Κωνσταντίνος Π. Καβάφης - Ο Αλεξανδρινός ποιητής

«Το έργον των θεών διακόπτομεν εμείς,

τα βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής»

Απόδοση από τον συγγραφέα Δημ. Βαρβαρήγο

Ο Καβάφης  το ένατο παιδί του ζεύγους Πέτρου και Χαρίκλειας Καβάφη γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1863 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου άκμαζε ελληνική παροικία. Η οικογένεια του όταν γεννήθηκε βρισκότανε σε περίοδο οικονομικής και κοινωνικής ακμής. Επτά χρόνια αργότερα που πέθανε ο πατέρας του {1870} η οικογένεια μένει χωρίς περιουσία και η μητέρα του Χαρίκλεια φεύγει στην Αγγλία να βρει υποστήριξη στους συγγενείς του άντρα της, ώστε να μπορέσουν τα μεγαλύτερα παιδιά της να βρουν εύκολα εργασία.

Ο Καβάφης κάνει τις εγκύκλιες σπουδές του και μαθαίνει καλά την αγγλική γλώσσα. Το 1878 η οικογένεια του επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια κι εκεί ολοκληρώνει τις σπουδές του στο ελληνικό λύκειο ΕΡΜΗΣ. Εξ αιτίας των πολιτικών ταραχών που κατέληξαν στην αγγλική κατοχή της Αιγύπτου, η οικογένεια πήγε στην Κωνσταντινούπολη ενώ στο μεταξύ έχει αρχίσει να εκδηλώνεται η αγάπη του για τα γράμματα κι αρχίζει να στιχουργεί σε ελληνική και αγγλική γλώσσα και παράλληλα μεταφράζει ποιήματα. Το 1885 επιστρέφουν πλέον οριστικά στην Αλεξάνδρεια όπου ο ποιητής διαμένει όλη την υπόλοιπη ζωή του, εκτός από κάποια ταξίδια που έκανε στο Παρίσι στο Λονδίνο και τρία στην Ελλάδα.

Η ζωή του στην Αλεξάνδρεια κυλάει ήρεμα και απλά εκτός από μερικά σοβαρά εξωτερικά γεγονότα στη ζωή του ποιητή με τους συνεχείς θανάτους κατά σειρά, του φίλου του Μικέ Ράλλη, του αδελφού του, του παππού του, της μητέρας του οι αδελφοί του Γιώργος, Αριστείδης, Αλέξανδρος, Παύλος και τέλος ο πιο αγαπημένος του Τζων. Στην αρχή της επιστροφής του στην Αλεξάνδρεια μένει με έναν από τους αδελφούς του, αργότερα μόνος και τα τελευταία του χρόνια τριγυρισμένος από τη συμπάθεια και την εκτίμηση των Αλεξανδρινών φίλων του. Οι θάνατοι αυτοί είναι τα μόνα αξιόλογα περιστατικά στη ζωή του εν αντιθέσει προς την εσωτερική και ποιητική του ωρίμανση, η οποία θα συνεχιστεί και θα κορυφωθεί σταδιακώς μετά την πρώτη κυρίως δεκαετία του εικοστού αιώνα.

Η ωρίμανση αυτή του ποιητή τον κάνει να εγκαταλείψει τη θεματική και τη γλώσσα των ρομαντικών και περνάει από την περιοχή του παρνασσισμού και του συμβολισμού κάτω από την επίδραση των οποίων θα γράψει πολλά από τα γνωστά κι ενδιαφέροντα ποιήματα του, πριν καταλήξει στην ύστερη και πιο σημαντική φάση του έργου του, τη φάση του ποιητικού ρεαλισμού. Το 1904 αρχίζει να εκδίδει σε τεύχη τα πρώτα δεκατέσσερα ποιήματα του για να ακολουθήσει το 1910 ένα δεύτερο τεύχος με είκοσι ένα ποιήματα. Η ιδιόρρυθμη αυτή κυκλοφορία των καβαφικών ποιημάτων είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθούν τόσο στην Αλεξάνδρεια όσο και στην Αθήνα κύκλοι φανατικών οπαδών και φανατικών αντιπάλων, ενώ η ανορθόδοξη θεματολογία του για τα γλωσσικά μέτρα της εποχής καθώς και ο προκλητικός ερωτισμός πολλών ποιημάτων του παγίωσαν την εντύπωση ότι ζει και δημιουργεί στην Αλεξάνδρεια ένας καθ’ όλα αξιοπρόσεκτος και ασυνήθης ποιητής.

Τα κύρια γνωρίσματα της ποίησης του Καβάφη είναι η θεμελιωμένη πεζολογία, ο ρεαλισμός, η υπαινικτικότητα, η ειρωνεία, η δραματικότητα κι ακόμα η μετατόπιση του χρόνου στην αλεξανδρινή εποχή, ο διδακτικός τόνος, η χρήση προσώπων ως συμβόλων, η στοχαστική διάθεση.  Ως προς το περιεχόμενο, τα ποιήματα του Καβάφη χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Φιλοσοφικά, ερωτικά {αισθησιακά, ηδονικά} και ιστορικά. Στα φιλοσοφικά ανήκουν διάφορες ομάδες ποιημάτων με παραινέσεις προς τους ομότεχνους για την ποίηση γενικά καθώς επίσης και ομάδες ποιημάτων από τα θέματα του αναπότρεπτου, της μοίρας, του χρέους, της ματαιότητας των ανθρωπίνων μεγαλείων, της ύβρεως και άλλα. Τα ερωτικά είναι ποιήματα που αναφέρονται στην ερωτική ανορθοδοξία του ποιητή, αλλά και στη μορφή του ωραίου εφήβου και στην ανάμνηση αυτής της ομορφιάς στις μοναχικές ώρες. Τα ιστορικά ποιήματα αναφέρονται σε συμβάντα του παρελθόντος και ιδιαίτερα στους ελληνιστικούς χρόνους. Τα ιστορικά συμβάντα, είτε πραγματικά είτε φανταστικά, τα μεταπλάθει ο Καβάφης με την ποιητική του φαντασία για να φωτίσει έτσι τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους ή για να αποκαλύψει αναλογίες προς τη σύγχρονη ζωή.

Η διαίρεση των ποιημάτων του Καβάφη στις τρεις κατηγορίες που αναφέρθηκαν, τα φιλοσοφικά, τα ερωτικά και τα ιστορικά, αφορά την ποιητική έκφραση και όχι τη σημασία του περιεχομένου τους. Ο κόσμος που εκφράζει ο ποιητής είναι ενιαίος. Γι’ αυτό ένα ποίημα του που κατατάσσεται στα ιστορικά μπορεί να είναι συγχρόνως, στο περιεχομενό του, και φιλοσοφικό.Η γλώσσα του Καβάφη είναι ιδιότυπη, όπως και η ποίηση του. Είναι βασικά η γλώσσα της ελληνικής παροικίας της Αλεξάνδρειας. Είναι η δημοτική με εκτροπές προς την καθαρεύουσα {που είναι ίσως ένα θελημένο πεζολογικό, ρεαλιστικό στοιχεία} και με κωνσταντινουπολίτικους ιδιωματισμούς που δηλώνουν την ακριβή παρουσία του ανθρώπου. Ο στίχος του σε ιαμβικό ρυθμό, ελεύθερος, βρίσκεται κοντά στον πεζό λόγο, αλλά είναι πολύ προσεγμένος. Η στίξη, οι περίοδοι, οι παύσεις, όλα είναι υπολογισμένα, όλα υπηρετούν την τέχνη της ποιήσεως, ακόμα και η τυπογραφική εμφάνιση. Το κάθε τι τεχνουργημένο με κομψότητα και καλαισθησία.

Το καλοκαίρι του 1932 προσβλήθηκε από καρκίνο του λάρυγγα. Ήρθε στην Αθήνα για θεραπεία, όπου κι έμεινε για τέσσερις μήνες. Η κατάσταση του όμως χειροτέρεψε και τελικά πέθανε σε νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας την ημέρα των γενεθλίων του, στις 29 Απριλίου 1933.

Τα παράθυρα

{1903}

Σ’ αυτές τες σκοτεινές κάμαρες, που περνώ

μέρες βαρυές, ενώ επάνω κάτω τριγυρνώ

για νάβρω τα παράθυρα. – Όταν ανοίξει

ένα παράθυρο θάναι παρηγοριά.-

Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται, ή δεν μπορώ

να τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.

Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.

Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει

Βιβλιογραφία.

Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας, {Λ Πολίτης}.

{Δ. Δασκαλόπουλος}

Εγκυκλοπαίδεια δομή.

Βιβλιογραφία Καβάφη. {Γ.Κ. Κατσίμπαλης}