Ο ύμνος αυτός
ανακαλύφθηκε στη διάρκεια ανασκαφών το 1904 πάνω σε επιγραφή στην περιοχή
Ρουσσόλακκος κοντά στο χωρίο Παλαίκαστρο στην Κρήτη. Η επιγραφή, όπως φαίνεται
από τη μορφή των γραμμάτων, χαράχτηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ., όμως ο ύμνος φαίνεται
να είναι αρκετά παλαιότερος, ίσως από το 300 π.Χ. ή και νωρίτερα, αφού
παρουσιάζει γλωσσικά και υφολογικά χαρακτηριστικά της ποίησης της ύστερης
κλασικής περιόδου.
Η επιγραφή βρέθηκε κοντά
σε ναό της αρχαϊκής περιόδου, ο οποίος ήταν σε χρήση από τον 7ο αιώνα π.Χ.
κ.εξ., ενώ διάφορα μεταλλικά ευρήματα δείχνουν ότι η λατρεία του Κούρου Δία
στην περιοχή του ναού είναι τουλάχιστον 150 χρόνια παλιότερη. Άρα, όταν οι
υπεύθυνοι ιερείς παράγγειλαν την εκ νέου χάραξη του ύμνου γύρω στα 250 μ.Χ., η
λατρεία ήταν τουλάχιστον 1000 ετών. Το 1987-90 καινούργιες ανασκαφές στο
Ρουσσόλακκο έφεραν στο φως μικρό χρυσελεφάντινο αγαλματίδιο με ύψος μισό μέτρο
περίπου, το οποίο εικονίζει έναν νεαρό αγένειο θεό και χρονολογείται γύρω στα
1500 π.Χ. Οι ερευνητές προτείνουν ότι η θεότητα που εικονίζεται δεν είναι άλλη
από το Δία-Κούρο του ύμνου μας. Αν αληθεύει αυτό, τότε σημαίνει ότι ορισμένες
τουλάχιστον από τις λατρείες θεοτήτων της κλασικής εποχής προέρχονται με
αδιάσπαστη συνέχεια από τη 2η χιλιετία π.Χ.
Ο ύμνος υπαινίσσεται το
μύθο του νεογέννητου Δία και των Κουρητών, δαιμόνων της γης:[1] όταν η Ρέα έφερε στον κόσμο το Δία σε
μια σπηλιά στην Ίδη ή στη Δίκτη της Κρήτης, τον εμπιστεύτηκε στη νύμφη
Αμάλθεια. Για να μην ακούσει ο θηριώδης πατέρας του Κρόνος το κλάμα του μωρού
και το καταβροχθίσει, όπως έκανε και με τα άλλα αδέρφια του, οι Κουρήτες
άρχισαν να χορεύουν γύρω του τους θορυβώδεις χορούς τους χτυπώντας τα όπλα τους
μεταξύ τους, τα δόρατα με τις ασπίδες. Το ενδιαφέρον του ύμνου έγκειται στο
γεγονός ότι παρουσιάζει μια ιδιαίτερη πτυχή της κρητικής λατρείας του Δία, η
οποία προέρχεται ίσως από τη μινωική εποχή: ο Δίας παρουσιάζεται ως νεαρή
αρσενική θεότητα, σε αντίθεση με την τυπική παράστασή του ως γενειοφόρου θεού,
πατέρα των θεών και των ανθρώπων. Ήδη ο
Ησίοδος (Θεογ. 468-84) γνωρίζει για τη γέννηση του Δία και τη σύνδεσή της με
την Κρήτη, όμως μόνο σ’ αυτόν τον ύμνο από το Παλαίκαστρο έχουμε τη δυνατότητα
να δούμε το νεαρό Δία ως κέντρο μιας λατρευτικής δράσης: ο Δίας εδώ έχει ως
μοναδικό λατρευτικό τίτλο τη λέξη Κούρος, δηλ. νέος.
Ιώ μέγιστε Κούρε, [2]
χαίρε Κρόνειε,
παντοδύναμη χαρά,
στέκεις
επικεφαλής των θεών.
Έλα στη Δίκτη με το νέο χρόνο[3]
να χαρείς το τραγούδι
μας,
που το παίζουμε λύρες
με αυλούς σμίγοντας
και ψάλλουμε στέκοντας
απ' το βωμό σου τριγύρω
τον ασφαλή.
Ιώ μέγιστε Κούρε,
χαίρε Κρόνειε,
παντοδύναμη χαρά,
στέκεις
επικεφαλής των θεών.
Έλα στη Δίκτη με το νέο
χρόνο
να χαρείς το τραγούδι
μας.
Εδώ παιδί αθάνατο
ασπιδοφόροι τροφοί
σε παρέλαβαν απ' τη Ρέα
και τα πόδια τους
κρούοντας θορυβούσαν.
Ιώ μέγιστε Κούρε,
χαίρε Κρόνειε,
παντοδύναμη χαρά,
στέκεις
επικεφαλής των θεών.
Έλα στη Δίκτη με το νέο
χρόνο
να χαρείς το τραγούδι
μας.
[
]
[
]
[
] της ωραίας Αυγής.[4]
Ιώ μέγιστε Κούρε,
χαίρε Κρόνειε,
παντοδύναμη χαρά,
στέκεις
επικεφαλής των θεών.
Έλα στη Δίκτη με το νέο
χρόνο
να χαρείς το τραγούδι
μας.
Έθαλλαν κάθε χρόνο οι
Ώρες, [5]
τους θνητούς κυβερνούσε
η Δίκη
κι όλα τα πλάσματα τα
διείπε
η Ειρήνη που τον πλούτο
αγαπά.
Ιώ μέγιστε Κούρε,
χαίρε Κρόνειε,
παντοδύναμη χαρά,
στέκεις
επικεφαλής των θεών.
Έλα στη Δίκτη με το νέο
χρόνο
να χαρείς το τραγούδι
μας.
Βασιλιά, για τις στάμνες
μας πήδα, [6]
πήδα για τα καλόμαλλα τα
ποίμνιά μας,
πήδα για να καρπίσουν τα
χωράφια μας,
για να δουν παιδιά τα
σπίτια μας.
Ιώ μέγιστε Κούρε,
χαίρε Κρόνειε,
παντοδύναμη χαρά,
στέκεις
επικεφαλής των θεών.
Έλα στη Δίκτη με το νέο
χρόνο
να χαρείς το τραγούδι
μας.
Πήδα για τις πόλεις μας,
πήδα για τα καράβια μας
τα ποντοπόρα,
πήδα και για τους νέους
πολίτες μας, [7]
πήδα για χάρη της
θέμιδας της ξακουστής. [8]
Ιώ μέγιστε Κούρε,
χαίρε Κρόνειε,
παντοδύναμη χαρά,
στέκεις
επικεφαλής των θεών.
Έλα στη Δίκτη με το νέο
χρόνο
να χαρείς το τραγούδι
μας.
[1] Οι Κουρήτες σύμφωνα
με ορισμένες παραδόσεις ήταν γηγενείς, δηλαδή αναδύθηκαν μέσα από τη γη, γι'
αυτό και η Γαία, θεωρούνταν μητέρα τους. Ο αριθμός των Κουρητών ποικίλλει στις
αρχαίες πηγές. Οι αρχαίοι πίστευαν γι' αυτούς ότι ζούσαν σε μυχούς της γης και
σε φαράγγια. Προς τιμήν τους τελούσαν οργιαστικές τελετουργίες, κυρίως στην
Κρήτη.
[2] Ενν. ο Δίας. Για
τους Έλληνες της κλασικής περιόδου κατεξοχήν κούρος (=νέος) είναι ο Απόλλων.
[3] Η λέξη ενιαυτός στο
πρωτότυπο μπορεί να σημαίνει και το «έτος», αλλά και τη «γιορτή για τη
συμπλήρωση ενός έτους». Εδώ εορτάζεται η συμπλήρωση ενός έτους από την
προηγούμενη παρόμοια τελετή προς τιμήν του θεού.
[4] Δεν ξέρουμε τι
περιείχαν οι στίχοι που χάθηκαν, αλλά μια ωραία υπόθεση είναι ότι αναφέρονταν
στον τρόπο, με τον οποίο ο Δίας καθόρισε τα όρια της μέρας και της νύχτας, του
χρόνου ή γενικά του κύκλου της φύσης.
[5] Θεότητες των εποχών,
κόρες του Δία και της Θέμιδας, αδερφές των Μοιρών. Ήταν τρεις, η Ευνομία, η
Δίκη και η Ειρήνη. Θεότητες και της βλάστησης και της τάξης εξασφαλίζουν τη
διατήρηση της κοινωνίας και των ρυθμών της φύσης. Βλ. Ησίοδ., Θεογ. 901-3 /
Βακχυλ. 15, 53-5. Η άνοδος του Δία στη βασιλεία των ουρανών και η γέννηση απ’
αυτόν των Ωρών φέρνει ευτυχία στη φύση και το ανθρώπινο είδος.
[6] Είναι παράξενη η
χρήση του θόρε (πήδα) στο ποίημα, αλλά φαίνεται ότι σχετίζεται με τη γονιμοποιό
δύναμη του Δία: ο Δίας καλείται να «πηδήξει», δηλαδή να γονιμοποιήσει, να
πολλαπλασιάσει όλα αυτά που απαριθμούν οι λάτρεις του. Όλες οι ευχές αυτής της
στροφής αφορούν αγαθά της ιδιωτικής ζωής. Στην επόμενη στροφή ο Δίας καλείται
να δώσει αγαθά που αφορούν το σύνολο της κοινότητας.
[7] Οι Κουρήτες
συνδέονταν με τελετές μύησης νέων μελών μιας κοινότητας, όπως υπονοεί και η
ετυμολογία του ονόματός τους από το κούρος (= νέος). Ο ύμνος, επομένως, μπορεί
να θεωρηθεί ως μέρος μιας ετήσιας τελετουργίας, κατά την οποία γίνονταν επίσημα
δεκτοί ως πολίτες νέοι που είχαν συμπληρώσει την κατάλληλη ηλικία. Ο νεαρός
Δίας-Κούρος χρησιμεύει ως υπόδειγμα αυτών των νέων, γι’ αυτό και ο ύμνος προς
τιμήν του δεν έχει μόνο θρησκευτική αλλά και πολιτική σημασία.
[8] Δηλ. για να υπάρχει
δικαιοσύνη και ευταξία στις πόλεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου