Paul Klee – Vassily Kandinsky: Η φιλία και οι αντιθέσεις που σημάδεψαν την Τέχνη

Klee Kantinsky

Στην ατζέντα με τις προσεχείς εκθέσεις του μουσείου Lenbachhaus του Μονάχου, βρίσκεται μια συνύπαρξη δύο καλλιτεχνών και στενών φίλων των οποίων τα ονόματα ταυτίζονται με τη γέννηση του μοντερνισμού: Paul Klee και Vassily Kandinsky.

Klee_Harmonie_

Συνδεδεμένοι με τα θεμελιώδη καλλιτεχνικά ρεύματα της αβάν γκαρντ όπως ο Γαλάζιος Καβαλάρης και το Μπαουχάους, θεωρήθηκαν πατέρες της αφηρημένης τέχνης. Η φιλία τους έχει μείνει στην ιστορία ως μία από τις σημαντικότερες και καθοριστικές για την πορεία της τέχνης στον 20ο αιώνα.

Ο Klee και ο Kandinsky παρά τη στενή φιλία τους, ασκούσαν πάντα κριτική ο ένας στον άλλον για πάνω από τρεις δεκαετίες. Κεντρικό στοιχείο της σχέσης τους ήταν η εστίαση του ενός στο έργο του άλλου, έχοντας πολλές κοινές φιλοδοξίες αλλά και διαφορές σε επαγγελματικό, φιλοσοφικό και προσωπικό επίπεδο. Αυτές οι διαφορές υπήρξαν πηγή ανεκτίμητου πλούτου και έδωσαν στην τέχνη νέες προοπτικές.

Και οι δύο καλλιτέχνες προσπαθούσαν να πνευματοποιήσουν την τέχνη και να εξερευνήσουν τη σημασία των εγγενών νόμων της οπτικής της. Ωστόσο ο ειρωνικά διαθλασμένος ρεαλισμός του Klee ήταν ξένος προς τον ιδεαλισμό και το μυστικισμό του Kandinsky. Ο πρωτεϊκός ατομικισμός του Klee συγκρούστηκε με τη συνέχεια του φίλου σε σχέση με την αυτονομία και τους κανόνες της αφηρημένης τέχνης.

Kandinsky_ImpressionIIIKonzert_1911_c_Lenbachhaus

Η έκθεση διοργανώνεται σε συνεργασία με το Κέντρο Paul Klee της Βέρνης και επικεντρώνεται στην περίοδο 1922-1931 όταν οι δύο καλλιτέχνες δίδασκαν στο Μπαουχάους, έχοντας συνεχή και γόνιμη ανταλλαγή καλλιτεχνικών ιδεών. Διέμεναν μάλιστα σε διπλανά διαμερίσματα σε ένα από τα περίφημα «Master Houses» που είχε σχεδιάσει ο Walter Gropius.

Όμως τη στενή φιλία των δύο κορυφαίων καλλιτεχνών μέχρι το θάνατό τους, αντικατοπτρίζουν και τα έργα τους από την περίοδο του Γαλάζιου Καβαλάρη όπως και αυτά της ύστερης περιόδου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το μουσείο Lenbachhaus διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες συλλογές στον κόσμο, από έργα του κινήματος του Γαλάζιου Καβαλάρη.

Paul Klee, Carnival in the mountains, 1924

Paul Klee. Ειδική κατηγορία – όχι προς πώληση

Αν προσέξουμε καλά τα έργα του Paul Klee μας παραξενεύουν μικρές σημειώσεις, όπως «SKL» που σημαίνει «Sonderklasse – unverkäuflich», δηλαδή «ειδική κατηγορία – όχι προς πώληση».

Ο καλλιτέχνης ξεχώριζε έτσι τα έργα που είχαν ιδιαίτερη σημασία για τον ίδιο. Ήταν σαν να φρόντιζε για τη μελλοντική τους αξιολόγηση και ταξινόμηση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οργάνωνε μια μελλοντική αναδρομική έκθεση του, κατοχυρώνοντας ταυτόχρονα και την αξιοποίηση τους από τους κληρονόμους και διαχειριστές. Ο Klee, όπως φαίνεται από το ημερολόγιο του, είχε συντάξει κατάλογο έργων και το 1916. Στον κατάλογο αυτόν δεν συμπεριέλαβε τις σχολικές του ζωγραφιές γιατί όπως σημείωνε «…τους λείπει η δημιουργική αυτονομία».

Η έκθεση που πραγματοποιείται αυτή την περίοδο στο Κέντρο Paul Klee στη Βέρνη, βασίζεται σε επιστημονικές έρευνες και συγκεντρώνει για πρώτη φορά περισσότερα από εκατό έργα τα οποία ανήκουν σε αυτήν την ειδική κατηγορία.

Paul Klee, Ab ovo, 1917

Από το 1928 έως το 1933, ο Paul Klee ξεχώρισε περίπου τριακόσια έργα του σε χαρτί, δίνοντας τους τη συντομογραφία «SKI» ή «Scl» και κατατάσσοντας τα έτσι σε ειδική κατηγορία. Με αυτόν τον τρόπο τα «απάλλασσε» από την αγορά τέχνης και τα ξεχώριζε από τα «κινητά» έργα, τα οποία χωρίζονταν σε οκτώ κατηγορίες τιμής (I έως VIII).

Η επιλογή μαρτυράει την πολύ προσωπική ματιά του καλλιτέχνη για το έργο του: μια ματιά αναδρομική, η οποία επικεντρώνεται πρώτα στις δημιουργίες περίπου τριών δεκαετιών. Ο Klee θεωρούσε τα έργα που είχε ταξινομήσει σε ειδική κατηγορία, ως έργα μεγάλης καλλιτεχνικής ποιότητας ή μεγάλης σημασίας προσωπικά για τον ίδιο.

Το κέντρο Paul Klee στη Βέρνη (Zentrum Paul Klee) έχει το προνόμιο να κατέχει στη συλλογή του ένα μεγάλο αριθμό έργων που ανήκουν σε αυτήν τη κατηγορία. Η συλλογή ολοκληρώνεται με την προσφορά έργων από την πλευρά γερμανικών μουσείων και ιδιωτικών συλλογών. Επιπλέον, ένας μεγάλος αριθμός εγγράφων και αρχείων διαφωτίζουν τους μυστικούς λόγους και τις παθιασμένες συνδέσεις για το σύστημα αποτίμησης  των έργων και της αξιολόγησης της ειδικής κατηγορίας που γινόταν από τον ίδιο τον Klee.

 Paul Kee, Monsieur Perlenschwein, 1925

Paul Klee, Actor, 1923

Το 1925 η δημιουργία της εταιρείας Klee και η διακοπή του συνεργασίας με τη γκαλερί Neue Kunst της Hans Goltz στο Μόναχο, αλλάζει τον αντίκτυπο του καλλιτέχνη στην αγορά τέχνης. Έτσι φαίνεται στη σχολαστική καταγραφή των έργων του και στη στρατηγική που ακολουθεί για να ορίσει ο ίδιος τις τιμές. Παράλληλα με τις επαγγελματικές σχέσεις με τους γκαλερίστες Alfred Flechtheim και Rudolf  Probst, από το 1928, ενσωματώνει εσκεμμένα κάποια έργα του στην ειδική κατηγορία, απομακρύνοντας τα έτσι από την αγορά. Μέχρι τότε είχε θεωρήσει ως «ακίνητα» ή ως «προορισμένα αποκλειστικά ως κληρονομιά» κάποια μεμονωμένα έργα. Οι σημαντικές εκθέσεις την εποχή του Μπαουχάους της Βαϊμάρης αποτελούν ένα σημαντικό κριτήριο για την κατάταξη των έργων στην ειδική αυτή κατηγορία. Κατανοούμε επίσης τον τρόπο με τον οποίο ο Klee, μεταξύ του 1928 και 1933, αξιολογούσε και επέλεγε τη δουλειά του. Τα έργα που επιλέχτηκαν και εντάχτηκαν στην ειδική αυτή κατηγορία μαρτυρούν μια πινελιά πολύ προσωπική. 

Paul Klee, lluminated leaf, 1929

 Paul Klee, Cosmic Flora, 1923

Όταν το 1933 ο Klee μεταναστεύει και η αγορά τέχνης καταρρέει στη Γερμανία, ο καλλιτέχνης βάζει τέλος στο σύστημα αξιολόγησης της ειδικής κατηγορίας. Με την επιστροφή του στην Ελβετία επιτρέπει την πώληση μιας σειράς έργων που είχαν χαρακτηριστεί ως ειδικής κατηγορίας, και για τα οποία δημιουργεί μια νέα γκάμα τιμών, πιο υψηλών (κλίμακα από το IX έως XVIII).

Η έκθεση βασίζεται σε μία έρευνα που υποστηρίζεται από το ίδρυμα Ernst von Siemens του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης σε συνεργασία με το Κέντρο Paul Klee (Zentrum Paul Klee) και το Museum der bidenden Künste de Leipzig. Πραγματοποιείται στο Κέντρο Paul Klee (Zentrum Paul Klee) της Βέρνη από τις 21 Οκτωβρίου έως την 1η Φεβρουαρίου του 2015.

  Πηγή www.zpk.org  www.lenbachhaus.de 

Ο Paul Klee γεννήθηκε στα περίχωρα της Βέρνης στις 18 Δεκεμβρίου του 1879. Η πορεία του συνδέεται με την πορεία της μοντέρνας τέχνης. Το έργο του αποτελεί σημείο αναφοράς στην ιστορία της τέχνης του 20ου αιώνα. Μεταμόρφωνε τη φύση σε ποίηση, και γνώριζε όσο κανένας  να δείχνει την κρυμμένη ουσία των πραγμάτων. Είχε την πιο σίγουρη αίσθηση της φόρμας και την πιο εκλεπτυσμένη εκφραστικότητα χρωματικών γραφικών συμβόλων.

Ο Μεγάλος καλλιτέχνης έφυγε από τη ζωή το 1940. 

Φωτογραφία ο Paul Klee στο ατελιέ του στο Μπαουχάουζ, το 1924. 

Φωτογραφία Felix Klee

http://www.art22.gr/paul-klee-vassilykandinsky-%CE%B7-%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B9-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%B8%CE%AD%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CF%83%CE%B7%CE%BC/