H Συνεννόηση την εποχή των τριήρεων

Φρυκτωρία, εικόνα από το web-parrot.blogspot.gr

του Μάρκου – Μάριου Σίμψα

Από  τους αρχαίους συγγραφείς, τον Ξενοφώντα κυρίως και τον Θουκιδίδη, μαθαίνουμε ότι οι Σπαρτιάτες προτιμούσαν για τη συνεννόηση τους το γραπτό λόγο. Στο σπαρτιάτικο στρατηγείο ή το αρχηγείο του στόλου η κυριότερη γραπτή αλληλογραφία ήταν με την κυβέρνηση, δηλαδή τους Εφόρους. Τα μηνύματα συντάσσονταν πάντοτε σε λακωνικό ύφος και με πολλή συντομία. Προκειμένου να διαβιβάσουν στον παραλήπτη τους, χρησιμοποιούσαν τη σκυτάλη – που ήταν χαρακτηριστικά σπαρτιάτικο μέσο διαβιβάσεως.

Τι ήταν η σκυτάλη; Δύο ράβδοι, με την ίδια διατομή και το ίδιο μάκρος, από τις οποίες τη μία κρατούσαν οι Έφοροι στη Σπάρτη και την άλλη έπαιρνε μαζί του ο βασιλιάς, στρατηγός ή ναύαρχος, που αποδημούσε. Και οι δύο ράβδοι έφερναν την ίδια λοξή εγκοπή καθ’ όλο το μήκος, από το ένα άκρο στο άλλο.

Στο διάστημα που έμενε ανάμεσα από τις περιελίξεις της εγκοπής τύλιγαν ταινία δερμάτινη, πάνω στην οποία έγραφαν το μήνυμα, κάθετα προς τις πλευρές και παράλληλα προς το μήκος. Ξετύλιγαν έπειτα την ταινία και την έστελναν στον αποδέκτη. Εκείνος, όταν την άνοιγε, έβλεπε ένα κυκεώνα από γράμματα, χωρίς νόημα. Σαν τη τύλγε όμως πάνω στα σπειροειδή διαστήματα της ράβδου, που είχε, το κείμενο διαβαζόταν με ευχέρεια.

Η σκυτάλη, εικόνα από την ιστοσελίδα του ΓΕΣ

Σε εκστρατείες που είχαν και ναυτικό τη διοίκηση αναλάμβανε ναύαρχος, εφ’ όσον δεν διοικούσε την εκστρατευτική δύναμη ο βασιλεύς. Είχε τότε ο ναύαρχος έναν υπαρχηγό, υποδιοικητή που ήταν υπεύθυνος για την αποστολή των αγγελιών και γι’ αυτό λεγόταν επιστολιαφόρος ή επιστολεύς, ακόμη και αρχιεπιστολεύς.

Οι Έλληνες γενικά των κλασικών χρόνων, χρησιμοποιούσαν για τη μεταξύ τους συνεννόηση οπτικά, όπως θα λέγαμε σήμερα, μέσα.

Εγκαθιστούσαν παρατηρητήρια σε κατάλληλα σημεία των βουνών (σ.Π/Β οι “Φρυκτωρίες”), στα οποία τοποθετούσαν τους ημεροσκόπους και τους νυκτοσκόπους. Τα παρατητηρήρια αυτά μπορούσαν να μεταδώσουν με μεγάλη, για τους καιρούς εκείνους, ταχύτητα μηνύματα και ειδήσεις. Το ρόλο τους τον γνωρίζουμε πολύ καλά από τη ναυμαχία του Αρτεμισίου, το καλοκαίρι του 480, όταν ενημέρωσαν εγκαίρως τον αρχηγό των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων, Ευρυβιάδη, για τις κινήσεις και τις ατυχίες του περσικού στόλου.

Η σήμανση γινόταν με τη φωτιά, κατά προτίμηση τη νύκτα και με τον καπνό, την ημέρα. Άλλα μέσα σημάνσεως ήταν ένα κράνος που ανύψωναν με το δόρυ, κομμάτια λευκό ή κόκκινο ύφασμα για τη συνεννόηση από μικρές αποστάσεις και αναλαμπές από ανάκλαση του ήλιου πάνω σε ασπίδα υψωμένη στον ιστό ή πάνω σε λόγχη, που τη χείριζαν κατά ορισμένον τρόπο. Υψώνοντας επίσης μια ασπίδα, κήρυτταν την έναρξη ή τη λήξη της μάχης.

Υπόλειμα αρχαίας Φρυκτωρίας

επί του Ποικίλου Όρους στη Δ. Αθήνα

Σχετικό είναι το περιστατικό στους Αιγός Ποταμούς, όπου τα περιπολικά του Λυσάνδρου, που παρακολουθούσαν πριν από τη ναυμαχία τις κινήσεις των Αθηναίων, είχαν διαταγή να σηκώσουν την ασπίδα κατάντικρυ στον ήλιο, όταν ιδούν τα εχθρικά πληρώματα να εγκαταλείπουν τα πλοία τους. Κι ο Αθηναίος Αλκιβιάδης οδηγώντας τις αττικές τριήρεις σε μάχη στον Ελλήσποντο, χρησιμοποίησε την αναλαμπή του ήλιου πάνω σε χαλκή ασπίδα, σε άλλη δε περίσταση τη φοινικίδα, δηλαδή κόκκινη σημαία.

Τα μέσα αυτά σημάνσεως θα μείνουν, όπως φαίνεται, σε χρήση για πολλούς αιώνες, χωρίς μεταβολή. Αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε από το σχετικό χωρίο του βυζαντινού χειρογράφου αγνώστου συγγραφέως, του 4ου ή 5ου μ.Χ. αιώνα, που βρέθηκε στην Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου.

-Τα σήματα στη θάλασσα, γράφει το χειρόγραφο, γίνονται με σημαίες ή με στήλες καπνού. Η σημαία διακρίνεται καλύτερα πάνω στο νερό, ενώ ο καπνός φαίνεται από μακρυά, γιατί μπορεί να ανέβει ψηλότερα, στον αέρα. Αν ο στόλος βρίσκεται ανάμεσα στα απόστολα (ανιχνευτικά) και τον ήλιο, υπάρχει ένα ασφαλέστερο ακόμη μέσο για τη μεταβίβαση του μηνύματος από τα απόστολα: ένας καθρέφτης στραμμένος προς το πλοίο, προς το οποίο απευθύνεται το σήμα, ακόμη και ένα ξίφος, που κινείται ταχέως, ρίχνουν τη λάμψη τους σε μεγάλες αποστάσεις…

Απόσπασμα από το έργο του Μάρκου – Μάριου Σίμψα, «Το Ναυτικό στην ιστορία των Ελλήνων», έκδοση του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού 1982, 1ος τόμος, Σελ. 142

Πηγή:http://averoph.wordpress.com/2014/03/08/h-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CF%8C%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%80%CE%BF%CF%87%CE%AE-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%AE%CF%81%CF%89%CE%BD/#more-53013