Ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης και το Χαϊδάρι

Ν. Γύζη: "Φθινόπωρο"- 1862-3

Βρέθηκαν στο Χαϊδάρι οι «τέσσερις εποχές» του μεγάλου εκπροσώπου της Ελληνικής ζωγραφικής

To γνωστό αλλά χαμένο έργο του μεγαλύτερου Έλληνα ζωγράφου οι «τέσσερις εποχές» που αναφέρονται σ΄ όλες τις βιογραφίες και τα βιβλία που είναι αφιερωμένα στο μεγάλο και ακριβότερο Έλληνα ζωγράφο βρέθηκαν στο ΠΑΛΑΤΑΚΙ μέσα στους ΞΕΝΩΝΕΣ του κτήματος του πεθερού του Νικόλαου Νάζου.

Ο Νικόλαος Γύζης αρχίζει να δημιουργεί τη σύνθεση «τέσσερις εποχές» από το 1862 με εντολή του πλούσιου φιλότεχνου τραπεζίτη Νικόλαου Νάζου, ιδιοκτήτη του κτήματος Χαϊδάρι στο οποίο συμπεριλαμβάνονται ο περίφρακτος πύργος ΠΑΛΑΤΑΚΙ με τα άλλα βοηθητικά κτίρια (ξενώνες, στάβλοι, λιοτρίβι, ξωκλήσι κ.λ.π.) Τα χρήματα που εισέπραξε ο Νικόλαος Γύζης από το έργο «τέσσερις εποχές» ήταν το πρώτο του εισόδημα από τη ζωγραφική. Αργότερα ο Ν. Νάζος τον βοηθά να πάρει υποτροφία το 1865 και να μεταβεί στην Ακαδημία του Μονάχου για συνέχιση των σπουδών του κοντά στον Πιλότι. Η γνωριμία του αυτή με τον Ν. Νάζο δεν περιορίστηκε στην απλή φιλική επικοινωνία, αλλά προχώρησε σε στενή συγγενική, αφού τελικά στις 24 Απριλίου 1877 παντρεύτηκε την κόρη του ευεργέτη του Ν. Νάζου, την Άρτεμις, τον μεγάλο έρωτα της ζωής του από την εποχή που πήγαινε στο κτήμα του Χαϊδαρίου να ζωγραφίσει τις «τέσσερις εποχές». Μάλιστα ο γάμος έγινε  στο ιδιωτικό ξωκλήσι του Αη Γιώργη, στο οποίο ο Λύτρας είχε φιλοτεχνήσει θαυμάσιες τοιχογραφίες, που ίχνη τους σώζονται ακόμη και σήμερα ασυντήρητες και εγκαταλελειμμένες.

Ο Ξενώνας, όπως ήταν μέχρι το 2002

Ο Κίμων Μηχαηλίδης περιγράφει στο περιοδικό «ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ», τ. 269 –270    (15–31/12/1911) τη σύνθεση του Γύζη «τέσσερις εποχές»:

«… Το Χαϊδάρι γνώρισε ένα από τα πρώτα έργα του ζωγράφου. Πάνω στους τοίχους μιας κάμαρας ισόγαιης είναι ακόμα, μισοχαλασμένες από τον καιρό και από την κακομεταχείρισι, τρεις εικόνες: η Άνοιξη, το Καλοκαίρι και το Φθινόπωρο. Την τέταρτη, τον Χειμώνα, την έθαψε των ανθρώπων η απονιά. Στη θέσι της ένας φεγγίτις, με απορία ανοίγει το πελώριο μάτι του μπροστά στην ασέβεια. Ολόκληρη η σύνθεσις είναι μια μεγάλη καγκελωτή σκιάδα. Στις κολόνες σκαρφαλώνουν τριανταφυλλιές, απλόνει το αγιόκλιμα, ακουμπούν τα λουλούδια. Πάνω στους κλώνους τραγουδούν πουλιά, παίζουν πεταλούδες...»

Και να που ήρθε η ώρα να αποκαλυφτεί η σύνθεση την Άνοιξη του 2002!!!

Ο Ξενώνας, όπως είναι σήμερα

Η σύνθεση του Νικόλαου Γύζη είχε σκεπαστεί από τους ανθρώπους με   ασβέστη στο διάβα του χρόνου, και γι΄ αυτό, κατά κάποιον, τρόπο είχε «προφυλαχτεί». Όταν μπήκαμε στους ξενώνες – οι οποίοι μέχρι και πριν λίγους μήνες ήταν βαφείο  - είδαμε το «Φθινόπωρο» σε καλή κατάσταση, την «Άνοιξη» (που ήταν «απροστάτευτο») σε κακή κατάσταση και το «Καλοκαίρι» σε μέτρια κατάσταση, συγκινηθήκαμε…

Στο ταβάνι και στους τοίχους, με γήινα χρώματα, αποκαλύπτεται η σύνθεση που περιγράφει ο Κίμων Μιχαηλίδης και βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση. Ωστόσο είναι ευνόητο ότι απαιτείται άμεση συντήρηση και αποκατάσταση από το Υπουργείο Πολιτισμού, τόσο των κτιρίων που φιλοξενούν για περισσότερα από εκατόν σαράντα χρόνια τα κρυμμένα έργα του Νικόλαου Γύζη όσο και τα ίδια τα έργα.

Ν. Γύζη: "Καλοκαίρι"- 1862-3

Ο Νικόλαος Γύζης αγάπησε το κτήμα Χαϊδάρι, το αναπολεί στο Μόναχο όπου εργάζεται και την νοσταλγία του αυτή την περιγράφει στις επιστολές που ανταλλάσσει με τον πεθερό του Νικόλαο Νάζο (αποσπάσματα των επιστολών είναι διαθέσιμα). Η επιστολή προς τη γυναίκα του Άρτεμις τον Οκτώβριο του 1895 δείχνει την αγάπη του για το Χαϊδάρι:

«…όσο πλησιάζομεν προς το Χαϊδάρι τόσον και έσταζε και η καρδιά μου, ως επί τέλους εππλημμύρισαν δάκρυα, εφθάσαμεν έβλεπα παντού τον Νάζον εμπρός πλησίον μου, έβλεπα τους γονείς μου έξωθεν του κήπου την ώρα όταν εγώ Νυμφίος τους αποχαιρέτησα δια παντός. Δεν γράφονται τι ησθάνθηκα συλογιζόμενος τα όνειρα εκείνα και την τύχην όλων ημών ως και την του κτήματος. Ωραία, ωραιωτάτη η φύσης, γλυκήτατο το μέρος αυτό. Επισκέφθημεν το κτήμα, είδα την μεγάλην ήδη ακακίαν την οποίαν εις τον γάμον μας εφυτεύσαμεν είδα όλα, άλλα μεγαλύτερα, άλλα ερημωμένα. Ματαιότης…»

Το Χαϊδάρι έγινε για τον Γύζη τόπος αναπόλησης, η ενσάρκωση της γλυκιάς φύσης της πατρίδας, το όνειρο της νεανικής του ηλικίας και της επιστροφής του που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ…

Η αποκάλυψη της σύνθεσης του Νικόλαου Γύζη φέρνει στο φως παράλληλα όλους εκείνους τους μεγάλους ζωγράφους που πέρασαν και δημιούργησαν στο Χαϊδάρι (Νικηφόρος Λύτρας, Κων/νος Παρθένης).

Το παραπάνω κείμενο είναι μια μικρή περίληψη των στοιχείων και πληροφοριών που διαθέτουμε για το Παλατάκι και την ιστορία του Χαϊδαρίου. Περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιμες.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

Οι τρεις από τις τέσσερις εποχές φωτογραφίες (ίσως μοναδικές) που δημοσιεύτηκαν στα ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ το 1911 βρίσκονται στο αρχείο του Γιάννη Ιγγλέση (Αρχιτέκτονα – Συλλέκτη),

Οι πρόσφατες φωτογραφίες μετά την αποκάλυψη της σύνθεσης του Νικόλαου Γύζη είναι του Κώστα Φωτεινάκη (εκδότη του περιοδικού «προσανατολισμοί»),

(Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό πολιτιστική «ΕΝΝΕΑΔΑ», τ, 11ο, 2002)