Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης

Του δάσκαλου-συγγραφέα

Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη

Εδώ. Κάτω από την καρδιά μου. Καρφώθηκαν οι σφαίρες οι πρωϊνές.

Μπήγονται ολοένα πιο βαθιά
Τώρα (Τώρα, σιγά-σιγά, που ξημερώνει και θ΄ ακουστεί το σφύριγμα όπου να ΄ναι)

Ελάτε. Έλα εσύ Γιώργο, έλα Μιχάλη, έλα Ραούλ.

Μαζέψτε τις μια μια.

Είναι δικές σας.

Σήμερα το πρωί. Στις πέντε.

Πριν βγει ο ήλιος,,

Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης, ήταν από τους κυριότερους εκπρόσωπους της «ποίησης της ήττας». Με προσωπικό ύφος, με σαρκασμό και συγκρατημένη οργή, εξέφρασε τη διάψευση μιας γενιάς που πίστεψε και αγωνίστηκε για τα ιδανικά της Αντίστασης.

Στην ποίησή του, η αμφισβήτηση της νέας τάξης πραγμάτων αρθρώνεται όλο και περισσότερο με τη δριμύτητα και τη συγκρατημένη αγωνία του επιγράμματος (1). Από τις πρώτες ποιητικές συλλογές του Μανόλη Αναγνωστάκη είναι έκδηλη η πεποίθησή του ότι η ανθρώπινη ζωή σφραγίζεται από τα ιστορικά γεγονότα που την πλαισιώνουν. Είναι αλήθεια ότι επηρεάστηκε από τους Γάλλους επιγόνους του Συμβολισμού, που του έδωσαν τη δυνατότητα να αποκτήσει δραματικό ύφος που με την σάτιρα προσπάθησε να αποδείξει την κατάπτωση των κοινωνικών και πολιτικών ηθών. Το περιεχόμενο της ποίησής του ορίζεται από δυο βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η πολιτική και το δεύτερο είναι το συναίσθημα της χαμένης αθωότητας που αποκτήθηκε από τη διάθεση της απαισιοδοξίας των Ελλήνων αριστερών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς μετά την ήττα από τον εμφύλιο.

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης εκφράζει στην ποίησή του τη σταδιακή αναδίπλωση του ποιητικού υποκειμένου ως έναν τελευταίο, ατομικό «θύλακα αντίστασης» όπου προσπαθεί να διατηρήσει την ευαισθησία, τη συνοχή και την εσωτερική ελευθερία του μέσα στην ηθική παράλυση του μεταπολεμικού κόσμου (2). Τα ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη, κρατούν ένα τόνο χαμηλόφωνο, εξομολογητικό, ξεκινούν από το ατομικό περιστατικό αλλά εκφράζουν και τη διάψευση των ελπίδων της γενιάς του.

Ο ποιητής βρίσκεται αντιμέτωπος με την αδυναμία του να επιφέρει οποιαδήποτε αλλαγή από όσες επιδίωκαν εκείνοι οι ποιητές, σε πρακτικό ή κοινωνικό επίπεδο (3). Καυτές εμπειρίες διοχετεύονται σε ένα ποιητικό λόγο, ηλεκτρίζονται από μια έντονη δραματική κίνηση. Η απόγνωση μεταπίπτει στην πρόκληση. Ο αναγνώστης δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος θεατής. Μια ποίηση πικρή με βασικό τόνο ένα βαθύτατο μοραλισμό και διδακτισμό (4). Τα χαρακτηριστικά της σκέψης του Μανόλη Αναγνωστάκη είναι διαύγεια, διείσδυση και εντιμότητα. Η φυσιογνωμία του ποιητή είναι τίμια, αδρή, επιβλητική στην ταραχώδη μεταπολεμική πνευματική μας αρένα.

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης θεωρείται ο αντιπροσωπευτικότερος από την ομάδα των μαρξιστών πολιτικών ποιητών. Το ότι έμεινε στην ίδια παράταξη μετά από την εποχή της ήττας, χωρίς να υποκύψει στον πειρασμό του οίκτου και χωρίς να χάσει την ευθυκρισία του είναι μια πράξη εντιμότητας. Νιώθουμε ότι τα ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη δεν έχουν παλιώσει ίσως γιατί ο ποιητής αγαπήθηκε από τους ποιητές της γενιάς του και εξακολουθεί να διαβάζεται με ενδιαφέρον από τους σημερινούς νέους ποιητές. Η ποίησή του είναι η γνησιότερη και πιο ουσιαστική απεικόνιση της εποχής του. Πρωτοπόρησε σπάζοντας τα φράγματα, κεντρίζοντας τις εφησυχάζουσες συνειδήσεις και οδήγησε τους αναγνώστες του στο δημιουργικό διάλογο. Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη άντεξε και με το πέρασμα των χρόνων θα συνεχίσει να αντέχει.

Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στην Θεσ/νίκη το 1925 και πέθανε το 2005 στην Αθήνα. Σπούδασε Ιατρική στη Θεσ/νίκη και τη Βιέννη. Πήρε μέρος στην Αντίσταση. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου συνελήφθη για την παράνομη δράση του και καταδικάστηκε το 1949 από στρατοδικείο σε θάνατο. Αποφυλακίστηκε το 1951. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: «Εποχές», «Εποχές 2» και «Εποχές 3», «Η Συνέχεια», «Συνέχεια 2» και «Συνέχεια 3», «Ο Στόχος» και το δοκιμιογραφικό έργο του που περιλαμβάνεται στους τόμους «Υπέρ και Κατά» και «Αντιδογματικά».

Ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη μεταφράστηκαν στην Αγγλική, γαλλική, γερμανική και ιταλική γλώσσα. Ακόμη ποιήματά του μελοποίησαν οι Μ. Θεοδωράκης, Θ. Μικρούτσικος, η Αγ. Ιονάτου και ο Μ. Γρηγορίου.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Δ. Κούρτοβικ (1995) Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ
2. Δ. Κούρτοβικ (1995) βλ. σελ. 25
3. R. Beaton (1996) Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία-Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ
4. Λ. Πολίτης (1999) Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ