Ο Πολιτισμός αποτελεί ευθύνη της δημόσιας αντίληψης

Φεστιβάλ Τεχνών Δυτικής Αθήνας-2005
Όταν ο Δημόσιος Πολιτισμός είχε κέφια...

Του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

ζωγράφου

Το διακύβευμα ανάμεσα στους οπαδούς της δημόσιας αντίληψης του πολιτισμού και εκείνων που υποστηρίζουν την ιδιωτική, είναι αρκετά σημαντικό. Όταν η μέριμνα για τον πολιτισμό δεν εγκλωβίζει κάθε ελεύθερη σκέψη και έκφραση στα δογματικά στερεότυπα της πολιτικής φιλοσοφίας, πράγμα που συνήθως συμβαίνει, τότε με ασφάλεια οδηγεί στην υπερβολή της σκέψης, που δε γνωρίζει πάντα τα όρια της ελευθερίας αυτής.

Ο σοβιετικός κρατισμός δημιούργησε τη δογματικά αναγεννημένη «μεταεπαναστατική» κουλτούρα. με την οποία μπορεί να διαφωνεί κανείς, ως προς τον περιορισμό της ελευθερία της άποψης, αλλά από την άλλη, έδωσε στον ρώσο πολίτη τη δυνατότητα να γνωρίζει τον Όμηρο, που ο μέσος αμερικανός αγνοεί, χαμένος στην πλημμύρα της πληροφόρησης και της πολυφωνίας. Όλα τα συστήματα έχουν τα τρωτά τους σημεία, τις εξαιρέσεις και τους κανόνες τους.

Ποιος είναι ο λόγος που δημιουργούμε πολιτισμό; Αν ξεκαθαρίσουμε την έννοια του πολιτισμού από τα πολλά αόριστα και γενικά που τον συνθέτουν, πέρα από τις μορφές και τις σχηματοποιημένες συλλογικές μνήμες που εκφράζουν οι τέχνες και η λογοτεχνία, θα δούμε πως στην ουσία θεμελιώδης αιτία του πολιτισμού, είναι η ανάγκη της κοινωνικής ένωσης. Πως οι από αιώνες επεξεργασμένες μορφές του πολιτισμού, δεν είναι παρά αυτοί οι ίδιοι οι δεσμοί της φυλετικής κοινωνίας- που στις μέρες μας μετατρέπεται σε διαφυλετική-οι αξίες, τα ιδανικά της, που εξελισσόμενα μαζί με την κοινωνία, αλλάζουν κάθε φορά μορφή ή ακόμη και θέση στην κλίμακα των αξιών της ηθικής. Έτσι, κάθε μορφή είναι και μια αντανάκλαση της εποχής της, που επιβεβαιώνει πως δεν υπάρχει πολιτισμός χωρίς λαό, ούτε πολιτισμός δίχως κοινωνική βάση.

Πρέπει, λοιπόν, να είναι ή όχι ο πολιτισμός φροντίδα του κράτους; Αν στη θέση της απρόσωπης έννοιας του κράτους βάλουμε τη σωστή αντίληψη μιας ευνομούμενης πολιτείας, τότε η μέριμνα για τον κοινωνικό πολιτισμό, που προάγει την ένωση και την καλλιέργεια των πολιτών, θα πρέπει σίγουρα να είναι μέσα στις προτεραιότητες της. Η πραγματικότητα δείχνει, δυστυχώς, πως αυτό δε συμβαίνει, παρά μόνο επιδερμικά, πρόχειρα, και απρογραμμάτιστα. Το πρόβλημα, λοιπόν, αναφορικά με την ερώτηση που θέσαμε, δεν είναι η αρμοδιότητα αλλά η μάλλον πλημμελής άσκησή της. Το γεγονός, δηλαδή, ότι με τον προϋπολογισμό του 0 και κάτι % για τον πολιτισμό, η πολιτεία δεν αναλαμβάνει ουσιαστικά αυτήν την κοινωνική υποχρέωση της, αλλά τη μεταφέρει στους ιδιώτες και στην επίδραση ποικίλλων κινήτρων, από τα πιο αγνά ως τα πιο ιδιοτελή. Και το κάνει αυτό, επιχορηγώντας η ίδια για το έργο του πολιτισμού - σωστά όταν τα κριτήρια είναι υψηλά - ένα σωρό από ιδιωτικές πολιτιστικές εταιρείες, που είναι συχνά πολιτικά διαπλεκόμενες.

Όμως το κεντρικό κράτος σε μια ταξική κοινωνία, δεν είναι δυνατόν να είναι αποτελεσματικό στην προάσπιση του κοινωνικού πολιτισμού και πολύ περισσότερο να τον παράγει στις τοπικές εκδοχές της ποικιλομορφίας του. Ο Εθνικός πολιτισμός των λαών, υπό το πρίσμα της παγκοσμιοποίησης, μπορεί σήμερα να υπάρχει, μόνο υπό την τεχνητή μορφή μιας ενιαίας σύνθεσης, αποτελούμενης από τα κοινά σημεία της πολιτιστικής παράδοσης διάφορων περιοχών. Αυτή όμως η μορφή, ως προϊόν επεξεργασίας, έχει νοθεύσει το άρωμα της αυθεντικότητας των στοιχείων που την αποτελούν.

Αντίθετα, όμως, τον Εθνικό πολιτισμό, μπορεί να παράγει και να προάγει, ο άμεσος θεσμός της τοπικής κοινωνίας, που είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ως έχουσα άμεση σχέση με τους πολίτες και την τοπική πολιτιστική παράδοση. Θεμελιώδης προϋπόθεση για την παραπέρα ανάπτυξη του πολιτισμού, αποτελεί κυρίως η παραγωγή του «πρωτογενούς πολιτισμού», ως μέσου καλλιέργειας της προσωπικότητας, της καλλιτεχνικής δημιουργίας, σε όλη την ηλικιακή κλίμακα των πολιτών και με ιδιαίτερη έμφαση στην παιδική και εφηβική ηλικία.

Κατά συνέπεια, απαιτείται η εκπαίδευση του κατάλληλου έμψυχου δυναμικού που θα στελεχώσει τα τμήματα πολιτισμού, όπου θα παράγεται ο πρωτογενής πολιτισμός. Συμπερασματικά, η μέριμνα για τον πολιτισμό δεν θα έπρεπε να μετατίθεται άκριτα στους ιδιώτες. Το κράτος οφείλει να διατηρήσει την ευθύνη της διαχείρισης και του ελέγχου και ακόμη το έργο της ανάπτυξης του πολιτισμού, θα έπρεπε να μεταφερθεί - μαζί με τα ανάλογα κονδύλια - στις αποκλειστικές αρμοδιότητες μιας διευρυμένης Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που και τα προβλήματα γνωρίζει καλύτερα, αλλά και τις λύσεις τους.