Η τουρκική εισβολή στη Συρία στοχεύει στην αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Του Γιεβγένι Κρούτικοφ

Μετάφραση: Σωτήρης Δημόπουλος

«Η Τουρκία, στην πραγματικότητα, είναι πλέον  η μόνη χώρα στον πλανήτη που έχει ανυψώσει την ιδέα του ιστορικού αναθεωρητισμού στο επίπεδο μιας νέας κρατικής ιδεολογίας. Ενώ οι Τούρκοι ρίχνονται με το γιαταγάνι όχι στους πάντες γύρω τους, αλλά μόνο σε όσους είναι πιο αδύναμοι, εντούτοις, στον κατάλογο αυτό μπορεί να βρεθούν, για παράδειγμα, οι Αρμένιοι και οι Έλληνες».

Η τουρκική επιχείρηση στη Συρία προκάλεσε αγανάκτηση στη Δύση και αυτό εξηγείται όχι μόνο από ανθρωπιστικούς λόγους. Το έδαφος που εισήλθε ο τουρκικός στρατός αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Υπάρχουν πολλά σημάδια ότι η Άγκυρα τρέφει όνειρα της ανασύστασής της. Και είναι πιθανό αυτό να το κάνει με ένοπλα μέσα.

Εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες, με τον μεσσιανισμό και την πίστη τους στη δική τους παντοδυναμία, υπάρχουν πολύ λίγες χώρες που ανοιχτά επιδιώκουν την αυτοκρατορική σκέψη. Από αυτές, η Τουρκία είναι σχεδόν η μόνη που ενσωματώνει αυτές τις ιδέες στην πράξη. Χρησιμοποιώντας και ένοπλες εισβολές σε γειτονικές χώρες, απειλώντας, για χάρη των αυτοκρατορικών φιλοδοξιών της, να καταστραφούν οι σχέσεις της τόσο με τους παραδοσιακούς συμμάχους της όσο και με υπερεθνικούς θεσμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση ή το ΝΑΤΟ. Ποιο είναι το νόημα όλων αυτών;

Το 2011, ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου δημοσίευσε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Στρατηγικό βάθος. Η διεθνής κατάσταση της Τουρκίας «, η οποία αργότερα έγινε γνωστή με το συντομογραφημένο τίτλο » Στρατηγικό βάθος «(Stratejik derinlik). Αυτό το θεμελιώδες έργο θεωρείται η βάση της θεωρίας του νεο-οθωμανισμού, αν και ο ίδιος ο Νταβούτογλου για λόγους τακτικής αρνήθηκε αυτόν τον όρο. Ωστόσο, η εξωτερική πολιτική της Άγκυρας ακολούθησε αυτές τις ιδέες για πολύ καιρό πριν την επίσημη έκδοσή τους. Ο «αυτοκρατορισμός» και ο νεο-οθωμανισμός πέρασαν και στο στρατιωτικό πεδίο το ίδιο έτος του 2011. Τότε, η κυβέρνηση Άσαντ στη Συρία βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης και η Τουρκία αποφάσισε ότι για πρώτη φορά είχε την ευκαιρία να προχωρήσει στην επίθεση με ελάχιστες απώλειες και μόνο κέρδη για την εσωτερική της εικόνα.

Αρχικώς, ο Νταβούτογλου εφηύρε το αξίωμα του «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες», το οποίο στην πράξη έπρεπε να σημαίνει τη μέγιστη χρήση της «ήπιας δύναμης» σε σχέση με αυτές των γειτόνων της Τουρκίας, που είχαν στο παρελθόν τεθεί σε τροχιά επιρροής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο απόγειο της επιτυχίας της. Γρήγορα έγινε σαφές ότι η «μαλακή δύναμη» με την κλασική της έννοια δεν ήταν αρκετή και στη Τουρκία διαχέεται η νέα συνταγή «εκμηδενισμένοι γείτονες – μηδενικά προβλήματα». Τώρα αυτό σήμαινε ήδη την παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις των χωρών που κάποτε ανήκαν στην Οθωμανική αυτοκρατορίας. Ο Νταβούτογλου επέμενε στη θεωρία της δημιουργίας αντισταθμισμάτων σε ολόκληρο τον «μετα-οθωμανικό» χώρο, της σταδιακής εξόδου από τη «δυτική ομπρέλα» και του ξεχωριστού ρόλου της Τουρκίας στη συγκεκριμένη περιφέρεια.

Το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν χρειαζόταν επειγόντως μια παρόμοια ιδεολογία. Ο Ερντογάν έπρεπε να απαλλαγεί από την κυριαρχία του στρατού στην κοινωνία, να επιταχύνει την οικονομική ανάπτυξη και να κάνει συμπαγή τον πληθυσμό. Κάτω από όλα αυτά, οι ιδέες του νεο-οθωμανισμού ταίριαξαν τέλεια. Εντός της Τουρκίας, αυτές οι ιδέες και τα συνθήματα έχουν βρει κατανόηση και υποστήριξη και τώρα, σύμφωνα με διάφορες πηγές, η πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας (εκτός από μέρος των Κούρδων) υποστηρίζει πλήρως τα επεκτατικά και τα αυτοκρατορικά σχέδια. Η πολυετής προπαγάνδα, συμπεριλαμβανομένων και των τηλεοπτικών σειρών για τους «απογόνους του Ερτογρούλ» και την «Χρυσή εποχή του Σουλεϊμάν», έπεισαν τους Τούρκους ότι μια νέα οικονομική ανάπτυξη ήταν δυνατή μόνο μέσω εξωτερικής επέκτασης. Εξ αρχής η θεωρία του νεο-οθωμανισμού οικοδομήθηκε πάνω σε τέσσερα θεμέλια: το αίμα, τη γλώσσα, το έδαφος και την οθωμανική σκέψη.

Το αίμα και η γλώσσα – εδώ σχεδόν τα πάντα είναι ξεκάθαρα. Στόχος έγιναν όλοι οι τουρκόφωνοι λαοί ή οι κληρονόμοι τους. Πρώτα απ’ όλα, πρόκειται για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, τη ρωσική περιοχή Βόλγα, την Κριμαία, τους Γκαγκαούζους της Μολδαβίας, τη Βόρεια Κύπρο, το Αζερμπαϊτζάν, την τουρκική μειονότητα στη Βουλγαρία και τη «Μακεδονία», τους Τούρκους της Συρίας και τις ιστορικές τουρκομανικές κοινότητες με ιδιαίτερη επιρροή στην Παλαιστίνη και τη Σαουδική Αραβία. Ο κάποτε πρωθυπουργός Τουργκούτ Οζάλ είχε διατυπώσει απρόσεκτα το σύνθημα «Μεγάλη Τουρκία από τη Μεσόγειο Θάλασσα μέχρι το Σινικό Τείχος», το οποίο στη συνέχεια του προκάλεσε για καιρό αρκετές συνέπειες. Ο αντικαταστάτης του, μετά από καιρό, ο πιο προσεκτικός και οξυδερκής Νταβούτογλου τέτοια δεν είπε, αλλά γι’ αυτά έδρασε.

Η τουρκική «μαλακή ισχύς» δούλεψε στο φουλ. Οι υποστηρικτές του κόμματος του Ερντογάν σχεδόν επίσημα άρχισαν να αυτοαποκαλούνται Osmanli torunu – «απόγονοι των Οθωμανών». Το πρώτο θύμα υπήρξε οι παραδοσιακά φιλικές σχέσεις με το Ισραήλ, οι οποίες μέχρι το 2010 θεωρήθηκαν ως μια στρατηγική συμμαχία των δύο μόνο μη-αραβικών, δημοκρατικών και κοσμικών κρατών στη Μέση Ανατολή. Μετά τον πόλεμο της Γάζας για το 2008-2009, η κυβέρνηση του Ερντογάν ανοιχτά στήριξε τους Παλαιστινίους μέχρι τη χρήση βίας κατά των ισραηλινών πλοίων που περιπολούσαν στη Μεσόγειο. Και, κατά έναν εκπληκτικό τρόπο, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι σχέσεις της Άγκυρας με το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία άρχισαν να βελτιώνονται έντονα στο πλαίσιο μιας γενικής εχθρότητας απέναντι στο Ισραήλ, ενώ οι αυτοκρατορικές φιλοδοξίες των νέων Οθωμανών δεν φαινόταν να ξεφεύγουν από κάτι συνηθισμένο.

Ήταν τότε που προέκυψε και το ζήτημα με τα δύο άλλα θεμέλια του νεο-οθωμανισμού – το έδαφος και την οθωμανική σκέψη. Ως έδαφος άρχισαν να θεωρούν όλες τις χώρες που κάποτε επεκτεινόταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Βρέθηκαν αμοιβαίες συμπάθειες, και αρχικώς με τους Αλβανούς. Ο ηγέτης του Κοσσυφοπεδίου, Χατσίμ Θατσι, έφτασε να δηλώσει: «Η Τουρκία είναι το Κόσοβο, το Κόσοβο είναι η Τουρκία».

Εν μέρει είχε δίκιο, δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των Οθωμανών ξεκίνησε η μαζική μετανάστευση από τη βόρεια Αλβανία στις χώρες της παλαιάς Σερβίας, που αποτέλεσαν τους Αλβανούς του Κοσσυφοπεδίου. Και στο απόγειο της ακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μέχρι και το 90% των μεγάλων βεζίρηδων, επαρχιακών κυβερνητών, βαλήδων, μπαϊρακτάρηδων, σιλαχτάρηδων, ντεφτερντάρηδων (δηλαδή: διοικητές επαρχιών, υπουργοί των στρατιωτικών και οικονομικών) ήταν Αλβανοί. Τον XVIII αιώνα, η αλβανική οικογένεια Kepryulu ήλεγχε στην πραγματικότητα την Οθωμανική αυτοκρατορία, έχοντας όλες τις κύριες κρατικές και στρατιωτικές θέσεις. Και ο ίδιος ο Κεμάλ Ατατούρκ, ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας, ήταν μισός Αλβανός, μισός «Μακεδόνας», και στην πρώτη κυβέρνησή του δεν υπήρχε ούτε ένας Οθωμανός – μόνο Αλβανοί, «Μακεδόνες» και Αμπχάζιοι. Εν πολλοίς, αυτό καθόρισε και την εθνική πολιτική του Ατατούρκ, που απαγόρευσε σε κρατικό επίπεδο όλες τις εθνικότητες, εκτός από μία, νέα, την τουρκική. Και αυτή η απαγόρευση εξακολουθεί να ισχύει με ορισμένες τροποποιήσεις και στις σύγχρονες τάσεις.

Η επιθετική διείσδυση της Τουρκίας στα Βαλκάνια έγινε ιδιαίτερα αισθητή κατά τη διάρκεια και μετά τον πόλεμο στη Βοσνία. Η τουρκική «μαλακή ισχύς» φρόντισε για την «αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς». Οι Τούρκοι άρχισαν να αποκαθιστούν ιστορικά κτίρια στη Βοσνία και την «Μακεδονία», που χτίστηκαν κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και είναι αναρίθμητα. Όλο το κέντρο του Σεράγεβο είναι ένα μνημείο της οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Ταυτόχρονα, αποκαταστάθηκαν όχι μόνο τα τζαμιά, και σε γενικές γραμμές υπήρχαν ελάχιστες θρησκευτικά στοιχεία σε αυτό που γινόταν. Λόγος γινόταν και γίνεται αποκλειστικά για την «κοσμική μνήμη» των Βαλκανίων για την «χρυσή εποχή» της οθωμανικής εξουσίας. Στην Αλβανία, μια από τις μεγαλύτερες πόλεις – το Ελμπασάν – οικοδομήθηκε σε ένα κενό σημείο από τους Τούρκους ως εναλλακτική στο φρούριο Kruja, που υπερασπίστηκε ο ευρωπαϊκού προσανατολισμού και χρηματοδοτούμενος από τους Γενουάτες πρίγκιπας Γεώργιος Καστριώτη (Σκεντέρμπεης). Στη Βουλγαρία, μια τέτοια αναγέννηση δεν συνέβη, αλλά η μεγάλη τοπική τουρκική κοινότητα άρχισε να λαμβάνει σοβαρή πολιτική και οικονομική υποστήριξη από την Άγκυρα.

Ιδιαίτερη είναι η σχέση με τη Γεωργία, στην οποία σε αστραπιαίο χρόνο, οι Τούρκοι αποδείχθηκαν οι κύριοι επενδυτές. Και αυτό συνέβη κυρίως στην Ατζαρία, η οποία από την άποψη του νεο-οθωμανισμού, συμπεριλαμβάνεται στη σφαίρα επιρροής των Οθωμανών, αν και το καθεστώς της δεν διασφαλίζεται από τη Γεωργία και το σύνταγμά της, αλλά από τις ρωσοτουρκικές ειρηνευτικές συμφωνίες.

Το Αζερμπαϊτζάν, έχοντας αποκτήσει οικονομική ανεξαρτησία εξαιτίας του άλματος στις τιμές του πετρελαίου, προτιμά τώρα να αγνοεί τους «ιστορικούς δεσμούς» με την Τουρκία. Επιπλέον, τα εδάφη του σύγχρονου Αζερμπαϊτζάν ποτέ δεν είχαν περιέλθει φυσικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και η εγγύτητα της γλώσσας θεωρείται περισσότερο ως σύνθετη περίπτωση. Τα «Αζέρι», μια προφορά του Αζερμπαϊτζάν, δεν είναι ευπρόσδεκτη στην Τουρκία, κάτι που φυσικά ενοχλεί τους ίδιους τους Αζέρους. Εδώ η τουρκική «μαλακή δύναμη» προφανώς απέτυχε.

Από όλους τους γείτονες με τους οποίους ήταν απαραίτητο να δημιουργηθούν «μηδενικά προβλήματα», ήταν οι Αρμένιοι και οι Έλληνες που αντιτίθενται έντονα. Όλα είναι προφανή με τους Αρμένιους, αλλά με τους Έλληνες, η κατάσταση «ούτε πόλεμος ούτε ειρήνη» οδηγεί την Αθήνα να στηρίξει, όπου μπορεί, κάθε αντιτουρκική δύναμη (πρώτα απ’ όλα τους Κούρδους αλλά και τους Αρμένιους).

Παρεμπιπτόντως, ο όρος «νεο-οθωμανισμός» εμφανίστηκε για πρώτη φορά στον ελληνικό Τύπο μετά τον πόλεμο στην Κύπρο το 1974. Σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας αυτού, ο Αχμέτ Νταβούτογλου δεν τολμούσε να προφέρει αυτή τη λέξη, ώστε να μην προκαλέσει άσκοπες συναρτήσεις. Τώρα, όταν ένα από τα θεμέλια του νεο-οθωμανισμού έχει γίνει η πορεία προς τη μέγιστη αποξένωση από την Ευρώπη και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενθαρρύνεται ανοιχτά να αναφέρεται ο όρος νεο-οθωμανισμός σε σχέση με την Ελλάδα. Αλλά οι προσπάθειες προσφοράς των υπηρεσιών τους (για παράδειγμα, στην ανακατασκευή τζαμιών στη Θεσσαλονίκη) οδήγησαν σχεδόν σε υστερία στην Ελλάδα. Πολλώ δε μάλλον, που αυτά τα πρώην τζαμιά είναι βασικά ορθόδοξες εκκλησίες στις οποίες οι Τούρκοι έχουν μιναρέδες και μιχράμπ (όπως συνέβη με την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη).

Ένα επιπλέον εμπόδιο είναι η πόλη Edirne, η αρχαία Ανδριανόπολη. Το Edirne ήταν η πρωτεύουσα της οθωμανικής φυλής πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον σουλτάνο Μωάμεθ και από τότε θεωρείται σχεδόν το κύριο πολιτιστικό και ιστορικό κέντρο των Οθωμανών. Εκεί, όπως στην Κωνσταντινούπολη, είναι οι τάφοι των σουλτάνων, των μεγάλων βεζίρηδων και των θρησκευτικών ηγετών και για αρκετούς αιώνες η Edirne ήταν η κύρια στρατιωτική βάση στο ευρωπαϊκό τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το αρχηγείο των γενιτσάρων. Μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Ατατούρκ σχεδόν ικέτευσε το νικηφόρο συνασπισμό να εγκαταλείψει την Edirne στους Τούρκους. Αν οι Έλληνες είχαν κερδίσει αυτόν τον πόλεμο του 1919-1922, τότε, φυσικά, δεν θα υπήρχε η Edirne, όπως ακριβώς και η Ιστανμπούλ με την τωρινή της μορφή. Τώρα, όμως, η διαφύλαξη της Edirne ως μέρος του τουρκικού κράτους θεωρείται ίσως η σημαντικότερη επιτυχία της εξωτερικής πολιτικής του Kemal Atatürk.

Όπως η λεγόμενη ειρηνική λύση στο ζήτημα του Iskenderun. Το 1922, ο γαλλικός στρατός δεν έλεγχε μόνο την επιτρεπόμενη περιοχή του Sham (σημερινή Συρία και Λίβανο), αλλά και την Κιλικία, στην οποία πλέον δεν έμεναν ζωντανοί Αρμένιοι. Μετά τη γαλλική αποχώρηση από την Κιλικία, η επαρχία Χατάι, μια παράκτια ζώνη της Μεσογείου Θάλασσας δίπλα στη συριακή επαρχία Λατάκεια και την πόλη Αλεξανδρέττα, συμπεριλήφθηκε στην εντολή της Sham. Το 1921, συνήφθη σύμβαση στο Σαν Ρέμο, σύμφωνα με την οποία η επαρχία Hatay ιδρύθηκε υπό τη γαλλική εντολή στην επικράτεια του πρώην σαντζακίου της Αλεξανδρέτας, καθώς εκτός από τους Έλληνες και τους Αρμένιους κατοικούσαν και πολλοί Τούρκοι. Το 1937, ιδρύθηκε τοτο ανεξάρτητο κράτος του Χατάϊ στη βόρεια Συρία.

Αυτό επέζησε λίγο περισσότερο από ένα χρόνο, επειδή το φθινόπωρο του 1939, στα κρυφά, όταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ήταν απασχολημένες με άλλες υποθέσεις, η Τουρκία προσάρτησε το Χατάϊ και μετονομάστηκε η Αλεξανδρέττα σε Iskenderun. Μετά την κρίση του Σουέζ του 1956, η Συρία συνήψε στρατιωτική συμφωνία με την ΕΣΣΔ και διακήρυξε τις αξιώσεις της για τον Χατάι, κάτι που πανικόβαλε την Άγκυρα. Η συζήτηση στο ΟΗΕ σταμάτησε την απειλή του πολέμου. Αλλά τώρα με την εισβολή στη Συρία, σε άλλο τμήμα των συνόρων, στο Κουρδιστάν, η Άγκυρα «επαναφέρει» το ζήτημα της Iskenderun / Αλεξανδρέττας – αν και στην παρούσα κατάσταση, ένας πόλεμος είναι μάλλον αδύνατος.

Συνολικά, ένα σημαντικό μέρος των καθηκόντων που θέτει η θεωρία του νεοοθωμανισμού για τους Τούρκους είναι άσχημα επιλύσιμο στις παρούσες συνθήκες. Αλλά ο περιορισμός της τρέχουσας τουρκικής επιχείρησης στο συριακό Κουρδιστάν ως μια αέναη πάλη ενάντια σε τμήμα τρομοκρατών του κουρδικού εθνικού κινήματος θα ήταν πολύ στενός. Στη σύγχρονη Τουρκία, ο νεο-οθωμανισμός υποστηρίζεται από την πλειοψηφία της κοινωνίας και θεωρητικά μπορεί να οδηγήσει πολύ μακριά.

Όπου είναι δυνατόν, κυρίως στα Βαλκάνια, η Άγκυρα θα συνεχίσει να ακολουθεί την πολιτική «μαλακής ισχύος», προωθώντας τη συναίνεση με τους Αλβανούς και την αποκατάσταση ιστορικών δομών στη Βοσνία και τη «Μακεδονία». Είναι σαφές ότι όλα αυτά σταματούν στη Σερβία και την Ουγγαρία, που είναι πιθανό να αποκρούσουν τα πάντα (και οι Ούγγροι ήδη κλείνουν τα σύνορά τους από τους μετανάστες) παρά να αφήσουν τους «μαλακούς Τούρκους» να εισέλθουν. Αλλά η πρόσφατη επίσκεψη του Ερντογάν στο Βελιγράδι, όπου συναντήθηκε όχι μόνο με τη σερβική ηγεσία αλλά και με εκπροσώπους των βαλκανικών χωρών του «μετα-οθωμανικού χώρου», έδειξε ότι αυτές οι ιδέες από την Άγκυρα θα επιμένουν για πολύ καιρό.

Η Τουρκία είναι πλέον στην πραγματικότητα η μόνη χώρα στον πλανήτη που έχει ανυψώσει την ιδέα του ιστορικού αναθεωρητισμού στο επίπεδο μιας νέας κρατικής ιδεολογίας. Ενώ οι Τούρκοι ρίχνονται με το γιαταγάνι όχι στους πάντες γύρω τους, αλλά μόνο σε όσους είναι πιο αδύναμοι, εντούτοις, στον κατάλογο αυτό μπορεί να βρεθούν, για παράδειγμα, οι Αρμένιοι και οι Έλληνες. Ο οθωμανικός αναθεωρητισμός είναι δύσκολο να συγκριθεί με την επιθυμία να ενωθούν οι διαιρεμένοι λαοί, όπως για παράδειγμα οι Ρώσοι μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Και ήδη δεν έχει σημασία πώς θα τελειώσει η επιχείρηση των Τούρκων στο συριακό Κουρδιστάν. Το κυριότερο είναι μην προχωρήσει, αφού τώρα δεν μπορεί πιά να σταματήσει.

https://vz.ru/world/2019/10/10/1002367.html

Πηγή: Σωτήρης Δημόπουλος

https://averoph.wordpress.com/2019/10/14/%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%81%ce%ba%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%b5%ce%b9%cf%83%ce%b2%ce%bf%ce%bb%ce%ae-%cf%83%cf%84%ce%b7-%cf%83%cf%85%cf%81%ce%af%ce%b1-%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%87%ce%b5%cf%8d%ce%b5%ce%b9/#more-131349