Θησαυροί από το ναυάγιο του Απίθανου

Ελένη Γαλάνη

Μουσειολόγος

Η έκθεση «Treasures from the wreck of the unbelievable» η πρώτη σόλο blockbuster παρουσίαση του Damien Hirst στην Ιταλία από το 2004…

«We accept reality so readily, perhaps because we sense that nothing is real»

(Jorge Louis Borges, The Aleph)

 Πλησιάζοντας με το βαπορέτο στο κτίριο της Punta della Dogana στην στάση Salute (γραμμή 1) η πρώτη, ορατή από μακριά, εικόνα στον εξωτερικό χώρο του μουσείου, είναι το ιδιαίτερα μεγάλο σε διαστάσεις μαρμάρινο άγαλμα The Fate of a Banished Man. Θεματικά το γλυπτό παραπέμπει στο σύμπλεγμα του Λαοκόοντα. Στυλιστικά θυμίζει στιγμιότυπο από τρισδιάστατο γραφικό σε βιντεοπαιχνίδι.

Η έκθεση «Treasures from the wreck of the unbelievable» (Θησαυροί από το ναυάγιο του Απίθανου) είναι εντυπωσιακή σε μέγεθος και σε πλούτο εκθεμάτων, η πρώτη σόλο blockbuster παρουσίαση του Damien Hirst στην Ιταλία από το 2004, σε επιμέλεια της Elena Geuna.

Πρόκειται για ένα όνειρο του βρετανού καλλιτέχνη που πραγματοποιήθηκε: η ιδέα γεννήθηκε στη Βενετία πριν δέκα χρόνια – όσο χρόνο χρειάστηκε, δηλαδή, το εγχείρημα για να ολοκληρωθεί- καθώς από τον περασμένο Απρίλιο παρουσιάζεται ταυτόχρονα στο Palazzo Grassi και στη Punta della Dogana.

Είναι η πρώτη φορά που οι δύο αυτοί χώροι -ένα παλιό τελωνείο και το παλάτι ενός πλούσιου εμπόρου αντίστοιχα- φιλοξενούν ταυτόχρονα τα έργα ενός (μόνο) καλλιτέχνη και η επιλογή μοιάζει ιδανική για το θέμα της συγκεκριμένης έκθεσης (ένα ναυάγιο), καθώς το νερό και τα χαρακτηριστικά κανάλια είναι ορατά σχεδόν από κάθε αίθουσα.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η είσοδος και στον δεύτερο χώρο παρουσίασης, στο Palazzo Grassi με το κολοσσιαίο άγαλμα Demon with Bowl να δεσπόζει -στον εσωτερικό χώρο αυτή τη φορά- στο κέντρο του τριώροφου κτιρίου, ορατό πανοραμικά από κάθε σημείο του χώρου.

«Η έκθεση αποτελεί τομή στην πορεία του Hirst μέχρι σήμερα, λόγω του μεγέθους και της τόλμης του εγχειρήματος. Τα έργα δεν ακολουθούν συμβατικούς αισθητικούς κανόνες, φέρουν μια δύναμη σχεδόν μυθική, προκαλώντας στον επισκέπτη ταυτόχρονα έκπληξη και ενθουσιασμό» αναφέρει ο γάλλος συλλέκτης και πρόεδρος του Palazzo Grassi  François Pinault στο δελτίο τύπου.

Τα γλυπτά που εκτίθενται στην πλειονότητά τους σε προθήκες, είναι εκατοντάδες: ομοιώματα θεοτήτων, κρανία Κυκλώπων, τα περισσότερα από πολύτιμα υλικά (μέταλλα, χρυσός, χαλκός, μάρμαρο, μαλαχίτης, νεφρίτης, λάπις λαζούλι, κρυστάλλοι) σε ποικιλία από καλλιτεχνικά στυλ, κάποια αναγνωρίσιμα ως προς την εικονογραφία (ο Φαραώ, η Μέδουσα, ο Βούδας), προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς -την αρχαία Αίγυπτο, την Ινδία, τη δυτική Αφρική, την αρχαία Ελλάδα, τη Ρώμη κοκ.

Δίπλα τους ήρωες από τον σύγχρονο κόσμο: ο Μίκυ Μάους, ο Γκούφι, o Μόγλης, η Μπαλού, ακόμα και η νοτιοαφρικανή τραγουδίστρια των De Antwoord Yolandi  Visser -σε μορφή θεότητας.

Όλα τα εκθέματα φέρουν τα ίχνη (κοράλλια, λειχήνες, κοχύλια) από μακρόχρονη παραμονή στο βυθό. Υπάρχουν επίσης νομίσματα,  ασπίδες, αγγεία και αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Ο επισκέπτης πληροφορείται μέσω της σήμανσης της έκθεσης ότι τα έργα ανήκαν στην συλλογή ενός πρώην σκλάβου, του Aulius Calidius Amotan (ή αλλιώς Cif Amotan II), ο οποίος τα συνέλεξε μετά την απελευθέρωσή του. Είχαν μεταφερθεί στα αμπάρια του πλοίου με το όνομα Unbelievable (στα ελληνικά αναγράφεται με λατινικούς χαρακτήρες ως Apistos) και προορίζονταν να στεγαστούν στον Asit Mayor, έναν μεξικανικό ναό αφιερωμένο στον Ήλιο.

Το πλοίο με τον απίθανο τίτλο Unbelievable βυθίστηκε για άγνωστους λόγους στον Ινδικό Ωκεανό  πριν από 2000 χρόνια και έμεινε θαμμένο εκεί μέχρι πρόσφατα.

Η ανέλκυση, η οποία «πραγματοποιήθηκε» το 2008 από το πλοίο με το όνομα Resurrection (Ανάσταση) και με τη συμβολή δυτών που έφεραν στις στολές τους τον λογότυπο Salvage (Διάσωση), «τεκμηριώνεται» στην έκθεση μέσα από πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό: ένα βίντεο με (ασύνδετες μεταξύ τους) «μαρτυρίες» των δυτών καθώς και από διάσπαρτες στα δύο μουσεία έγχρωμες φωτογραφίες σε neon boxes που απεικονίζουν τους δύτες την ώρα της ανασκαφής.

Στο βίντεο οι δύτες, ως αυτόπτες, καταθέτουν σκέψεις και θραύσματα της εμπειρίας τους: κάποιος αναρωτιέται εάν πρόκειται για ένα ή περισσότερα ναυάγια, για να παραδεχτεί μετά από λίγο ότι «είναι ένα μυστήριο». «H επίδραση του χρόνου πάνω στα αντικείμενα μοιάζει με την επίδραση του κόσμου στους ανθρώπους», «Ο χρυσός είναι άχρονος. Αλλά οδηγεί τους ανθρώπους να κάνουν τρελά πράγματα», «Το αίμα συνδέεται με το χρυσό»,  «(Στα έργα) υπάρχουν κολλημένα κοράλια και ψάρια αλλά πρόκειται πάντα για γλυπτά», είναι κάποιες από τις φράσεις που ακούγονται.

Όμως πρόκειται στα αλήθεια για ναυάγιο;

Ο Damien Hirst έχει επινοήσει μια φανταστική ιστορία, που σκηνοθετεί σα να είναι αληθινή, δημιουργώντας ένα «ντοκιμαντέρ» χωρίς ντοκουμέντα, με πλαστά, επινοημένα, στοιχεία.

Η υπερβολή είναι, ούτως ή άλλως, χαρακτηριστικό στοιχείο στην εικαστική πρακτική του καλλιτέχνη, όμως εδώ, ίσως και λόγω της μεγάλης κλίμακας, το εγχείρημα προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση και αμφιθυμία: τα πανάκριβα υλικά και οι μνημειακές (σε πολλές περιπτώσεις) διαστάσεις των έργων, που ισορροπούν ανάμεσα στο μεγαλειώδες και το γκροτέσκo, η απίθανη χλιδή, τα πάντα σε αυτή την έκθεση εμφανίζονται  σε υπερθετικό βαθμό. Αναρωτιέται, στ’ αλήθεια, κανείς, για την αξία (ονομαστική, εμπορική, αντικειμενική) αυτών των έργων…

Πάντως, οι πολυάριθμοι επισκέπτες ανταποκρίνονται θετικά: παραμένουν για αρκετή ώρα στις αίθουσες, δείχνουν περιέργεια και ενδιαφέρον και περιεργάζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα τα εκθέματα.

Κυρίως, φαίνεται ότι η ανατροπή που σκηνοθετεί ο Hirst σε μεγάλο βαθμό «λειτουργεί»:  πολλοί είναι εκείνοι, που πέφτουν στον πειρασμό να πιστέψουν στην αληθινή ύπαρξη του (υποτιθέμενου) ναυαγίου.

Ανεξάρτητα από το κατά πόσο πειστικό ή όχι είναι το τελικό αποτέλεσμα, το εγχείρημα του Hirst, είναι, το δίχως άλλο, εντυπωσιακό: ο καλλιτέχνης προσπαθεί (και σε μεγάλο βαθμό το καταφέρνει) να θέσει μια σειρά από ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με την πραγματική και την αντικειμενική αξία του έργου τέχνης, την επίδραση του χρόνου στα αντικείμενα και στον άνθρωπο, την αέναη διαδικασία της φθοράς, την έννοια της πραγματικότητας κοκ.

Η ενέργεια μεταλλάσσεται, η εντροπία και η αλλαγή δε σταματούν ποτέ, ακόμα και στον θάνατο, υποστηρίζει. Ό,τι ισχύει για το ανθρώπινο σώμα ισχύει και για τα έργα τέχνης. Αυτό που ονομάζουμε “πραγματικότητα” είναι εντέλει μια έννοια σχετική.

Πού βρίσκεται τελικά η αλήθεια;

Την απάντηση δίνει ο ίδιος ο Hirst μέσα από το λογοπαίγνιο: «Somewhere between lies and truth, lies the truth” (Κάπου ανάμεσα στο ψέμα και στην αλήθεια βρίσκεται η αλήθεια).

Βρίσκεται χαραγμένο στον τοίχο της πέμπτης αίθουσας της Punta della Dogana.

H έκθεση Treasures from the wreck of the unbelievable διαρκεί  από τις 9 Απριλίου ως και τις 3 Δεκεμβρίου.

http://www.art22.gr/%CE%B8%CE%B7%CF%83%CE%B1%CF%85%CF%81%CE%BF%CE%AF-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF-%CE%BD%CE%B1%CF%85%CE%AC%CE%B3%CE%B9%CE%BF-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%80%CE%AF%CE%B8%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%85/