ΣΠΗΛΑΙΑ...Ιερά λατρείας

(Μέρος Α΄)

Της Ελευθερίας Αναγνωστάκη- Τζαβάρα

Ποιήτριας-τ. Γ. Γραμ. Ε.Ε.Λ.

Σπήλαια του Δυρού στη Μάνη, των Πετραλώνων στη Χαλκιδική, των Λιμνών στα Καλάβρυτα, Ιωαννίνων στην Ήπειρο και Φράγχθι στην Ερμιονίδα. Δικταίον άντρο των Λασσιθιώτικων βουνών και Ιδαίον Άντρο του Ψηλορείτη, άντρο της Ειλειθυίας στην Κνώσσια Αμνισσό και των Νυμφών της Ομηρικής Ιθάκης και όλα τα σπήλαια του Πανός. Σπηλιά των Άρκτων στην Αρκαδία και Κωρύκειον Άντρο των Δελφών, Νεκρομαντείο του Αχέροντα και Μαντείο του Τροφώνιου στη Λειβαδιά, σπηλιά του Κρήτα Επιμενίδη και του Κένταυρου Χείρωνα στο Πήλιο και εσύ Σαλαμίνιο σπήλαιο του Ευριπίδη.

Δρακοσπηλιά μ΄ αρχαία κόκαλα, όστρακα και θραύσματα πελεκημένης πέτρας, Οίκοι της Ψυχής του Πρώτου Ανθρώπου, δεχτείτε μας στη μητρική αγκαλιά σας. Ομφάλια φωνήεντα και σύμφωνα κεκορεσμένα με εντυπώσεις από τον καθημερινό βίο πνίγονται στη σιωπή καθώς περνάμε την στενή είσοδο και βαδίζουμε σιωπηλά κατεβαίνοντας στα έγκατα της γης. Πέφτουμε σε μια καταβόθρα αναμνήσεων σπηλαίων με σταλακτίτες. Βρισκόμαστε στο εσωτερικό ενός ονείρου της γης. Παντού περιστρέφονται μορφές. Η επιμονή της ζωής να σχεδιάζει και ν’ αναπλάθει τούτο τ’ όνειρο που ονειρεύεται, κατάγεται από τις συμπαντικές πηγές που αναβρύζουν μέσα της βαθιά.

Σπήλαια κι Άντρα αυτοφυή, κατασκευάσματα της Μάνας-Φύσης ανοίγονται μπροστά μας σα φυσαλίδες μέσα στη γη. Ενεργειακά κέντρα απ’ όπου αναβλύζουν σαν από μυστική πηγή, αόρατες δυνάμεις, γνωστές σήμερα σαν ηλεκτρο-μαγνητικές και τελουρικές, σχηματίζουν μαγικά γεωμετρικά σχήματα με βαθύ συμβολικό χαρακτήρα για την ψυχολογία των αρχαίων όσο και των σύγχρονων ανθρώπων. Ο ψίθυρος της δύναμης του ονείρου ακούγεται ανάμεσα από αυτούς τους ευχρούς βραχώδεις τοίχους με τους έλικες του εγκεφάλου της, την πέτρινη καρδιά, τα έντερα-διαδρόμους, τη γεωμετρική της Μήτρα. Λαβύρινθος με καμπυλωτές διόδους «Όρος και Σπήλαιον αντρώδες εν αυτώ», ο ένδον Κόσμος των Σπηλαίων που μέσα του παραδινόμαστε σαν βρέφη, μας περικλείει.

Οι Νύμφες ψυχές, μας υποδέχονται για το μυητικό μας ταξίδι με μέλι από αγριομέλισσες, νερό από πηγές ιερές για τους σωματικούς και ψυχικούς καθαρμούς και φρέσκα ολοπόρφυρα ενδύματα που μας ύφαναν πάνω σε πέτρινους αργαλειούς μέσα σε ομιχλώδη κι ονειρικό διάκοσμο. Χαραγμένα πανάρχαια μυστικά στα τοιχώματα γεννούν ερεθίσματα στην ανθρώπινη, ρέουσα φαντασία και μας οδηγούν στα ιερά βάθη τόπων αρχέγονων. Στην αδιατάρακτη ησυχία μας υποδέχονται οι διαστάσεις αυτού του ονειρικού δημιουργήματος της γης. Κόσμος του πυρήνα όπου συμπήγνυνται κρύσταλλοι, χώροι συγκέντρωσης φανταστικών οραμάτων, απορροφούν το ανθρώπινο βλέμμα. Ένα κομμάτι της φύσης που βρίσκεται έτσι, δίχως σκοπό, μόνο και μόνο επειδή η Μάνα Γαία αρέσκεται να παίζει.

Ο έξω κόσμος δέχεται την ερωτική θωπεία του ήλιου, τη διαβρωτική επαφή των παγετώνων, του χιονιού, των ανέμων, τις κατακλυσμιαίες βροχές. Η ακατάπαυστη ροή των σταγόνων του νερού ακολουθεί την πορεία που τις φέρνουν προς τους ωκεανούς της γης. Άλλες ενσταλάζουν στα μητρικά σπλάχνα της. Μέσα σε μυστηριώδη άντρα και σπήλαια σε λαβυρίνθους και φυσικές κατακόμβες, η σταγόνα αλλάζει κι αλλάζει σε σταλακτικό υλικό. Ξεδιπλώνεται, αναπτύσσεται, διακλαδίζεται, παράγει νέες μορφές μέσα στους δικούς της ρυθμούς των εκατομμυρίων χρόνων. Στήνει ανατολικές αρχιτεκτονικές, προκολομβιανές γλυπτικές, ναούς ινδικούς, ελληνικά περιστύλια, αγάλματα θεαινών, κορμούς κούρων, ορθωμένους φαλλούς.

Η φύση δεν βιάζεται. Ακολουθεί την κυκλική περιστροφή κι όλα συμμετέχουν σ’ ένα ζωντανό σύστημα μιας τέλειας αρμονίας, ρυθμισμένο στην παραμικρότερη λεπτομέρεια. Το σύμπαν είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ένα «Μακρόβιο» που τ’ αστρικά του συστήματα παρομοιάζουν με κύτταρα, οι Γαλαξίες με δίχτυα ιστών, στα νεφελώματα με παλλόμενα όργανα. Γεννιέται, αναπτύσσεται και πεθαίνει, όπως συμβαίνει με όλα τα ζωντανά όντα. Ένα δισεκατομμύριο Γαλαξίες, με εκατό δισεκατομμύρια αστέρια σε κάθε Γαλαξία περιστρέφονται αργά, μέσα στον Αστρικό Μέγα Κύκλο, ο οποίος επιτρέπει την πιθανότητα της ζωής και τη ροή της σταγόνας μέσα στα έγκατα του Πλανήτη Γη. Επιτρέπει την ύπαρξη της ίδιας της Ανθρωπότητας που είναι πολύ παλαιότερα απ΄ότι νομίζουμε. Μέσα στη μακριά πορεία της έχει γνωρίσει στιγμές λάμψης και στιγμές βαρβαρότητας. Υπήρξαν «Λίθινες Εποχές» ύστερα από ολικές καταστροφές, εποχές μετακατακλυσμιαίες που ο άνθρωπος κατέφευγε πάλι στην προστατευτική αγκαλιά των Σπηλαίων για να επιζήσει. Ο κύκλος κάθε φορά ξαναρχίζει κι ο αρχαίος χυμός της ζωής ξανανεβαίνει από το αποξηραμένο δέντρο της ανθρωπότητας.

Καινούργια πρόσωπα εμφανίζονται μέχρι που ο Πλανήτης μας, που αναθρέφει τις ζωντανές μορφές να συγχωνευτεί μαζί τους μέσα στην ελική συμπαντική φωτιά. «Κλειδί των πάντων» ο άνθρωπος όπως μας είπαν οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι πρέπει να κατέβει στο «Άδυτο» της Ψυχής του και να ξαναγεννηθεί μυημένος σ’ ένα σκοτεινό σπήλαιο της Μάνας Γης. Ο πρωτόγονος άνθρωπος, ο άνθρωπος του λίθου, του χαλκού και του σίδερου, ο άνθρωπος της διαστημικής εποχής, είναι ένα κομμάτι της φύσης. Το σύμπαν προχωρά. Δεν ξέρουμε από πού ξεκίνησε, ξέρουμε όμως ότι τείνει προς το Μέλλον κι ο άνθρωπος κλείνει μέσα του όλο το Συμπαντικό Μυστήριο που τον περιβάλλει.

Κέντρα λατρείας τα Σπήλαια, Μήτρα της Μεγάλης Θεάς-Φύσης μας υποδέχονται τελετουργικά. Στη μέση του σπηλαίου υψώνεται ως Σφίγξ  πτερωθείσα, ένα σώμα σταλαγμικό ενοραματικό θαύμα ενός καλλιτέχνη που φλέγεται από ένα εσώτερο πυρ. Πολλαπλασιάζονται, τα σταλαγμικά του κύτταρα καθώς ρέει το νερό του χρόνου επάνω του και φυτρώνουν νέοι κρυσταλλικοί σταφυλόκοκκοι μαρμαίρουσας ομορφιάς.

Ένα κόσμημα της γης το Σπήλαιο, ένα δώρο προστατευτικό για τη ζωή και το μέλλον του Αρχάνθρωπου. Ζεστό το χειμώνα, δροσερό το καλοκαίρι ένα πανοραμικό γλυπτό σκαλισμένο από το νερό και την ηφαιστειακή κίνηση της γης, αρχικά χρησιμοποιήθηκε για κατοικία και φυσικό καταφύγιο. Το πάνω τμήμα του εξυπηρέτησε ταφικές ανάγκες και διάφορες τελετουργικές εκδηλώσεις. Στα Ιερά Σπήλαια και τ’ Άντρα, λατρεύτηκαν μαζί με τις αόρατες θεότητες, οι σταλακτίτες κι οι σταλαγμίτες που ο μυστηριώδης για την εποχή εκείνη τρόπος κατασκευής τους και το φανταστικό σχήμα τους που συχνά προσεγγίζει τις θεϊκές, ανθρώπινες ή ζωικές μορφές, δήλωνε την παρουσία της θεότητας. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι ότι για λατρευτικούς σκοπούς χρησιμοποιήθηκαν μόνο σπήλαια με τον απαραίτητο σταλακτικό διάκοσμο.

Τα σπήλαια με την ιδιαίτερη διαμόρφωσή τους προσφέρονταν από την φύση σαν ιερά και λόγω της απόκρυφης τοποθεσίας τους προστατευμένα από φυσικούς παράγοντες, απρόσιτα από κάθε άγνωστο και βέβηλο-σαν κύριος χώρος Μύησης. Ήδη από την Παλαιολιθική εποχή έχουμε, τελετουργίες συμβολικού  θανάτου κι αναγέννησης. Τα ίχνη της κόκκινης ώχρας που υπάρχουν σε αγαλματίδια της Μεγάλης Θεάς, συνδέονται με το αίμα με το οποίο βάφονταν οι μυούμενοι σε πολλές αρχαίες θρησκείες, υποδηλώνοντας έτσι το χρώμα του αίματος, που είναι η ίδια η ζωή. Το σπήλαιο με τη μορφολογία του είναι μια Μήτρα της Γης, ο τόπος που οδηγεί στα σκοτεινά ανεξιχνίαστα βάθη της Θεάς-Γης, εκεί που γεννιέται η ζωή κι εκεί όπου επιστρέφει. Γι’ αυτό τα σπήλαια συνδέθηκαν με τελετουργίες γυναικών σε σχέση με τη γονιμότητα. Κέντρα χθόνιων λατρειών, από τα βάθη της προϊστορίας και από την πρώτη ήδη εμφάνιση του ανθρώπου στον πλανήτη, τα σπήλαια αντιμετωπίστηκαν ως ιεροί μυητικοί τόποι.

Κι εσύ, άνθρωπε του 20^ου αιώνα, πώς μπόρεσες να λησμονήσεις τη χαρά της πρώτης φωτιάς μέσα στα σπλάχνα του ελλαδικού Σπηλαίου των Πετραλώνων της Χαλκιδικής πριν 700.000 χρόνια π.Χ. Μαγεμένος ακόμα κουβαλάς στα χέρια σου την πρώτη σου πέτρα-εργαλείο, Εσύ ένας οραματιστής κι ένας προφήτης. Εκεί μέσα στον ιερό χώρο, μόνος, είχες συγκινηθεί καθώς έβλεπες την αρχέτυπη Μήτρα, την άβυσσο της ζωικής μας ύπαρξης να διακλαδώνεται από τα βάθη της προϊστορίας και να φτάνει μέχρι τις μέρες μας, γερή, έξυπνη και ωραία.

Τόπος κατάνυξης και περισυλλογής, προσφορών κι ιερουργίας, αυτό το παλάτι των Νυμφών και των Νηρηίδων, έχει ένα παράξενο κι ιδιότροπο σχήμα καθώς το περιβάλλουν τα πετρωμένα φυλλώματα ενός δάσους από απαστράπτουσες, κρυσταλλικές ονειρώδεις μορφές.  Ορθώνεται ο χρόνος μέσα στο ανάστημα και το μυαλό του ορμητικού ανθρώπινου οργανισμού σου που δεν μπορείς να τον συγκρίνεις με τίποτα γιατί είναι μοναδικός. Φαίνεσαι μικρός σε αντιπαραβολή με το χρόνο γύρω σου. Εργασία εκατομμυρίων χρόνων της Μάνας-γης σμίγει με τα δευτερόλεπτα της δικής σου ζωής. Εκεί στην Αλταμίρα, τα μάτια σου συναντούν το αποτύπωμα του χεριού ενός παλαιολιθικού ανθρώπου που άφησε με τον τρόπο αυτό την υπογραφή του κάτω από τις καταπληκτικά ζωντανές βραχογραφίες. Αναγνωρίζεις τα δικά σου δακτυλικά αποτυπώματα κι ανατριχιάζεις. Αυτό που συναντάς στις ατέλειωτες τοιχογραφίες των ζώων και των μικροσκοπικών ανθρώπινων κορμιών είναι ένας συναισθηματικός κρίκος που σε συνδέει με το πολυγραμμικό δίχτυο των κληρονομικών σου σημαδιών.

Μαζεύεις από κάτω τους θησαυρούς των χαλικιών με τις κοφτερές αιχμές, κι εκεί στο Λαβύρινθο της ανθρώπινης ψυχής, αναζητάς το μυστικό φρέαρ των προγονικών αισθημάτων και ιδεών. Πρώτοι θεμέλιοι λίθοι στην ανεύρεση των παλαιών σου ονείρων, οι μαγικές επωδές κι οι επικλήσεις στο αόρατο. Ακολουθεί τις διακλαδώσεις του αίματος κι εκεί στο τυφλό σου πάθος ανακαλύπτεις το «Εγώ» που ενεφύτευσαν στο πλασματώδες γενετικό υλικό τους οι πανάρχαιοι Γεννήτορες. Ακολουθείς τα εξ αγχιστείας οικογενειακά τους δρομολόγια, τις εικονίσεις των χαρακτηριστικών τους στην ατομική σου ύπαρξη. Φτάνεις στη χαραυγή του ανθρώπινου πολιτισμού όπου κυριαρχεί η Γυναίκα ως θεότητα της σκοτεινής απαρχής απ’όπου προέρχεται ο κόσμος.  Το θηλυκό είναι ιερό και θείο και θεωρείται πεμπτουσία και σύμβολο της σεξουαλικότητας. Η πιο αρχαία πλαστική αναπαράστασή της από χέρι ανθρώπου είναι τα «Ειδώλια της Αφροδίτης» των Παλαιολιθικών Χρόνων. Οι γενετήσιες λατρείες και τελετουργίες της φυσικής πρώτης Θρησκείας του Ανθρώπου βιώνονται μέσα στον ιερό χώρο των Σπηλαίων και φτάνουν μέσω των Ιερογαμιών μέχρι τα Ελευσίνια στο Πλουτώνιο και τα Διονυσιακά κι Ορφικά Μυστήρια.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: «Σπήλαιο των Λιμνών», ΚΑΣΤΡΙΑ-ΔΗΜΟΣ ΛΕΥΚΑΣΙΟΥ ΑΧΑΪΑΣ.