Κορωνίσματα και Χελιδονίσματα

Του Σταύρου Γκιργκένη

[Κορωνισταί (< κορώνη = κουρούνα) λέγονταν όσοι γυρνούσαν στους δρόμους κρατώντας μια κουρούνα και επαιτούσαν τραγουδώντας ένα ζητιάνικο τραγούδι. Υπήρχαν και άλλα ανάλογα τραγουδάκια που καλύπτονταν με το γενικό τίτλο ειρεσιώνη. Περιφημότερο όλων είναι το τραγούδι του χελιδονιού που έλεγαν τα παιδιά της Ρόδου την εποχή της άφιξης των πουλιών, ζητώντας χρήματα ή δωράκια από σπίτι σε σπίτι (=χελιδονίσματα).]

(Αθήν. 8. 359Ε κ.εξ.:) Γνωρίζω ότι ο Φοίνικας ο Κολοφώνιος, ο ιαμβοποιός, αναφέρει πως κάποιοι άνθρωποι μαζεύουν χρήματα ζητιανεύοντας με την κουρούνα και λένε τα εξής:

«Καλοί μου άνθρωποι, στην κουρούνα, κόρη του Απόλλωνα,

μια χούφτα από κριθάρι, μια στάμνα με σιτάρι δώστε,

ή ψωμί ή μισό οβολό ή ό,τι άλλο κανείς επιθυμεί.

Καθείς να δώσει κάτι στην κουρούνα, αγαθοί, απ' ό,τι έχει στο χέρι.

Ακόμη και χοντρό αλάτι το παίρνει η κουρούνα.

Τα πάντα αγαπά πολύ να τρώει.

Αυτός που τώρα δίνει αλάτι θα δώσει και κερήθρα.

Δούλε, την πόρτα άνοιξε! -ο Πλούτος χτύπησε-

κι η κοπελιά είθε να φέρει σύκα στην κουρούνα.

Θεοί, αυτή η κοπέλα να γίνει σ' όλα άμεμπτη

και πλούσιο άντρα κι ονομαστό να βρει,

στου γέροντα πατέρα της τα χέρια έναν γιο,

στης μάνας της τα γόνατα μια θυγατέρα ν' ακουμπήσει,

γυναίκα να την κάνει, καμάρι για τ' αδέρφια της.

Κι εγώ, τα πόδια μου όπου κι αν τυχόν με πάνε, τα μάτια μου

στις Μούσες προσηλώνω, πιο πολύ κι από τζιτζίκι τραγουδώντας

στην πόρτα κι εκείνου που έδωσε κι εκείνου που δεν έδωσε».

Και στο τέλος του ιάμβου λέει :

«Καλοί μου άνθρωποι, προσφέρετε απ' αυτά

που είναι πλούσια η αποθήκη σας.

Δώσε, κύρη, δος και συ σεβαστή κυρά.

Έθιμο είναι στην κουρούνα, αν ζητιανεύει, μία χούφτα να της δώσεις.

Έτσι τραγουδώ. Δώσε κάτι και θα 'ναι αρκετό».

Κορωνιστές λέγονταν όσοι μάζευαν χρήματα με την κουρούνα, όπως λέει και ο Πάμφιλος ο Αλεξανδρεύς στο έργο του Περί ονομάτων. Και τα άσματα που τραγουδούν λέγονται Κορωνίσματα, όπως ιστορεί ο Αγνοκλής ο Ρόδιος στους Κορωνιστές του. Ένα άλλο μάζεμα χρημάτων ήταν τα χελιδονίσματα, όπως λέγονται στη Ρόδο. Γι’ αυτά μας μιλά ο Θέογνης στο δεύτερο βιβλίο τού έργου του Περί των εν Ρόδω θυσιών, γράφοντας ως εξής:

   

«Ένα είδος ζητιανιάς οι Ρόδιοι το ονομάζουν χελιδονίσματα και γίνεται κατά το μήνα Βοηδρομιώνα. Λέγονται χελιδονίσματα από τη συνήθεια να φωνάζουν ως ρεφραίν:

            Ήρθε, ήρθε η χελιδόνα,

            την ωραία φέρνει εποχή,

            τον καλό τον χρόνο,

            στην κοιλιά λευκή

            και στην πλάτη μαύρη.

            Συ να βγάλεις απ’ το πλούσιο σπίτι σου

            συκοπιταρίδα,

            κρασοπότηρο,

            το κάνιστρο με το τυρί,

            σταρόψωμο κι αυγόψωμο

            -δε λέει όχι η χελιδόνα-.

            Τι να κάνουμε: να φύγουμε ή θα πάρουμε;

            Αν δώσεις, όλα εντάξει. Αν όχι, δεν θα σε αφήσουμε.

            Ή την πόρτα σου θα πάρουμε ή το ανώφλι

            ή την γυναίκα που μες στο σπίτι κάθεται.

            Είναι μικροσκοπική, θα την κουβαλήσουμε εύκολα.

            Αν είναι όμως να δώσεις κάτι,

            δώσε κάτι μεγάλο.

            Άνοιξε, άνοιξε την πόρτα σου στην χελιδόνα.

            Δεν είμαστε γερόντια, είμαστε παιδιά.

Το ζητιάνεμα αυτό το επινόησε πρώτος ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος,[i] όταν κάποτε στη Λίνδο χρειάστηκε να μαζέψουν χρήματα».

  

[i] Τύραννος της Λίνδου κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. Θεωρούνταν συχνά ένας από τους Επτά Σοφούς.

Πηγή:

http://heterophoton.blogspot.gr/2013/09/blog-post_22.html