Λίγες σκέψεις περί των πνευματικών ανθρώπων

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Ένας φίλος, έκανε το εξής εύστοχο σχόλιο-ερώτηση, σε προηγούμενη ανάρτηση μου σχετική με τους πνευματικούς ανθρώπους, καλλιτέχνες:
«....κάτι λείπει...Ίσως μια διευκρίνηση για το ποιοί είναι οι πνευματικοί άνθρωποι (δεν μου αρέσει ο όρος, τον χρησιμοποιώ κατ' ανάγκη)...», μου έγραψε.

Το θέμα είναι τεράστιο, αλλά και πολύ σημαντικό και ενδιαφέρον, ώστε να μην θέλω να αποφύγω την ερώτηση. Για αυτό, αφού τον ευχαριστήσω για το κέντρισμα, θα διακινδυνεύσω και μια απάντηση για τον τρόπο που βλέπω εγώ το θέμα.

Κατά αρχάς η κυριολεκτική ερμηνεία του όρου, αφορά τους ασχολούμενους και ίσως εμφορούμενους από το Πνεύμα (όχι το οινό-πνευμα). Το Πνεύμα αυτό, για άλλους είναι η ουσία του Θεού, για άλλους είναι μια αφηρημένη κοσμική ενέργεια, αλλά σε κάθε περίπτωση, είναι κάτι ευγενές και ανώτερο. Υπό αυτήν την έννοια, ο όρος «Πνευματικός», αφορά κατεξοχήν τους ανθρώπους που υπηρετούν ενσυνείδητα το Καλό και το Αγαθό, κυρίως δε τους κληρικούς (όσοι από αυτούς παραμένουν πνευματικοί) και για αυτό άλλωστε, υπάρχουν οι «Πνευματικοί» στις ενορίες.

Όμως το Πνεύμα, πέρα από την θεολογική του διάσταση, δεν περιορίζει τη δράση του μόνο στους ιερείς, αφού δεν γνωρίζει όρια και όπου θέλει πνέει. Είναι ανοικτό σε όλους όσους ανοίγουν για να το δεχθούν και σε αυτούς ανήκουν οι ποιητές και οι καλλιτέχνες. Έτσι, οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, όπως και οι βυζαντινοί, θεωρούσαν λίγο-πολύ τον καλλιτέχνη σαν ένα «διάμεσο» του Πνεύματος του θεού. Ο Πλάτων γράφει για το «μανικόν» των ποιητών, που καταλαμβάνονται από την έμπνευση των θεών, σαν τρελοί, όπως ακριβώς και οι χορευτές εκστασιάζονται από το Πνεύμα, που τους ωθεί να χορεύουν σαν Μαινάδες. Έτσι, αντί για την λέξη καλλιτέχνης, θα έβρισκα εξίσου καλό και τον όρο «κατεχόμενος» (υπό του Πνεύματος) ή από το «δαιμόνιο» του Σωκράτη, μια άλλη έκφραση για το Πνεύμα.

Ο Βυζαντινός πάλι, ταπεινά υπογράφει, «δια χειρός», στην εικόνα του, υπονοώντας τον ρόλο του διάμεσου, ώστε να δημιουργηθεί το έργο. Είναι αδιάφορο, αν πρόκειται λοιπόν, για μια εικόνα της Θεοτόκου, ή ένα άγαλμα της Αθηνάς, σε ό,τι αφορά τη δημιουργική διαδικασία. Σημασία έχει, πως το Πνεύμα κινητοποιεί τη δημιουργία. Όμως το Πνεύμα είναι ανώτερο από τη δημιουργία, διότι αυτή, είναι αποτέλεσμα της θέλησης του.

Παρόλα αυτά, ενώ το στοιχείο της πνευματικότητας οφείλει να διαπερνά τη δημιουργία, αυτό δε σημαίνει πως και κάθε δημιουργία εμφορείται από το Πνεύμα. Δεν είναι απαραίτητο να είναι ένας πνευματικός άνθρωπος και δημιουργός. Αλλά αν είναι δημιουργός, αυτό δε σημαίνει ότι είναι και πνευματικός.

Στο προκείμενο τώρα, η αντίληψη «η τέχνη για την τέχνη», «και ό,τι αρπάξει ο κώλος μας», που κυριαρχεί στην εποχή μας, είναι αυτό ακριβώς που έχει αποκλείσει το Πνεύμα από τη δημιουργία, η οποία κινείται πια μόνο από την ανθρώπινη φιλοδοξία και από τα οικονομικά κίνητρα και για αυτό έχουμε φτάσει εδώ που έχουμε φτάσει. Είναι αυτό που τελικά διαφοροποιεί τον επαγγελματία της ρέουσας κατανάλωσης και του συρμού, από τον πνευματικό άνθρωπο και δημιουργό, που θεωρεί την τέχνη του ως ένα ιερό μέσο και την υπηρεσία της μια αποστολή ζωής.
Και πάνω από όλα, ας μην ξεχνάμε, πως Πνεύμα είναι η αλήθεια....

ΠΛΑΤ: «Ίων-534e»: «Οι δε ποιηταί ουδέν άλλ΄ή ερμηνείς εισιν των θεών, κατεχόμενοι έξ ότου αν έκαστος κατέχηται».
ΠΛΑΤ: «'Ιων-534b». «κούφον γαρ χρήμα ποιητής έστιν και πτηνόν και ιερόν, και ου πρότερον οιός τε ποιείν πριν αν ένθεος τε γένηται...»
ΠΛΑΤ: «Ίων-534e». «o θεός εξεπίτηδες δια του φαυλοτάτου ποιητού το κάλλιστον μέλος ήσεν».