Η “Bandini Pieta” του Michelangelo αποκαλύφθηκε μετά την πρώτη μεγάλη αποκατάστασή της ύστερα από 470 χρόνια

Η αποκατάσταση της ομορφιάς και η ιστορία ενός από τα πιο βασανισμένα και προσωπικά αριστουργήματα του Michelangelo

Κείμενο: Πέπη Νικολοπούλου

Ο Michelangelo στη δύση της ζωής του άρχισε να σμιλεύει με τα σοφά του χέρια το γλυπτό που θα τον συντρόφευε στον αιώνιο ύπνο του, διακοσμώντας τον βωμό της τελευταίας του κατοικίας.

Στα 70 του χρόνια, μεταξύ 1547 και 1555 άρχισε να δίνει μορφή στην Pietà dell’Opera del Duomo γνωστή ως Bandini Pietà, που απεικόνιζε τον Ιησού υποβασταζόμενο από την Παναγία, τη Μαρία τη Μαγδαληνή και τον Φαρισαίο Νικόδημο, στον οποίο και αποτυπώνει πολλά προσωπικά, αυτοβιογραφικά στοιχεία του ο Michelangelo. Μια μεγάλη πρόκληση για τον καλλιτέχνη κι ένα ιδιαίτερα δύσκολο και απαιτητικό εγχείρημα.

The restoration of Michelangelo’s Pietà dell’Opera del Duomo known as the Bandini Pietà DURING THE FINAL PHASES OF THE RESTORATION; Museo dell’Opera del Duomo, Firenze. Courtesy Opera di Santa Maria del Fiore, foto Claudio Giovannini

Ο φίλος και βιογράφος του, Giorgio Vasari αναφέρει στο βιβλίο του “Lives of the Artists” ότι το «κομμάτι μαρμάρου ήταν σκληρό γεμάτο ακαθαρσίες και σε κάθε χτύπημα της σμίλης πετάγονταν σπίθες». Απογοητευμένος προσπάθησε να το καταστρέψει. Αλλά το γλυπτό επέζησε και την περασμένη εβδομάδα το περίφημο Pietà dell’Opera del Duomo αποκαλύφθηκε μετά την πρώτη μεγάλη αποκατάστασή του ύστερα από 470 χρόνια.

Ο Timothy Verdon, διευθυντής του Μουσείου Opera del Duomo, που φιλοξενούσε το γλυπτό τα τελευταία 40 χρόνια, δήλωσε:

«Αυτό είναι το πιο προσωπικό έργο του Michelangelo, όχι μόνο επειδή περιλαμβάνει τη δική του αυτοπροσωπογραφία και προοριζόταν για τον δικό του τάφο, αλλά επειδή εκφράζει τη βασανισμένη σχέση που είχε με το μάρμαρο».

The restoration of Michelangelo’s Pietà dell’Opera del Duomo known as the Bandini Pietà before, during and after the restoration; Museo dell’Opera del Duomo, Firenze. Courtesy Opera di Santa Maria del Fiore, foto Alena Fialová

Η πορεία της αποκατάστασης και οι αποκαλύψεις της

Η αποκατάσταση, που έγινε σε «ανοιχτό» προσβάσιμο εργαστήριο ώστε οι επισκέπτες να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν ζωντανά τη διαδικασία, ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2019 αλλά διακόπηκε αρκετές φορές λόγω της κρίσης υγείας Covid-19, αποκαλύπτοντας την πολύπλοκη ιστορία του, τις διάφορες φάσεις δημιουργίας του αλλά και την τεχνική του σπουδαίου γλύπτη.

Ελαττωματικό και δύσκολο στο σμίλευμα μάρμαρο – τον οδήγησαν στην παραίτηση

Η ανάλυση του μαρμάρου κατά την αποκατάσταση αποκάλυψε ότι δεν προήλθε από το Carrara, το λατομείο του Michelangelo στην Τοσκάνη, όπως αρχικά είχε ειπωθεί, αλλά από λατομεία στη Seravezza, περίπου 10 μίλια μακριά.

Είναι γνωστό πως η ποιότητα του μαρμάρου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σύσταση των πετρωμάτων από όπου προήλθε. Το συγκεκριμένο κομμάτι μαρμάρου (ύψος 2,25 μέτρα και βάρος περισσότερο από 2,5 τόνους),  δεν συγκέντρωνε ποιοτικά χαρακτηριστικά: δεν είχε ομοιόμορφο χρώμα, περιείχε ίχνη πυρίτη, ένα θειούχο ορυκτό που αντιδρά με μέταλλο, γεγονός που δικαιολογεί και τους σπινθήρες που είχε περιγράψει ο Vasari.

Το εσωτερικό του είχε πολλές ρωγμές που το έκαναν να θρυμματίζεται εύκολα, όχι ορατές από τον Michelangelo όταν ξεκίνησε να το σμιλεύει. Μια τέτοια ρωγμή μπορεί να απογοήτευσε τον Michelangelo την ώρα που σκάλιζε τα αριστερά χέρια του Χριστού και της Παναγίας. Ένα ελάττωμα τόσο αξεπέραστο που τον οδήγησε σε παραίτηση από το έργο.

Και αυτό φαντάζει σαν την πιο πιθανή εξήγηση της παραίτησης, και όχι του γήρατος, η δυσαρέσκεια και η οργή του καλλιτέχνη. Άλλωστε η αρχική υπόθεση ότι προσπάθησε να το καταστρέψει, με τα νέα στοιχεία που παρουσιάζονται, δεν αποδεικνύεται καθώς οι αναστηλωτές δεν βρήκαν κανένα σημάδι χτυπήματος σφυριού με στόχο την καταστροφή.

 

The restoration of Michelangelo’s Pietà dell’Opera del Duomo known as the Bandini Pietà before, during and after the restoration; Museo dell’Opera del Duomo, Firenze. Courtesy Opera di Santa Maria del Fiore, foto Alena Fialová

The restoration of Michelangelo’s Pietà dell’Opera del Duomo known as the Bandini Pietà before, during and after the restoration; Museo dell’Opera del Duomo, Firenze. Courtesy Opera di Santa Maria del Fiore, foto Alena Fialová

The restoration of Michelangelo’s Pietà dell’Opera del Duomo known as the Bandini Pietà before, during and after the restoration; Museo dell’Opera del Duomo, Firenze. Courtesy Opera di Santa Maria del Fiore, foto Alena Fialová

FIRENZE – avanzamento restauro Pietà foto Opera di Santa Maria del Fiore/ Claudio Giovannini

 

Η διαδρομή της Pietà dell’Opera del Duomo στον χρόνο και στον χώρο

Αφού αποφάσισε να το εγκαταλείψει, ο Michelangelo χάρισε το γλυπτό στον υπηρέτη του Antonio da Casteldurante, ο οποίος το εμπιστεύτηκε στον Tiberio Calcagni, έναν από τους μαθητές του Michelangelo, ο οποίος επεξεργάστηκε το άγαλμα στην ημιτελή κατάσταση που βρίσκεται τώρα.

Γύρω στο 1560, το έργο πωλήθηκε στον τραπεζίτη Francesco Bandini για να διακοσμήσει με αυτό τον κήπο στη βίλα Montecavallo στη Ρώμη και το έργο έγινε γνωστό ως Bandini Pietà. Μετά από μια πορεία μερικών χρόνων ταξίδεψε από τη Ρώμη στη Φλωρεντία, όπου εγκαταστάθηκε πίσω από τον κύριο βωμό του καθεδρικού ναού της πόλης, (ή Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε) στη θέση των γλυπτών Αδάμ και της Εύας του Baccio Bandinelli.

Το 1882 και για τα υπόλοιπα χρόνια που ακολουθούν, η χρήση γύψου και κεριού για να καθαριστεί το γλυπτό και να καλυφθούν επιφάνειες που είχαν αλλοιωθεί, παραμόρφωσαν ακόμα περισσότερο την επιφάνειά του.

Το 1933 μεταφέρθηκε στο παρεκκλήσι του St. Andrews του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερη επισκεψιμότητα. Εκεί βρήκε και καταφύγιο από το 1942 έως το 1945 για να τον προστατεύσει από τις ζημιές από τον πόλεμο και παρέμεινε μέχρι το 1981, όταν αποφασίστηκε να μεταφερθεί στο Museo dell’Opera del Duomo, τόσο για να αποτραπεί η μαζική εισροή τουριστών και να μην ενοχλήσουν τις εκκλησιαστικές λειτουργίες όσο και για λόγους ασφαλείας (το Vatican Pietà είχε βανδαλιστεί το 1972).

Το 2015, στο νέο Μουσείο dell’Opera del Duomo, τοποθετήθηκε στο κέντρο της αίθουσας με τίτλο Michelangelo’s Tribune σε μια βάση που σχεδιάστηκε για να δημιουργήσει μια εικόνα του βωμού για τον οποίο είχε σχεδιαστεί αρχικά.

The restoration of Michelangelo’s Pietà dell’Opera del Duomo known as the Bandini Pietà before, during and after the restoration; Museo dell’Opera del Duomo, Firenze. Courtesy Opera di Santa Maria del Fiore, foto Alena Fialová

Η αποκατάσταση αποκάλυψε στον κόσμο την ομορφιά ενός από τα πλέον βασανισμένα και προσωπικά αριστουργήματα του Michelangelo, απαλλαγμένο από τις επιφανειακές αλλοιώσεις που εξασθένησαν την επιφάνεια και το χρώμα του.

«Το Pietà dell’Opera del Duomo στη Φλωρεντία φέρει σαφή και αλάνθαστα σημάδια της ιστορίας του και των γεγονότων που σηματοδότησαν την 470χρονη ιστορία του. Τα τραυματικά γεγονότα που αφηγούνται οι ιστορικοί και μια συλλεκτική ιστορία που περιλαμβάνει πολλές αλλαγές και μεταφορές σε χώρους, μεταμόρφωσαν αυτό το γλυπτό σε ένα αινιγματικό έργο καθιστώντας το εξαιρετικά δύσκολο να μελετηθεί ή να κατανοηθεί από την άποψη των λεπτομερειών της εκτέλεσής του που αναπόφευκτα σημάδεψε και άλλαξε την αρχική του όψη», θα δηλώσει σε συνέντευξη τύπου ο Timothy Verdon.

Σκαλίζοντας το μάρμαρο, συλλογίστηκε τον θάνατό του, και συνέχισε μέχρι να του δώσει μορφή ακόμη και όταν ήρθε αντιμέτωπος με τις δυσκολίες του υλικού που είχε στα χέρια του, ένα υλικό δύσκολο να το κατακτήσει.

Στη βιογραφία του ο Vasari περιγράφει ότι ένα βράδυ επισκέφτηκε τον γλύπτη και τον βρήκε να σμιλεύει το γλυπτό του κρατώντας ένα φανάρι. Και τότε τον κοίταξε και του είπε:

«Είμαι τόσο μεγάλος που ο θάνατος με σπρώχνει συχνά από το ακρωτήρι για να τον ακολουθήσω. Και μια μέρα, όπως αυτό το φανάρι, το σώμα μου θα πέσει και το φως της ζωής θα σβήσει».

https://www.elculture.gr/blog/article/i-bandini-pieta-tou-michelangelo-apokalyfthike-meta-tin-proti-megali-apokatastasi-tis-ystera-apo-470-chronia/