Περί του Άβατου του Αγίου Όρους

Γερ. Γερολυμάτος: « Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας», μολύβι σε χαρτί- 2011

Δικαίωμα εναντίον δικαιώματος;

Γράφει ο ζωγράφος

Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος

Λόγω της επικαιρότητας που έχει πάρει ξανά το όνομα του Αγίου Όρους, και εξαιτίας της άγνοιας που διαπίστωσα ότι έχουν ορισμένοι συνέλληνες, περί της νομικής και πνευματικής υπόστασης του, παραθέτω το παρακάτω δημοσιευμένο μου άρθρο σε περιοδικό, το 2003, στο οποίο, εξαιρώντας κανείς τα λίγα ανεπίκαιρα σημεία, θα βρει πλήθος σημαντικών πληροφοριών.

------------------------------

Θύελλα συζητήσεων προκάλεσε η πρόταση της Ολλανδής ευρωβουλευτή Τζόκ Σβίμπελ, που αναφερόταν στην κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ε.Ε και στην άρση του άβατου του Αγ. Όρους. Η πρόταση ψηφίστηκε από την ολομέλεια με 277 ψήφους κατά, έναντι 255 ψήφων, υπέρ της άρσης. Ανάμεσα στους πολέμιους του άβατου τάχθηκε και η Ελληνίδα ευρωβουλευτής κα Καραμάνου, η μόνη από το σύνολο των Ελλήνων ευρωβουλευτών, ενώ είναι άξιο λόγου το γεγονός, πως 232 περίπου ξένοι ευρωβουλευτές καταψήφισαν τη σχετική πρόταση. Για να εξαχθούν όμως τα ό,ποια συμπεράσματα, είναι χρήσιμο να αναφερθούμε συνοπτικά σε διάφορες ιστορικές πτυχές του.

Περί άβατου διαβάζουμε τα εξής. ''ΑΒΑΤΟΝ: Το μέρος των αρχαίων ναών, όπου μόνον οι ιερείς επετρέπετο να εισέρχονται, το και άλλως άδυτον καλούμενον.Ήσαν δε και ιερά άλση των θεών άβατα  ή άδυτα. Εν τω αβάτω των ναών του Ασκληπιού εισήρχοντο και παρέμενον και οι έχοντες ανάγκην του θεού ασθενείς, όπου και ενεκάθευδον.'' (1). Γίνεται έτσι φανερό, ότι το Άβατο είναι ένας πανάρχαιος θεσμός που συναντάται σε διάφορες θρησκείες.

Για δε το άβατον του Άθω αναφέρεται: ''Εκ των αρχαιοτάτων και αυστηροτάτων καθεστώτων του Άθω είναι το καλούμενον Άβατον, ίνα μηδέ δια των οφθαλμών σκανδαλίζονται οι μοναχοί τη θεωρία του θήλεος, επεξετάθη δε το άβατον και εις τους ευνούχους και εις τους αγενείους παίδας.'' (2)

Η αναδρομή στη μακραίωνη παράδοση του άβατου του Άθω, μας οδηγεί στον 10ο αι. Συγκεκριμένα στη μορφή του οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη, που ίδρυσε το 965 μ.Χ, την πρώτη μονή του Αγ. Όρους, την Παμμεγίστη Λαύρα, δια εξόδων του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Ο όσιος Αθανάσιος, μετά το θάνατο του γέροντά του, Μιχαήλ Φωκά του Μαλεϊνού, που ασκείτο σε μονή στο όρος Κομνά της Βιθυνίας, μετέβη προς άσκηση στον Άθω. Εκεί έκτισε τη Λαύρα και θέσπισε ασκητικές διατάξεις, ρυθμίζοντας την καθημερινή ζωή των Αγιορειτών μοναχών. Μια από αυτές, όριζε να μην εισέρχονται γυναίκες, ούτε θηλυκό ζώο. Οι διατάξεις υπάρχουν χειρόγραφες πάνω σε μεμβράνη που ονομάζεται ''Τράγος'' από το δέρμα του ζώου που χρησιμοποιήθηκε. Κτήτορες και ιδρυτές των μονών του Άθω, όπως διασώζεται στα χρυσόβουλα, είναι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Με αυτά οι κτήτορες καθιέρωσαν το αυτόνομο, το αυτοδέσποτον, το αδούλωτον και το ανεξάρτητον των μονών, την κυριότητα επί των μοναστηριακών κτημάτων, την κατοχή και νομή όλων των προσόδων των κτήσεων αυτών. Ανάμεσα στα χρυσόβουλα που υπάρχουν στο Αγ.Όρος για το θέμα του αβάτου και της κατοχύρωσής του, είναι και αυτοκρατορικές διαταγές που έχουν τις υπογραφές των Βασιλείου Μακεδόνος (875), του Ιωάννη Τσιμισκή (972), του Κωνσταντίνου Μονομάχου (1045), του Ανδρονίκου Κομνηνού (1375) (3) κ.α.

Το άβατο ίσχυσε και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, αλλά παραβιάσθηκε κατά καιρούς αναγκαστικά για λόγους ανθρωπιστικούς, όπως στην Ελληνική Επανάσταση. Τότε, χιλιάδες γυναικόπαιδα κατέφυγαν στον Άθω για να σωθούν μετά από τα γεγονότα του Πολύγυρου, την αρνητική έκβαση της μάχης της Κασσάνδρας (30-10-1821) και την  αποτυχία του κινήματος του Εμ. Παππά στη Χαλκιδική, οπότε υπήρχε ο κίνδυνος της σφαγής του ελληνικού πληθυσμού από τους Τούρκους. (4)

Στον 20ο αι., το θέμα του Αγίου όρους ρυθμίστηκε από διαδοχικές Συνθήκες όπως: Η Συνθήκη του Λονδίνου (17-5-1913), όταν η Τουρκία άφησε τη χερσόνησο του Άθω στις Μεγάλες Δυνάμεις και υπεγράφη στο Λονδίνο πρωτόκολλο με το οποίο το Άγ. Όρος ανεκηρύσσετο πολιτεία ανεξάρτητος και αυτόνομος (Αρθ.5).

Στη Συνθήκη της Λωζάνης (24-7-1923), όπου κατεκυρώθη οριστικά η Ελληνική κυριαρχία επί του Άθω.

Το 1926 ψηφίστηκε και επικυρώθηκε από την Ελληνική Βουλή, ο υπό των 20 Μονών ψηφισμένος Καταστατικός Χάρτης, που εξασφαλίζει τον ιερό προορισμό του Αγ. Όρους τον οποίον εθέσπισε η ευσέβεια των Βυζαντινών αυτοκρατόρων και του Ελληνικού Έθνους (5).

Από το 1953 ψηφίστηκε νόμος για την παραβίαση, που προβλέπει ποινή φυλάκισης 2 μηνών έως 1 χρόνο, μη εξαγοραζόμενη.

Κατά τη συνθήκη προσχώρησης της χώρας στην Ε.Ο.Κ το 1979, έγινε δεκτή κοινή δήλωση περί του καθεστώτος του Αγ. Όρους, η οποία επικυρώθηκε το 1981.

Σύμφωνα με την Ιερά Επιστασία, το άβατο είναι μέρος του ειδικού καθεστώτος του Αγ. Όρους και θεμελιώνεται επαρκώς νομικά, τόσο στο αυτοδιοίκητο, όσο και στα θεμελιώδη δικαιώματα της θρησκευτικής ελευθερίας και της προστασίας της περιουσίας και του ιδιωτικού ασύλου. Η άρση θα σήμαινε παραβίαση του δικαιώματος των Αγιορειτών να επιλέγουν τον τρόπο εκπληρώσεως της λατρείας τους προς το θεό. Δικαίωμα λοιπόν, εναντίον δικαιώματος; Πρόκειται για μια αντίθεση ανάμεσα στο δικαίωμα της ελεύθερης πρόσβασης και μετακίνησης, που δήθεν καταπατείται, και στο δικαίωμα των μοναχών να ζουν, όπως αυτοί επιθυμούν, και να δέχονται στο χώρο τους αυτούς που εκείνοι θέλουν. Φανταστείτε, για παράδειγμα, να σας υποχρεώνει κάποιος να τον δεχτείτε στο χώρο σας επικαλούμενος το δικαίωμά του να πηγαίνει οπουδήποτε, ενάντια στο δικαίωμα και την επιθυμία σας να ορίζετε εσείς τα του οίκου σας.

Το δικαίωμα των αγιορειτών, ενισχύεται επί πλέον από μια παράδοση 1200 χρόνων και είναι σαφές, ότι δε στρέφεται περιφρονητικά εναντίον του γυναικείου φύλου και της ισότιμης υπόστασης των γυναικών, αλλά έχει ως μόνο σκοπό την προφύλαξη και την απερίσπαστη άσκηση των μοναχών και των ασκητών που αγωνίζονται, εν αδυναμία σαρκός, για την τήρηση της παρθενίας και την πνευματική τους τελειοποίηση. Άλλωστε μια γυναίκα, η Παναγία, είναι η βασίλισσα του Αγίου Όρους και αποτελεί το πρόσωπο προς το οποίο οι μοναχοί αποδίδουν ιδιαίτερη λατρεία. ''Η παράδοση θέλει πως η Θεοτόκος εζήτησε από τον Υιό της ''κλήρο ιδικόν της'' το Άγιον Όρος και ο Κύριος το εδέχθη. Έτσι ο χώρος ονομάζεται και ''Περιβόλι της Παναγίας'' και είναι άβατον σε κάθε γυναίκα και ως εκ τούτου δεν εορτάζεται καμμία  Αγία. Εξαίρεση γίνεται δια την Αγία Άννα την Θεοπρομήτορα.'' (6). Θα πρέπει επίσης να υπενθυμιστεί, ότι ο θεσμός του άβατου για τους άνδρες, ισχύει για τους ίδιους λόγους, τόσο σε γυναικείες μονές στην Ελλάδα, όσο και σε πολλές καθολικές μονές της δυτικής Ευρώπης. Έτσι, ερωτηματικά προκαλεί η επιμονή κάποιων στην άρση του άβατου, ειδικά, του Αγ. Όρους.

Όσοι γνωρίζουν τον Άθω, μπορούν να συμπεράνουν τις καταστροφικές συνέπειες που θα είχε η είσοδος χιλιάδων γυναικών, όχι μόνο στο πνευματικό φρόνημα των μοναχών, αλλά και στο πανέμορφο φυσικό περιβάλλον. Οι μοναχοί ζουν φτωχικά σε κοινόβια και σε καλύβες σκητών, στερούμενοι πολλές φορές και των βασικών ανέσεων. Η περιήγηση στον Άθω έχει συχνά μορφή περιπέτειας, με πολύωρες πεζοπορίες και ποικίλους φυσικούς κινδύνους και οι άνδρες είναι, κατά κανόνα, περισσότερο ανθεκτικοί στις κακουχίες και στις ελλείψεις που συναντούν εκεί. Πού θα φιλοξενούνταν τόσες γυναίκες, όταν λόγω ιδιαιτερότητας φύλου, έχουν περισσότερες ανάγκες για κατάλληλους χώρους και ενδιαιτήσεις; Κατά συνέπεια, ξενοδοχεία και εστιατόρια θα ξεφύτρωναν παντού στα ερημικά τοπία του Άθω, λεωφορεία κι ασφαλτόδρομοι για τις μετακινήσεις, μπάνιο στις παραλίες, τράπεζες, καταστήματα κι όλα αυτά που θα συνόδευαν μια μαζική είσοδο. Τα μοναστήρια θα μετατρέπονταν σε μουσεία και οι μοναχοί σε υπηρέτες και ξεναγούς. Το Αγ. Όρος δεν θα ήταν ο πνευματικός χώρος που γνωρίζουμε για αιώνες, αλλά μια τουριστική ζώνη συναλλάγματος στα νύχια κερδοσκοπικών εταιρειών! Οι λύκοι είναι πολλοί και καραδοκούν.

Ας μη γελιόμαστε, η πρόταση της Ολλανδής ευρωβουλευτή, που υπερψήφισε και η Ελληνίδα κα Καραμάνου, δεν υποβάλλεται από μια θρησκευτική ανάγκη για επίσκεψη στο Αγ. Όρος, αφού η ανάγκη αυτή, αν υπήρχε, θα μπορούσε να εκπληρωθεί με επισκέψεις σε άλλους μοναστικούς χώρους. Είναι απλά μια στείρα αντίδραση απέναντι στο απαγορευμένο.

Υπάρχει η διάχυτη αίσθηση, ότι πίσω από το πρόσχημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κρύβεται μια σκοπιμότητα που αποβλέπει στην αλλοίωση της εθνικής μας παράδοσης και των θεσμών, από ορισμένους εξωτερικούς και ημεδαπούς κύκλους. Σκοπιμότητα που δεν είναι καινούρια, αλλά έχει μια ιστορική συνέχεια αιώνων με επικίνδυνες προοπτικές(7)

(Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό, πολιτιστική ΕΝΝΕΑΔΑ, τ. 14^ο, 2003)

Πηγές:

1.       ''Ασκληπιός και Ασκληπιεία '' Α, Αραβαντινού

2.       '' Περί του Αβάτου των μοναστηρίων κατά το δίκαιον της Ορθοδ. Ανατ. Εκκλησίας''. Κ. Μ. Ράλλη- Αθήνα 1908

3-5     ''Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη''. τμ. 1ος, σ. 433, 422,τ.μ 6ος,σ. 91

4         ''Ελληνική Επανάσταση'' Δ. Κόκκινου. τμ. 2ος, σ. 398-417. Εκδ. Μέλισσα, 1957

6        ''Σκιαγραφία του Άθω''. Εκδ. Δ. Παναγόπουλου, σ. 14-15-22

7     ''Δελτίο Συνδέσμου Επιστημόνων για την προάσπιση του αγιορείτικου μοναχισμού'' 15-4-1994 με τίτλο: ''Ο Σερδάρης του Άθω''. ''Επιχείρησις GIOVANNI  VECCO'' από το όνομα του πατριάρχη Ιωάννη ΙΑ΄ Βέκκου (1275-1282) που επιχείρησε να θέσει το Άγιο Όρος υπό την επιρροή της Ρώμης. Περιέχει περί τα 219 έγγραφα μεγάλης σημασίας που αποκαλύπτουν μια σειρά ενεργειών και σκοπών εναντίον της υπάρξεως του Αγίου Όρους και της κατάλυσης του Αβάτου.