Τα μοναστήρια στην Πελοπόννησο

Οι Μονές του Λούσιου-Το  "Αγιο Όρος" της Πελοποννήσου

Γράφει και επιμελείται ο δάσκαλος

Κωνσταντίνος Κρεκούζος

Aν τα κάστρα της Πελοποννήσου διαφύλαξαν τη σωματική ακεραιότητα των κατοίκων της, τα μοναστήρια αποτέλεσαν την κιβωτό του πνεύματός τους. Στα δικά τους τείχη μέσα κυοφορήθηκε το πνεύμα της ανεξαρτησίας, της πίστης, του εθνικού φρονήματος, ενώ ταυτόχρονα λειτούργησαν φωτοδυτικά και ως σχολεία γνώσης σε δύσκολες εποχές. Τα μοναστήρια της Πελοποννήσου, αν και υπηρέτησαν μοναστική ζωή, ανδρώθηκαν από μοναχούς και μοναχές – ήρωες που πάλεψαν ενάντια σε ξένους κατακτητές και αυτή η πάλη τους τα έφερε πολύ κοντά με την κοσμική κοινωνία.

Τα μοναστήρια της Πελοποννήσου πέρασαν δια «πυρός και σιδήρου». Τόσο κατά τα Ορλοφικά όσο και επί Ιμπραήμ κάηκαν ουκ ολίγα από αυτά, όπως της Ζωοδόχου Πηγής (Αργολίδας), της Μεταμορφώσεως Σωτήρος Λουκούς (Ι.Μ. Μαντινείας ΚΑΙ Κυνουρίας), των Αγίων Τεσσαράκοντα (Μονεμβασίας και Σπάρτης) κ.α. Οι μοναχοί δεν έμειναν ανενεργοί. Άνοιξαν τις πόρτες τους στους κλέφτες και τους αρματολούς, αποθήκεψαν πυρομαχικά, έκρυψαν κυνηγημένους, ενώ υπήρξαν περιπτώσεις που πήραν τα όπλα οργανώνοντας εθελοντικές μαχητικές ομάδες, όπως οι μοναχοί της Ι.Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου Σεπετού (Τριφυλίας και Ολυμπίας).

Η ιστορική Μονή του Μ. Σπηλαίου

Ιστορικοί αγωνιστές του 1821 είχαν ορμητήρια ιερές μονές, όπως ο Κολοκοτρώνης και Πλαπούτας την Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου (Ι.Μ. Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως). Στην Ι.Μ. Αγίου Νικολάου Καλτεζών συνήλθε η Ά Πελοποννησιακή Γερουσία (26-5-1821). Ο ανοιχτός χαρακτήρας των Πελοποννησιακών μοναστηριών θα φανεί ιδιαίτερα στη συμβολή τους στη διαμόρφωση των παιδιών των τοπικών κοινωνιών. Λόγω των διαδοχικών κατοχών της περιοχής από Ενετούς και Οθωμανούς, καθώς και της δύσκολης γεωγραφικής ανάπτυξής της τα μοναστήρια λειτούργησαν και ως σχολεία, όπως το περίφημο «κρυφό σχολείο» στην Ι.Μ. Φιλοσόφου (Ι.Μ. Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως).

Ο κοινωνικός ρόλος των μοναστηριών θα επεκταθεί και σε φιλανθρωπικό έργο με φροντίδα για τους απόρους, τους ορφανούς και γενικά τους κοινωνικά αποκλεισμένους. Η Ι. Μ. Κωνσταντίνου και Ελένης (Ι. Μ. Καλαμάτας) προχώρησε περισσότερο δημιουργώντας μια βιοτεχνία μεταξωτών μαντηλιών, για να βοηθήσει άνεργες κοπέλες στην περιοχή της Καλαμάτας. Ενδιαφέρουσα είναι και η αρχιτεκτονική των μοναστηριών που έλκει την καταγωγή της από τους βυζαντινούς ρυθμούς, όπως και η εικονοποιϊα των τοιχογραφιών και των κινητών εικόνων. Πολλά από τα ιστορικά μοναστήρια όπως αυτό του Φιλοσόφου, δεν λειτουργούν πια, έχουν γίνει μετόχια και άλλα έχουν χάσει την αρχική τους αίγλη μέσα στην σύγχρονη «γυαλιστερή» κοινωνία.

Ο ταξιδευτής όμως, αν περάσει έστω και τυχαία από αυτά, διαπιστώνει ότι η ψυχή τους και σήμερα είναι «εν εγρηγόρσει». Εξ άλλου, ποτέ οι ιερές μονές της Πελοποννήσου δεν ζήλεψαν τη δόξα. Τα εύσημα γι’ αυτές τις πνευματικές κυψέλες είναι ότι κατάφεραν να επιζήσουν μέσα από πολλαπλές επιδρομές, διατηρώντας πάντα αυτό που κατάφεραν να επιζήσουν μέσα από όλες τις ιστορικές αντιξοότητες: τη βαθιά πίστη στον άνθρωπο. Οι εκκλησίες της Πελοποννήσου έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς διασώζουν μείγματα διαφορετικών πολιτισμών και επιδράσεων, αφού προσέθετε ή γκρέμιζε τμήματά τους. Παρ’ όλα αυτά οι ναοί της περιοχής παρέμειναν νησίδες, ελληνικότητας και ορθοδοξίας. Από τα λαμπρά δείγματα αρχιτεκτονικής αποτελούν οι εκκλησίες του Δεσποτάτου του Μορέως στον Μυστρά, κέντρο τέχνης της δυναστείας των Παλαιολόγων. Η Αργειακή Σχολή βυζαντινής τέχνης σώζεται στο Ναύπλιο, στους περίκαλλους ναούς του Αγίου Γεωργίου στον οποίο κηδεύτηκαν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Δ.Υψηλάντης και ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας Ι. Καποδίστριας – στην Αγία Μονή Αρείας, πνευματικό κέντρο λογίων κ.α.

Στην Μάνη, στη μοναδική περιοχή που δεν κατακτήθηκε από τους Τούρκους τα εκκλησιαστικά της μνημεία διατήρησαν αδιατάρακτα τη βυζαντινή συνέχεια και είναι φημισμένα για τα μαρμάρινα και ξύλινα τέμπλα υψηλής τέχνης. Λαμπρά δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής σώζονται ακόμη στη Μονεμβασιά, στο Λεοντάρι, στο Γεράκι, στον Πραστό, στη Στεμνίτσα. Τα βουνά της Πελοποννήσου φιλοξενούν επίσης δεκάδες μικρά ξωκλήσια που εκπλήσσουν με τη λιτή ομορφιά τους, απλά πέτρινα σημάδια πίστης για τον σημερινό ταξιδευτή.