Ντιέγκο Ριβέρα, (1886-1957): Επαναστάτης στη ζωή και στην τέχνη

Ευανθία Τζιμούρτα

Μια από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης τέχνης ο Ντιέγκο Ριβέρα μοίρασε τη ζωή του στην τέχνη και την πολιτική. Παθιασμένος Μαρξιστής Λενινιστής ο Ριβέρα αφιέρωσε μεγάλο μέρος της τέχνης του στην απεικόνιση των αγώνων και της επανάστασης των λαών της λατινικής Αμερικής.

«Μπαλάντα-της-Προλεταριακής-Επανάστασης».-Η-Φρίντα-Κάλο-με-κεντρικό-ρόλο-στην-επανάσταση

Γεννήθηκε το 1886 στο Γκουαναχουάτο του Μεξικού. Ήταν δίδυμος,  αλλά ο αδερφός του «έφυγε» σε ηλικία δύο ετών. Στα 12 χρόνια του γράφηκε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Σαν Κάρλος με την ενθάρρυνση των γονιών του που είχαν διακρίνει το ταλέντο του.

 

Εποχή του κυβισμού

Έζησε για αρκετά χρόνια στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ αλλά αν και επηρεάστηκε από τα ρεύματα της εποχής, η θεματογραφία του αντανακλούσε πάντα το Μεξικό και τις ιδέες του. Άλλωστε η δουλειά του ήταν από νωρίς αναγνωρίσιμη. Το 1907, με κρατική υποτροφία ταξίδεψε στην Ευρώπη. Η Μαδρίτη ήταν ο πρώτος σταθμός όπου φοίτησε στην Ακαδημία του Σαν Φερνάντο με δάσκαλο το ρεαλιστή Αγκουέρα. Στο μουσείο Πράντα μελέτησε πίνακες μεγάλων δασκάλων όπως ο Θεοτοκόπουλος, ο Γκόγια και ο Βελάσκεθ.

 

Πορτρέτο του Adolfo Best Maugard. 1913. Ήταν Μεξικανός ζωγράφος, σκηνοθέτης και σεναριογράφος

Μετά την Ισπανία εγκαταστάθηκε για αρκετά χρόνια στο Παρίσι και συναναστράφηκε με πολλούς μετανάστες καλλιτέχνες της avant-garde όπως οι Μοντιλιάνι και Μοντριάν. Μάλιστα το 1910 συμμετείχε στο σαλόνι των Ανεξαρτήτων με έξι πίνακες. Στη δεύτερη περίοδο παραμονής στο Παρίσι ο Ριβέρα επηρεασμένος από τον Πικάσο και το Σεζάν προσχώρησε στον κυβισμό που γνώριζε την ακμή του στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα.

 

Φρίντα και Ντιέγκο, 1938

Η επανάσταση στο Μεξικό, αλλά κυρίως αυτή της Ρωσίας το 1917 έστρεψαν το Ριβέρα σε μια πιο πολιτικοποιημένη ζωγραφική. Οι πίνακές του άρχισαν να απεικονίζουν την εργατική τάξη σε συνδυασμό με στοιχεία τής μεξικανικής κληρονομιάς του. Το 1920 ταξιδεύοντας στην Ιταλία ανακάλυψε την ομορφιά των τοιχογραφιών της Αναγέννησης. Έτσι από τον επόμενο χρόνο που επέστρεψε στο Μεξικό αφιέρωσε μεγάλο μέρος της δραστηριότητα του στην τοιχογραφία. Σχεδόν αμέσως εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της χώρας του ενώ πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Επαναστατικής Ένωσης Τεχνικών Εργαζομένων, Ζωγράφων και Γλυπτών. Το 1922 ξεκίνησε μια σειρά τοιχογραφιών που εστίαζε στη μεξικανική κοινωνία και στο επαναστατικό παρελθόν της χώρας, με τίτλο «Μπαλάντα της Προλεταριακής Επανάστασης», που  ολοκληρώθηκε το 1928. Ολοκληρωμένο το έργο αποτελείται από 120 τοιχογραφίες που καλύπτουν περίπου 485 τετραγωνικά μέτρα και είναι εγκατεστημένο στο κτίριο της Γραμματείας Δημόσιας Εκπαίδευσης της Πόλης του Μεξικού.

 

Μεξικό σήμερα και αύριο. Λεπτομέρεια με τον Καρλ Μαρξ. Τοιχογραφία 1935

Πολλές από τις σκηνές του αφηγούνται τις ιστορίες εργατών όπως ανθρακωρύχοι, αγρότες, βιομηχανικοί εργάτες, εργάτες γης κλπ.  Την ίδια εποχή ξεκίνησε τη δημιουργία της τοιχογραφίας «Η Απελευθερωμένη Γη με φυσικές δυνάμεις που ελέγχονται από τον άνθρωπο» για την Εθνική Σχολή Γεωργίας στο Τσαπίνγκο.

Η πρώτη του επαφή με τη φοιτήτρια τότε Φρίντα Κάλο, έγινε την περίοδο που φιλοτεχνούσε τη «Μπαλάντα της Προλεταριακής Επανάστασης» κι ενώ ο Ντιέγκο βρισκόταν στη σκαλωσιά. Ήταν 20 χρόνια μεγαλύτερος της και η σχέση δασκάλου και μαθήτριας δεν άργησε να εξελιχθεί σε έρωτα, που συγκίνησε και συγκινεί ακόμη εκατομμύρια ανθρώπους.

 

Emiliano Zapata, ηγέτης της Μεξικανικής Επανάστασης. Σκοτώθηκε το 1919, σε εσωτερικές διαμάχες της επανάστασης. Ο Ριβέρα τον ζωγράφισε με την τοπική φορεσιά της περιοχής του κουβαλώντας ένα ρόφημα ζαχαροκάλαμου. Αν και επίσημα τον κατηγορούσαν ως ληστή, ο καλλιτέχνης τον ζωγράφισε ως ήρωα και επαναστάτη.

Το 1927 η Σοβιετική Ένωση γιορτάζει τα δέκα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης και ο Ντιέγκο Ριβέρα βρίσκεται στη Μόσχα με αντιπροσωπεία της χώρας του. Μετά την επιστροφή του στο Μεξικό χωρίζει την πρώτη σύζυγο Λούπε και παντρεύεται τη Φρίντα Κάλο (1929).

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 καλείται στην Αμερική και φιλοτεχνεί μερικές εντυπωσιακές τοιχογραφίες. Επεισοδιακή ήταν η ανάθεση μιας τοιχογραφίας στο Κέντρο Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη. Ο καλλιτέχνης άρχισε να εργάζεται στο Man at the Crossroads.

 

Χορός του Tehuantepec 1929, Μουσείο Τέχνης Φιλαδέλφεια

Μια φιγούρα στεκόταν στο κέντρο της κύριας τοιχογραφίας και γύρω του εμφανίζονταν σκηνές από την επιστήμη, τη βιομηχανία, την πολιτική και την ιστορία. Δεξιά και αριστερά δέσποζαν γιγάντια αγάλματα του Δία και του Καίσαρα. Υπήρχε επίσης και ένα πορτρέτο του Λένιν. Η μόνη παρέμβαση τών Ροκφέλερ ήταν να διαγραφεί από το έργο ο Λένιν. Ο Ριβέρα αρνήθηκε κι έτσι η ανάθεση ακυρώθηκε και η τοιχογραφία καταστράφηκε. Ο καλλιτέχνης ξανάφτιαξε το έργο σε μικρότερη κλίμακα στο Παλάτι των Καλών Τεχνών στην Πόλη του Μεξικού.

 

Ντιέγκο Ριβέρα και Φρίντα Κάλο υποδέχονται τον Λέον Τρότσκι

Το 1937 ύστερα από παρέμβαση του Ντιέγκο Ριβέρα η κυβέρνηση του Μεξικού δίνει άδεια για την εγκατάσταση του Λέον Τρότσκι. Μάλιστα τον φιλοξενούν η Φρίντα και ο Ντιέγκο. Μια φιλοξενία που σημαδεύει η ερωτική σχέση της Φρίντας με το Ρώσο επαναστάτη. Το 1940 ο Ριβέρα και η Φρίντα επιλέγουν την πλευρά του Στάλιν και ξαφνικά βρίσκονται σε διαφορετικά στρατόπεδα με τον φιλοξενούμενο τους. Όταν τον Αύγουστο του 1940 ο Τρότσκι δολοφονείται από πράκτορα του Στάλιν, η Φρίντα είναι η πρώτη που συλλαμβάνεται έστω και μια νύχτα.

Η Φρίντα Κάλο πέθανε το 1954 και τον επόμενο χρόνο, ο Ριβέρα παντρεύτηκε την τρίτη σύζυγό του, Έμμα Χουρτάδο. Ένα χρόνο αργότερα το Μεξικό σε κάθε γωνιά της χώρας, γιόρτασε τα 70α γενέθλια του καλλιτέχνη. Ο Ριβέρα πέθανε από προβλήματα στην καρδιά το 1957.

 

Τρισδιάστατη τοιχογραφία στο Ακαπούλκο

Η επίδραση του Ντιέγκο Ριβέρα στη μεξικανική τέχνη είναι τεράστια. Ο Ριβέρα παρέμεινε κεντρική δύναμη στην ανάπτυξη της εθνικής τέχνης στο Μεξικό σε όλη του τη ζωή. Ίσως μια από τις μεγαλύτερες κληρονομιές του, ωστόσο, ήταν ο αντίκτυπός του στην αμερικανική αντίληψη για τη δημόσια τέχνη. Στην απεικόνιση σκηνών της αμερικανικής ζωής σε δημόσια κτίρια, ο Ριβέρα έδωσε την πρώτη έμπνευση για το πρόγραμμα WPA του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ που πρόσφερε οικονομική ανάσα σε εκατομμύρια Αμερικανούς από το 1935 ως το 1940. Ένα πρόγραμμα που πολεμήθηκε σκληρά από τους υπερσυντηρητικούς κύκλους των ΗΠΑ. Μέσα από το WPA βοηθήθηκαν και πάμπολλοι Αμερικανοί καλλιτέχνες από τους οποίους πολλοί συνέχισαν να υπηρετούν πολιτικές θέσεις που είχαν πρωτοπαρουσιαστεί δημόσια από το Ριβέρα. Τόσο το αρχικό του στυλ ζωγραφικής όσο και η δύναμη των ιδεών του παραμένουν σημαντικές επιρροές στην αμερικανική ζωγραφική.

 

«Η τοιχογραφία μου που ζωγραφίζω τώρα—είναι για το πάντρεμα της καλλιτεχνικής έκφρασης του Βορρά και του Νότου σε αυτήν την ήπειρο∙ αυτό είναι όλο. Πιστεύω ότι για να γίνει μια αμερικανική τέχνη, μια πραγματική αμερικανική τέχνη, θα χρειαστεί η ανάμειξη της τέχνης του Ινδιάνου, του Μεξικανού, του Εσκιμώου, με την ίδια παρόρμηση που δημιουργεί τη μηχανή, η εφεύρεση, που είναι κι αυτή μια καλλιτεχνική παρόρμηση∙ παρόμοια εσωτερική ορμή, αλλά σε διαφορετική μορφή έκφρασης». Ντιέγκο Ριβέρα

https://www.art22.gr/%ce%bd%cf%84%ce%b9%ce%ad%ce%b3%ce%ba%ce%bf-%cf%81%ce%b9%ce%b2%ce%ad%cf%81%ce%b1-%ce%b5%cf%80%ce%b1%ce%bd%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%ac%cf%84%ce%b7%cf%82-%cf%83%cf%84%ce%b7-%ce%b6%cf%89%ce%ae-%ce%ba%ce%b1/