Μιὰ συνέντευξη τοῦ Ἀντρέι Ταρκόφσκυ

Ὁ Ἀντρέι Ταρκόφσκυ – μικρός, νευρικός, βίαιος, σχεδὸν ἀσιατικὸς τύπος – δὲν εἶναι λιγότερο ἀπαιτητικὸς ἀπὸ τὶς ταινίες του. Ὅσο ἀδιαφορεῖ γιὰ τὴν ἰκανοποίηση τοῦ κοινοῦ, θεωρῶντας πὼς τὸ ἔργο ποὺ ἔχει νὰ κάνει πρέπει νὰ τὸ κάνει, χωρὶς νὰ ἐνδιαφέρεται γιὰ μόδες καὶ γιὰ ἐπιτυχίες, ἄλλο τόσο δὲν φροντίζει νὰ προσελκύσει τὸν Τύπο καὶ ἄλλα κέντρα κοινῆς γνώμης.

Ἀπεχθάνεται τὴν κινηματογραφική κριτική, ποὺ τὴν βρίσκει στὸ σύνολό της μέτρια. Ἀποφεύγει τοὺς δημοσιογράφους. Ἀγαπᾶ νὰ προκαλεῖ, νὰ διακηρύττει, λόγου χάρη, παρωχημένες θέσεις τοῦ τύπου: Ὁ ἄνδρας εἶναι γιὰ νὰ ἐνεργεῖ καὶ νὰ δημιουργεῖ. Ἡ γυναῖκα γιὰ ν’ ἀγαπᾶ τὸν ἄνδρα.

Αὐτὴ ἡ ἀποσιώπηση, ὅσον ἀφορᾶ τὸ σχολιασμὸ τοῦ ἔργου του, μαζὶ μὲ τὴν δυσκολία προσέγγισης τῶν ταινιῶν του, ἰδὶως τῶν τελευταίων, μπορεῖ νὰ ἐξηγήσει μιὰ σοβαρὴ παρεξήγηση, ποὺ εἶναι πιὰ καιρὸς νὰ διαλυθεῖ, γιὰ τὴν προσωπικὴ μεταφυσική τοῦ Ταρκόφσκυ. Ὁ κινηματογραφικός τύπος, ἰδιαίτερα, ἔχει παρουσιάσει τὸν Ταρκόφσκυ ὄχι σὰν ἕναν πιστό ἀλλὰ σὰν ἕναν ἄνθρωπο ποὺ νοσταλγεῖ τὸν Θεό. Βάζουν στὸ στόμα του Ταρκὸφσκυ φράσεις ἑκατὸ φορὲς ξαναειπωμένες: «Γιὰ μένα, ὁ οὐρανὸς εἶναι ἄδειος» (Positif Νο 109), «Δὲν διαθέτω τo ὄργανο, μὲ τo ὁποῖο νοιώθουμε τὸν Θεὸ» (Ecran Νο 66).

Ρωτήσαμε τὸν Ταρκόφσκυ, πῶς μποροῦσε νὰ συμβιβάζει τὸν ἀγνωστικισμὸ αὐτὸν μὲ τὴν ὁλοφάνερη πνευματικότητα, πῶς μποροῦσε νὰ λέει ταυτόχρονα: «Τὸ νόημα τῆς ζωῆς εἶναι νὰ ὑψωνόμαστε πνευματικὰ» καὶ «Γιὰ μένα ὁ οὐρανὸς εἶναι ἄδειος»…

Ἀναπήδησε: «Ὁ οὐρανὸς εἶναι ἄδειος… Ποτὲ δὲν τό ‘πα αὐτό! Ποῦ διαβάσατε κάτι τέτοιο; Ὁ Μπέργκμαν θὰ μποροῦσε νὰ τὸ πεῖ ἢ ὁ Κίρκεγκαρντ! Ἐγὼ ποτέ!»

«Γιὰ σᾶς λοιπὸν ὁ οὐρανὸς δὲν εἶναι ἄδειος»;

«Ὄχι, βέβαια»!

«Τὸ ἐρώτημα γίνεται πιὸ ἁπλό. Τί εἶναι γιὰ σᾶς τὸ πνευματικό; Ποιά εἶναι ἡ πίστη σας»;

Πιστεύω, πὼς ὁ ἄνθρωπος δημιουργήθηκε ἀπὸ Κάποιον, ποὺ εἶναι ἀνώτερος, ποὺ εἶναι ἄπειρος καὶ πὼς ὅλη ἡ ζωὴ ὀφεὶλει νὰ ὑπηρετεῖ αὐτὸν τὸν Κάποιον».

«Αὐτὸ τὸ ἀνώτερο Ὄν εἶναι ὁ Θεὸς τῆς χριστιανικῆς παραδόσεως»;

«Ἀναμφίβολα».

«Θὰ λέγατε, πὼς εἶστε Ὀρθόδοξος»;

«Ναι».

«Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ δίνετε μιὰ τόσο ἁπλὴ ἀπάντηση σ’ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα…».

«Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ μοῦ θέτουν τέτοιο ἐρώτημα. Οἱ δημοσιογράφοι ἐρμηνεύουν μὲ τὸν τρόπο τους. Γράφουν ὅ,τι θέλουν. Ἢ δὲν καταλαβαίνουν…».

«Κι ὅμως, εἶναι πολὺ πιὸ ἁπλὸ νὰ ξὲρουν πὼς ἐπικαλεῖσθε τὴν Ὀρθοδοξία μᾶλλον, παρὰ μιὰ «κούφια», διάχυτη πνευματικότητα…».

«Θά ‘θελα νὰ προσθέσω, πὼς βρίσκομαι ἀκόμη μακριὰ ἀπὸ αὐτὸ πρὸς τὸ ὁποῖο τείνω. Μιλάω γιὰ ἕνα ἰδανικό, προσωπικὰ εἶμαι πολὺ μακριά».

«Διαβάσαμε ἐπίσης γιὰ σᾶς, πὼς εἶστε κάποιος, ποὺ πέρασε μετὰ τὸν Ἀντρέϊ Ρουμπλιὼφ «ἀπὸ μιὰ πίστη στὸν Θεὸ, σὲ μιὰ πίστη στὴν τέχνη» (Etudes cinematographiques Νο 135-138)».

(Δυνατὰ γέλια). «Καλὸ κι αὐτό…(ἐξοργισμένος). Ποιά τέχνη; Πῶς μπορεῖ νὰ «πιστεύει» κανεὶς στὴν τέχνη; Ποτὲ δὲν πίστεψα στὴν τέχνη. Ἡ τέχνη εἶναι ἡ ἀντανάκλαση μέσα στὸν καθρέφτη αὐτοῦ ποὺ εἴμαστε, μιᾶς ἀνώτερης ἱκανότητας νὰ δημιουργεῖς. Δὲν κάνουμε τίποτε ἄλλο, παρὰ νὰ μιμούμεθα τὸν Δημιουργό. Εἴμαστε πλασμένοι κατ’ εἰκόνα Θεοῦ καὶ ἡ πράξη τῆς δημιουργίας εἶναι μιὰ ἀπὸ τὶς κινήσεις, ὅπου γινόμαστε ὅμοιοί του».

«Μὲ λίγα λόγια ἐπικαλεῖστε μιὰ θρησκευτική ἀντίληψη τῆς τέχνης»;

«Πραγματικά. Ἡ τέχνη εἶναι μιὰ προσευχή. Εἶναι ἡ προσευχή μου. Κι ἂν ἡ προσευχὴ μου ἐνδιαφέρει κάποιον, τότε ἡ τέχνη μου εἶναι χρήσιμη. Τὸ χρέος τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νὰ ὑπηρετεῖ. Ὁ κόσμος φτιάχτηκε πάνω σ’ ἕναν μοναδικὸ τύπο σχέσεως, χάρις στὸν Θεό, τὴν διακονία. Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία, πὼς οἱ ἄνθρωποι μὲ τὸ νὰ μὴ διακονοῦν ἀλλὰ νὰ ὑποδουλώνουν τοὺς ἄλλους, προσπαθοῦν ν’ ἀναποδογυρίσουν τὴν σχέση καὶ νὰ θεμελιώσουν ἔτσι τὴν ἐξουσία τους. Γι’ αὐτὸ, ἡ ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο, παρὰ ἀγῶνες γιὰ τὴν ἔξουσίά».

«Ἀντὶ νὰ ποῦμε διακονοῦν, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ν’ ἀγαποῦν»;

«Ἀσφαλῶς».

«Καὶ μὲ ποιό τρόπο ἡ τέχνη μπορεῖ νά ‘ναι ἔτσι διακονία καὶ ἀγάπη»;

«Ἄ… αὐτό, κατὰ τὴ γνώμη μου, εἶναι ἕνα μυστήριο. Εἶναι τὸ μυστήριο τῆς δημιουργίας. Θὰ μπορούσαμε νὰ ζήσουμε εἴκοσι, τριάντα αἰῶνες, ποτὲ δὲν θὰ μαθαίναμε, πῶς δημιουργήθηκε ὁ κόσμος, ὅπως δὲν θ’ ἀποκρυπτογραφήσουμε ποτὲ τὸ μυστήριο τῆς δημιουργίας. Ὅταν γονατὶζουμε μπροστὰ σὲ μιὰ εἰκόνα καὶ προσευχόμαστε στὸν Θεὸ, βρίσκουμε τὰ ἀληθινά, τὰ σωστὰ λόγια. Μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ὅταν ἀπευθύνεις τὴν τέχνη σου στὸν Θεὸ σὰν μιὰ προσευχή, βρίσκεις τὰ σωστὰ πρόσωπα ποὺ θὰ βάλεις στὸ ἔργο σου».

«Οἱ ταινίες σας εἶναι ἡ ἔκφραση ἀγάπης γιὰ τὸν Δημιουργό»;

«Θά ‘θελα πολὺ νὰ τὸ πιστέψω… Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία, προσθέτουμε πάντα ἕνα σωρὸ πράγματα στὴν δημιουργικὴ ὁρμή, ἀλλὰ τὸ ἰδανικὸ γιὰ μένα θά ‘ταν ν’ ἀπελευθερωθῶ ἀπὸ ὅλα αὐτὰ τὰ περιττά. Ὁ Μπὰχ γιὰ παράδειγμα: Νὰ ἡ καθαρὴ δημιουργία.

Ἀπὸ συνέντευξη σὲ ἰταλικὸ περιοδικό.

https://agiazoni.gr

https://paterikos.blogspot.com/2024/10/blog-post_245.html