Το υπέροχο σπήλαιο του Αρχέδημου

Το Σπήλαιο Νυμφολήπτου, γνωστό και ως Σπήλαιο Πανός και Σπήλαιο Αρχέδημου, είναι σπηλιά στις νότιες πλαγιές του Υμηττού. Βρίσκεται στο λόφο Κρεβάτι σε υψόμετρο 260 μέτρων στα βόρεια της Βάρης σε μικρή απόσταση από το μικρό σπήλαιο Συκιά. Είναι πιο εύκολα προσβάσιμο από τη Βούλα και το δρόμο που συνεχίζει μετά το κοιμητήριο. Το σπήλαιο αποτελεί σημαντικό αρχαιολογικό χώρο καθώς το εσωτερικό του είναι διακοσμημένο από τον Θηραίο γλύπτη Αρχέδημο, τον 5ο αιώνα π.Χ..

Στον Υμηττό,  φιλοξενείται ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σπήλαια του ελλαδικού χώρου. Πρόκειται για το σπήλαιο του Νυμφολήπτου γνωστό και ως Σπήλαιο Πανός αλλά και Σπήλαιο Αρχέδημου.

Βρίσκεται κοντά στην περιοχή της Βάρης, στις νότιες πλαγιές του Υμηττού, σε υψόμετρο 260 μ.Το σπήλαιο αποτελεί σημαντικό αρχαιολογικό χώρο καθώς το εσωτερικό του είναι διακοσμημένο από τον Θηραίο γλύπτη Αρχέδημο.

Μαρμάρινο ανάγλυφο που βρέθηκε εντός του σπηλαίου.

Τον 5ο π.Χ αιώνα ο γλύπτης από τη Θήρα εγκαταστάθηκε στο σπήλαιο και το μετέτρεψε σε τόπο λατρείας των Νυμφών, του Πάνα και του Απόλλωνα.

Η λατρεία και η αρχιτεκτονική του χώρου

Το σπήλαιο ήταν ένα άντρο των Νυμφών, ένα Νυμφαίο. Σε αυτές είχε αφιερωθεί ο Αρχέδημος, που ονόμασε τον εαυτό του Νυμφόληπτο, ωσάν κατακυριευμένος από τις νύμφες. Μπορούμε να ανασυνθέσουμε την λατρευτική πορεία των πιστών του Νυμφαίου από τα σωζόμενα ευρήματα και σκαλίσματα.

Εν αρχή η κατάβαση, όχι απλή, αλλά περπατώντας πάνω σε απότομες κλίμακες, στο χείλος γκρεμού, από το φως στο σκοτάδι. Στην συνέχεια αρχίζουν οι καθαρμοί σε επικλινές έδαφος, με κατάβαση δηλαδή και συμβολική και κυριολεκτική.

Καθαρμός με το νερό, στην αρχαία πηγή. Ακολουθεί ο καθαρμός με την φωτιά, με το χώμα στην μικρή εσοχή και με τον αέρα με την είσοδο στην τελευταία και μεγάλη αίθουσα.

Αριστερά μας υποδέχεται ο τέκτονας, κρατώντας σφύρα, την ισχύ και γνώμονα, το μέτρο. Τα βασικά εργαλεία της δημιουργίας. Βαδίζει προς το μέρος μας, όμως το κεφάλι του κοιτά πίσω προς το φως, προς τη Θεά που παρατηρεί τα δρώμενα.

Ο δρόμος πλέον ανηφορικός αλλά ταυτόχρονα άνετος. Μια πορεία προς το φως, με την βοήθεια του Απόλλωνος, του Πανός και της Μεγάλης Μητέρας οι οποίοι υπομονετικά περιμένουν τους πιστούς τους.

Η έξοδος στο φως είναι λυτρωτική και καθαρτική, ότι ακριβώς και η εμπειρία εντός του σπηλαίου.

Αδιάψευστη μαρτυρία των πολυάριθμων επεμβάσεων του Αρχέδημου αποτελούν οι σωζόμενες σήμερα επιγραφές, τα λαξεύματα (βαθμίδες, θέσεις τοποθέτησης αφιερωμάτων, αύλακες, υδατοδεξαμενές, βωμοί), καθώς και τα ανάγλυφα που σκάλισε στα τοιχώματα και το εσωτερικό του σπηλαίου.

Ανάμεσά τους βρίσκεται κατά χώρα το άγαλμα ακέφαλης ένθρονης θεότητας, καθώς επίσης και το ανάγλυφο ανθρώπινης μορφής που απεικονίζει, όπως δηλώνει διπλή επιγραφή, τον ίδιο τον Αρχέδημο. Εγκαταλείφθηκε ξαφνικά στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ.

Η "υπογραφή" του Αρχέδημου εντός του Σπηλαίου

 Άρχισε να χρησιμοποιείται πάλι από τους νεοπλατωνικούς κατά την εποχή του Ιουλιανού του Παραβάτη, τον 4ο αιώνα μ.Χ., και μέχρι τα τέλη του ίδιου ή τις αρχές του 5ου αιώνα, οπότε σταματά οριστικά η λειτουργία του ως λατρευτικού χώρου.

Το άνοιγμά του, με διαστάσεις 5 επί 2 μέτρα, είναι σχεδόν κάθετο και στο χείλος έχουν σκαλιστεί σκαλοπάτια τα οποία σήμερα έχουν καταστραφεί.

Το εσωτερικό του σπηλαίου είναι πραγματικό εντυπωσιακό. Μέχρι και ο Λόρδος Βύρων αλλά και το βασιλικό ζεύγος του Όθωνα και της Αμαλίας το επισκέφθηκαν για να θαυμάσουν το απόκρυφο αρχαίο ιερό.

Τρία από τα σπηλαιόμορφα μαρμάρινα αφιερωματικά ανάγλυφα, που βρέθηκαν στο σπήλαιο, εκτίθενται στη Συλλογή Γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Η σύνδεση με τον Πλάτωνα

  

Η πρώιμη μυθοποίηση του φιλοσόφου

Η μυθοπλαστική διάσταση της αρχαίας βιογραφίας συχνά καθιστά αδύνατη τη διάκριση ανάμεσα στη λογοτεχνική φαντασία και την ιστορική πραγματικότητα. Τα χαρακτηριστικά αυτά διαθέτουν και οι αρχαίες βιογραφίες του Πλάτωνα.

 Για παράδειγμα, σε όλους τους σωζόμενους βίους του Πλάτωνα, με εξαίρεση αυτήν του Φιλόδημου, η αρχή της οποίας έχει χαθεί, η γέννηση του φιλοσόφου παρουσιάζεται ως παρθενογένεση που οφείλεται στην παρέμβαση του θεού Απόλλωνα. Οι αρχαίοι βιογράφοι του Πλάτωνα περιγράφουν ακόμα και το τελευταίο όνειρο που είδε ο Πλάτων πριν πεθάνει. Τέτοια στοιχεία, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, περιέχονται σε όλες τις αρχαίες πλατωνικές βιογραφίες και πιστοποιούν την πρώιμη μυθοποίηση του φιλοσόφου.

Ο τρόπος μάλιστα που εκθέτουν τη ζωή του μοιάζει με τον τρόπο που παρουσιάστηκε η ζωή σημαντικών προσώπων μυημένων στα αρχαία μυστήρια, όπως π.χ. του Απολλώνιου Τυανέα από τον Φιλόστρατο και του Πυθαγόρα από τον Ιάμβλιχο και τον Πορφύριο. Οι βιογραφίες αυτές είναι γραμμένες με συμβολικό τρόπο, όπου ένα από τα συμβολικά στοιχεία είναι αυτό της υποτιθέμενης “άσπιλης σύλληψής τους” που αναφέρεται στη “μυστική πνευματική γέννηση”, κατά τη διάρκεια του μυστηρίου της μύησης. Το σπήλαιο της γέννησης, το οποίο συναντούμε και στη γέννηση του Χριστού, είναι το άντρο της μύησης. Παρόμοια θαυμαστές ήταν οι γεννήσεις του Βούδα, του Ηρακλή, του Ζωροάστρη, του Λάο Τσε και άλλων.

Η άσπιλη γέννηση του φιλοσόφου

Για τον Πλάτωνα ο Διογένης ο Λαέρτιος διασώζει μια παράδοση, η οποία έχει μεγάλη εσωτερική, συμβολική σημασία σύμφωνα με τα παραπάνω. Ότι δηλαδή η μητέρα του, Περικτιόνη, η οποία ήταν πολύ όμορφη, δεν συνέλαβε τον Πλάτωνα με τον άνδρα της, αλλά ήταν ήδη έγκυος, όταν παρουσιάστηκε ο Απόλλωνας στον Αρίστωνα και κατόπιν αυτός άφησε τη γυναίκα του ήσυχη μέχρι τη γέννηση του φιλόσοφου, ο οποίος γεννήθηκε την ημέρα κατά την οποία, σύμφωνα με τους Δηλίους, είχε γεννηθεί ο Απόλλωνας.

Ερυθράς κεραμικής θραύσμα αγγείου που βρέθηκε εντός του σπηλαίου

Έτσι συνδέθηκε με το θεό των Μουσών, του οποίου θεωρούνταν απεσταλμένος. Παρόμοια δηλαδή με τον Πυθαγόρα, για τον οποίο ο Πορφύριος αναφέρει: Απόλλωνος αυτόν ιστορείν και Πυθαϊδος τω γόνω, λόγω δε Μνησάρχου φησίν Απολλώνιος, δηλαδή ο Πυθαγόρας ήταν απόγονος του Απόλλωνα και κατά πρόφαση μόνο του Μνήσαρχου.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι και για το Μ. Αλέξανδρο υπάρχει ο θρύλος ότι η σύλληψή του έγινε στα μυστήρια της Σαμοθράκης και ότι ήταν απεσταλμένος του Άμμωνα. Όλα αυτά τα πρόσωπα λοιπόν ήταν “θείες ενσαρκώσεις” στον ελληνικό χώρο και πολιτισμό, όπως κάτι ανάλογο συνέβη και σε άλλες χώρες και πολιτισμούς. Η παράδοση λοιπόν που διασώζει ο Λαέρτιος για τη γέννηση του φιλοσόφου είναι μια ένδειξη, μαζί με πολλές άλλες, για το ότι ο Πλάτωνας θεωρούταν ένας θείος απεσταλμένος.

Η επίσκεψη του μικρού Πλάτωνα στο σπήλαιο του Υμηττού

O Αιλιανός και ο Ολυμπιόδωρος μας διασώζουν μια ιστορία ή έναν μύθο για τον Πλάτωνα σχετικά με μια επίσκεψη του Αρίστωνος και της Περικτιόνης (γονείς του Πλάτωνα) στον Υμηττό παρέα με το νεογέννητο τότε Αριστοκλή (μετέπειτα ονομάστηκε Πλάτωνας λόγω της ευρείας πλάτης του), για να θυσιάσουν στον Απόλλωνα, στον Πάνα και στις Νύμφες.

Ο Κλαύδιος Αιλιανός (λατ. Claudius Aelianus) ο επιλεγόμενος «Σοφιστής» (Πραίνεστο (λατ. Praeneste, σημ. Παλεστρίνα (Palestrina), περ. 175 – περ. 235 μ.Χ.), συχνά απαντώμενος ως απλώς «Αιλιανός», ήταν Ρωμαίος συγγραφέας και διδάσκαλος της Ρητορικής που άκμασε επί Σεπτιμίου Σεβήρου και μάλλον ζούσε και μετά τον θάνατο του Ηλιογαβάλου το 222 μ.Χ. Ο Αιλιανός έγραψε στην ελληνική γλώσσα, αφού την μιλούσε τόσο τέλεια ώστε να αποκαλείται «μελίγλωττος» και «μελίφθογγος». Λέγεται ότι του τη δίδαξε ο σοφιστής Παυσανίας από την Καισάρεια. Προτιμούσε τους Έλληνες συγγραφείς από τους Ρωμαίους και έγραφε σε ελαφρώς αρχαΐζουσα γλώσσα. Πηγή για τον βίο του είναι ο Φιλόστρατος (Βίοι Φιλοσόφων Β, 31). Προερχόταν από την τάξη των απελεύθερων. Τα δύο σημαντικότερα έργα του είναι πολύτιμα για τις πολυάριθμες αναφορές χωρίων από προγενέστερους συγγραφείς, από έργα που κατά τα άλλα έχουν χαθεί, καθώς και για τις πολλές πληροφορίες που μας προσφέρουν απροσδόκητες «ματιές» βαθιά μέσα στην ελληνορωμαϊκή αντίληψη για τον κόσμο.

Simone Pomardi (Ιταλικά, Monte Porzio 1757-1830 Ρώμη) ζωγραφική αποτύπωση 1805Το 1801 ο Ιρλανδός αρχαιολόγος Edward Dodwell προσέλαβε τον Ιταλό ζωγράφο Simone Pomardi να τον συνοδεύσει στην Ελλάδα. Σκοπός τους ήταν να «εξερευνήσουν τις αρχαιότητες της χώρας, να συγκρίνουν το παρελθόν της με την παρούσα κατάσταση και να μην αφήσουν τίποτα απαρατήρητο, το οποίο, στον κλασικό αναγνώστη, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ενδιαφέροντος ή πηγή ευχαρίστησης». Αυτό το σχέδιο σπηλιάς στο Sunium (Σούνιο )καταγράφει γεωλογικά χαρακτηριστικά και αρχαία γλυπτά, τα οποία περιλαμβάνουν μια αρσενική φιγούρα που κρατάει ένα σφυρί κοντά στον πίσω τοίχο και ένα ακέφαλο άγαλμα κάτω από την είσοδο. Οι Τούρκοι, εκπρόσωποι των ηγεμόνων της Ελλάδας κατά την περίοδο αυτή, ενεργούν ως φύλακες. Ο Dodwell και ο Pomardi εργάστηκαν ξεχωριστά και μαζί για να δημιουργήσουν σημαντικά οπτικά αρχεία των «μεγάλων» τοποθεσιών και αυτή η εικόνα χαράχθηκε για να απεικονίσει το σπήλαιο του Αρχέδημου

Ο Ολυμπιόδωρος ο Νεότερος (ή Ὀλυμπιόδωρος ὁ Φιλόσοφος) (495-570 μ.Χ.) ήταν ένας νεοπλατωνικός φιλόσοφος, αστρολόγος και διδάσκαλος που έζησε στα πρώτα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, λίγο μετά από την απόφαση του Ιουστινιανού (529 μ.Χ.) να κλείσει την Ακαδημία του Πλάτωνα στην Αθήνα και άλλες φιλοσοφικές σχολές. Ο Ολυμπιόδωρος ήταν μαθητής του Αμμώνιου του Ερμεία στη φιλοσοφική σχολή της Αλεξάνδρειας, τον οποίο και διαδέχτηκε στην ηγεσία της σχολής μετά το θάνατο του Αμμώνιου το 520. Ανάμεσα στα σωζόμενα έργα του Ολυμπιόδωρου είναι μια βιογραφία του Πλάτωνα, σχόλια σε διαλόγους του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, καθώς και μια εισαγωγή στην αριστοτελική φιλοσοφία. Από τον Ολυμπιόδωρο επίσης αντλούμε πληροφορίες για το έργο του νεοπλατωνικού Ιάμβλιχου. Τα σωζόμενα έργα του είναι:

Εἰς τὰ προλεγόμενα τῆς Λογικῆς

Σχόλια εἰς τὰς Ἀριστοτέλους Κατηγορίας

Εἰς τὸ πρῶτον τῶν Μετεωρολογικῶν Ἀριστοτέλους σχόλια

Σχόλια εἰς τὸν Πλάτωνος Ἀλκιβιάδην

Σχόλια σὺν θεῷ εἰς τὸν Γοργίαν

Σχόλια εἰς τὸν Πλάτωνος Φαίδωνα

Σχόλια εἰς τὸ Ἀριστοτέλους Περὶ Ἑρμηνείας

Βίος Πλάτωνος

Ο Αιλιανός και ο Ολυμπιόδωρος μας αναφέρουν λοιπόν ότι όταν ο Πλάτων ήταν μωρό, οι γονείς του τον πήγαν στον Υμηττό, για να θυσιάσουν στις Μούσες και στις Νύμφες (Αιλιανός) και στον Πάνα, στις Νύμφες και στον Απόλλωνα (Ολυμπιόδωρος). Στο μέρος εκεί λοιπόν ήλθαν μέλισσες και άφησαν μέλι πάνω στα χείλια του μωρού, πράγμα που θεωρήθηκε χρησμός για την γλυκύτητα των λόγων του.

Το απόσπασμα του Αιλιανού:

ὅτι τὸν Πλάτωνα ἡ Περικτιόνη ἔφερεν ἐν ταῖς ἀγκάλαις: θύοντος δὲ τοῦ Ἀρίστωνος ἐν Ὑμηττῷ ταῖς Μούσαις ἢ ταῖς νύμφαις, οἳ μὲν πρὸς τὴν ἱερουργίαν ἦσαν, ἣ δὲ κατέκλινε Πλάτωνα ἐν ταῖς πλησίον μυρρίναις δασείαις οὔσαις καὶ πυκναῖς. καθεύδοντι δὲ ἐσμὸς μελιττῶν ἐν τοῖς χείλεσιν αὐτοῦ καθίσασαι ὑπῇδον, τὴν τοῦ Πλάτωνος εὐγλωττίαν μαντευόμεναι ἐντεῦθεν. (Ael. VH 10.21)

Το απόσπασμα του Ολυμπιόδωρου:

Συμπεράσματα

Δεδομένου ότι δεν γνωρίζουμε άλλο ιερό αφιερωμένο στον Πάνα, στις Νύμφες και στον Απόλλωνα στην περιοχή του Υμηττού είναι εύλογο να θεωρήσουμε ότι ο Πλάτων με τους γονείς του επισκέφτηκαν το ιερό εντός του σπηλαίου του Νυμφολήπτου.

Δεδομένου επίσης ότι ο Πλάτωνας γεννήθηκε το 428 π.Χ. αυτό σημαίνει ότι η οικογένεια του επισκέφτηκε το Νυμφαίο αυτό στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του μιας και ο Αρχέδημος μόλις πριν λίγα χρόνια είχε ολοκληρώσει την διαμόρφωση του. Αν ζούσε και σε αυτό όπως αναφέρουν οι πληροφορίες, δεν είναι απίθανο μάλιστα να τους υποδέχθηκε και ο ίδιος, μιας και η οικογένεια του Πλάτωνα ήταν μια εύπορη αριστοκρατική αθηναϊκή οικογένεια, σεβαστή και γνώριμη σε όλους τους κατοίκους της Αθήνας.

Είτε συνέβη το γεγονός είτε όχι όμως η αναφορά του Αιλιανού παραμένει η πρώτη άρα και η αρχαιότερη σε σχέση με την ύπαρξη και την λειτουργία του σπηλαίου. Το σίγουρο πάντως είναι ότι το ιστορικό και ιερό ταυτόχρονα αυτό σπήλαιο αξίζει καλύτερης τύχης από όλους εμάς τους περιστασιακούς επισκέπτες αλλά πρώτα και κύρια από τους ιθύνοντες του χώρου.

ΠΗΓΕΣ :

        ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΚΙΝΗΣΗ  ΠΟΛΙΤΩΝ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ http://kipi.gr/?p=8690

https://www.dinfo.gr

http://www.hellenica.de

https://geomythiki.blogspot.gr όπου το Κείμενο - Έρευνα:Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π. - Βιογραφίες Πλάτωνα:

1. Academicorum philosophorum index Herculanensis, Philodème, edidid Segofredus Mekler, Berlin, 1902

2. De Platone et eius dogmate, Λούκιος Απουλήιος, http://www.intratext.com/X/LAT0354.HTM

3. Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, Βιβλίο Γ, Πλάτων, Διογένης Λαέρτιος, ed. H S Long, Oxford, 1964

4. Βίος Πλάτωνος, Ολυμπιόδωρος στην έκδοση: Dialogi III, quibus praefiguntur Olympiodori Vita Platonis, et Albini In dialogos Platonis introductio; by Plato; Olympiodorus, the Platonist; Albinus; Etwall, William, fl. 18th cent.; Plato. Alcibiades I; Plato. Alcibiades II; Plato. Hipparchus, 1771

5. Aelian, Varia Historia (Greek) (ed. Rudolf Hercher) http://www.perseus.tufts.edu/hopper/searchresults?q=Aelian+Varia+Historia

http://ellinondiktyo.blogspot.gr/2018/02/blog-post_23.html#more