Ο μύθος και τα εικονογραφημένα βιβλία

της Μελίνας Παπαγεωργίου: «Οι 12 ώρες της Μαγείας»,

 υδατογραφίες σε χαρτί.

 του Ελπ. Ιντζέμπελη                                        

Δάσκαλου-συγγραφέα

(από το υπό έκδοση βιβλίο του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη στις εκδόσεις ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ). Το ανωτέρω βιβλίο συμπυκνώνει τις προτάσεις του συγγραφέα για τη μύηση των μαθητών στην αισθητική και τα νοήματα της λογοτεχνίας. Ο μύθος οξύνει την φαντασία, δημιουργεί προϋποθέσεις αντιστροφή της πραγματικότητας και ψυχολογικής ωρίμανσης των μαθητών, αλλά ταυτόχρονα συνιστά ένα αξιόπιστο μέσο για τη διερεύνηση των πολιτιστικών ορίων και την αποδοχή του διαφορετικού, ιδίως στην εποχή μας που τα θέματα της ετερότητας και της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος.

Η αξία των μύθων και των θρύλων

Μοναδικό απόκτημα και προνόμιο του ανθρώπινου είδους, είναι να δημιουργεί τον κόσμο, να τον ερμηνεύει με σύμβολα, και να πλάθει μύθους. Σε σύγκριση με τα άλλα ζώα ο άνθρωπος δε ζει απλώς σε μια ευρύτερη πραγματικότητα, αλλά σε μια νέα διάσταση της πραγματικότητας, σε ένα συμβολιστικό σύμπαν. Μέρος αυτού του συμβολικού σύμπαντος είναι ο μύθος. Ο μύθος μπορεί να καθοριστεί σαν μια δραματική αφήγηση κατά την οποία εμείς προσπαθούμε να εξηγήσουμε τη δημιουργία του πλανήτη και την απορία της γέννησης του κόσμου.

Οι ήρωες των μύθων είναι ημίθεοι έτσι υπάρχει πάντοτε στους μύθους η παρουσία του θείου. Αυτή η υπερφυσική δύναμη των ηρώων κρύβει το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν έχουν υπεράνθρωπες δυνατότητες. Οι περισσότεροι άνθρωποι, που δεν είναι θεοί, προσπαθούν να συναγωνιστούν τους θεούς. Οι μύθοι είναι πλασμένοι από τη φύση με την ηθική και είναι φτιαγμένοι για να διασκεδάζουν τους ανθρώπους. Σύμφωνα με την M.Steele (1989) ο θρύλος δημιουργήθηκε από το σπόρο ενός ιστορικού γεγονότος. Για την M.Steele οι ήρωες των θρύλων είναι υπερφυσικοί και οι επιτεύξεις τους προκαλούν θαυμασμό. Οι θρύλοι απαγγέλλονταν με τη συνοδεία της άρπας. Πολύ συχνά οι αφηγητές ισχυρίζονταν ότι οι ήρωες των θρύλων ήταν ξακουστά πρόσωπα της κοινωνίας.

Οι μύθοι αναφέρονται σε θεούς, οι θρύλοι σε ήρωες και τα παραμύθια σε πριγκίπισσες. Οι μύθοι αναφέρονται στη δημιουργία των πάντων ακόμη και της γέννησης του διαβόλου, τη σωτηρία της ψυχής, ενώ οι θρύλοι και οι περιπετειώδεις αφηγήσεις είναι δημιουργία των βασιλιάδων και των ανθρώπων. Τα παραμύθια είναι φανταστικές ιστορίες σύμφωνα με τους Benton και G. Fox (1985), διαφέρουν από τους μύθους επειδή μέσα από τις πράξεις των ηρώων προσφέρουν λύσεις που πλουτίζουν το συναισθηματικό κόσμο των ανθρώπων με νέες εμπειρίες. «Τα παραμύθια διασχίζουν τα σύνορα και μέσω της κουλτούρας και της γλώσσας φαίνεται ότι αντανακλάται η φύση του Homosapiens μέσα από τα σχήματα της ιστορίας». M. Benton και G. Fox, 1985: 38.

Οι μύθοι έγιναν παγκόσμια γνωστοί από ένα Έλληνα σκλάβο που ονομαζόταν Αίσωπος. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι μύθοι απλώθηκαν σ΄ όλο τον κόσμο ακόμη στην Κίνα και την Ινδία. Η εξιστόρηση των μύθων του Αισώπου ξεκινά πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του. Ο Γάλλος La Fontaine βρήκε μια μοντέρνα συλλογή μύθων με τον Αίσωπο. Άλλη χαρακτηριστική απόδειξη που κάνει τους μύθους να διαφέρουν από τα παραμύθια είναι η υπεροχή των ζώων. Ο R. Tolkien  (1947) διακρίνει αυτές τις ιστορίες με τα ζώα όπου οι ήρωες και οι ηρωίδες παρομοιάζονται με ανθρώπινο πρόσωπο.

Οι M. Benton και G. Fox καθορίζουν τα κύρια χαρακτηριστικά του μύθου:

1.      Ο ανώνυμος συγγραφέας. Στο μύθο ο συγγραφέας είναι απόμακρος. Τα παιδιά δεν ενδιαφέρονται για τον Όμηρο ή τον Αίσωπο.

2.      Αφηγηματική γλώσσα. Η γλώσσα του μύθου ή του θρύλου είναι χαρακτηριστική. Η δύναμη των ιστοριών βρίσκεται στην αφήγηση «όπου υπάρχουν γεγονότα στο μύθο, που πηγαίνουν ή φεύγουν».

3.      Η αίσθηση του ακροατηρίου. Οι μύθοι και οι θρύλοι είναι για όλη την κοινωνία. Έχουν τις ρίζες τους στη θρησκεία. Το μόνο πράγμα το οποίο διαφέρει ανάμεσά τους όπως και από τα παραμύθια είναι η συγγένεια και η παρουσίαση των χαρακτήρων.

4.      Η πλοκή. Η δύναμη του μύθου έγκειται στη δύναμη της πλοκής. Υπάρχουν πάντοτε αρχές για την αρχέγονη δικαιοσύνη και δικάζονται οι κακοί χαρακτήρες.

5.      Οι χαρακτήρες. Στους μύθους και τους θρύλους συναντούμε στερεότυπα των ανθρώπινων χαρακτήρων, καλοκάγαθους ανθρώπους, έξυπνες και καθυστερημένες γυναίκες. Ένα από τα χαρακτηριστικά του μύθου και του θρύλου είναι η μοναδικότητα του ήρωα. Στη μυθολογία των άλλων λαών δε συναντούμε τα ονόματα των Ελλήνων ηρώων. Έτσι έχουμε τη μοναδικότητα των ονομάτων Θησέας, Ηρακλής, Ιάσονας, Ίκαρος και Δαίδαλος.

6.      Η διάταξη. Τα γεγονότα στους μύθους και τους θρύλους είναι τοποθετημένα στο μακρινό παρελθόν. Ο μύθος της Σκύλλας και της Χάρυβδης, ή ο μύθος του Ηρακλή έχει συλληφθεί από τη φαντασία και περιέχει στοιχεία από την αρχαία κοινωνία εκφράζοντας τα προβλήματα, τις συγκρούσεις εκείνης της κοινωνίας. Έτσι ο αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει το μύθο και να κάνει συγκρίσεις με την εποχή του.

7.      Θέματα. Τα θέματα των μύθων και των θρύλων είναι η μεγαλύτερη υπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης. Επί εκατοντάδες χρόνια τους μύθους και τους θρύλους τους αφηγούνταν προφορικά. Το 1484 σύμφωνα με τον P. Hunt ο Caxton εξέδωσε τους μύθους του Αισώπου και το 1510 οι Renyard και Fox τις περιπέτειες του Ρομπέν των Δασών. Αυτές οι ιστορίες εκδόθηκαν σε εικονογραφημένα περιοδικά κατά τον 17ο αι.

της Μελίνας Παπαγεωργίου: «Οι 12 ώρες της Μαγείας», 

υδατογραφίες σε χαρτί.

Οι J. Whalley και Tr. Chester  (1988), ισχυρίζονται ότι τα βιβλία αυτά αποτέλεσαν το μοντέλο των φτηνών εκδόσεων που είχαν σκοπό να διαβαστούν από τις ασθενείς κοινωνικά τάξεις. Όμως οι μύθοι και οι θρύλοι ήρθαν σε αντίθεση με την εκκλησία. Οι εκπρόσωποι της εκκλησίας αντέδρασαν ενάντια στους μύθους και τους θρύλους επειδή η ανάγνωσή τους γινόταν για την ευχαρίστηση και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον εκχυδαϊσμό. Κατά την εκκλησία οι μύθοι και οι θρύλοι δόθηκαν από τους θεούς που τους χάρισαν ως δώρο στους ανθρώπους για να τους διαβάσουν. Οι μύθοι και οι θρύλοι θεωρούνται πολύτιμοι για την κοινωνία.

Το νόημα των μύθων μπορεί να κατανοηθεί αν αντιληφθούμε αυτούς ως σύμβολα που απεικονίζουν ιδέες οι οποίες υπάρχουν στο ασυνείδητο. Οι μύθοι γοητεύουν ταυτόχρονα το συνειδητό και το ασυνείδητο. Είναι πολύ αποτελεσματικοί και το εσωτερικό νόημα του μύθου είναι ο κορμός της συμβολικής τους μορφής. Ο μύθος περιέχει μια αλληγορία και είναι μια σύντομη διήγηση με διδακτικό περιεχόμενο.

Ο Πλάτων είπε ότι οι μελλοντικοί πολίτες της ιδεατής δημοκρατίας πρέπει να αρχίζουν την αισθητική τους εκπαίδευση με την αφήγηση των μύθων. Οι μύθοι είναι το καλούπι της στερεοτυπίας του πολιτισμένου ανθρώπου. Η Newson Report (1963) λέει ότι: «Όλοι οι μαθητές που διδάσκονται την κλασική λογοτεχνία μαθαίνουν όλες τις απαραίτητες γνώσεις που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους». Ο T. Hughes (1976) βλέπει το ρόλο των παραδοσιακών ιστοριών ως «απόθεση προσχεδίου που οδηγεί στην φαντασία». Hughes, 1976:92.

Τα παιδιά πρέπει να ανακαλύπτουν αυτά τα προσχέδια τα οποία είναι οι μύθοι. Έτσι τα παιδιά ταξιδεύουν μέσω των σελίδων. Τα παιδιά θαυμάζουν τον ανυπότακτο ήρωα όπως τον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα. Ο Ηρακλής μας δείχνει ότι η σοφία του δυνατού άντρα μπορεί να καθαρίσει ακόμη και ένα βρώμικο στάβλο.

Ο B. Anderson (1995) αναφέρεται σε δυο κύρια σημεία τα οποία περιλαμβάνουν το διάβασμα των κατορθωμάτων των ηρώων: 1) Την ασημαντότητα των ονομάτων και τοποθεσιών. 2) Τη χρήση των προσωπογραφιών (Anderson, 1995: 74).

Οι μύθοι εκφράζουν τις δομές, τις παραγωγικές δυνάμεις και τις παραγωγικές σχέσεις της εποχής, τις κοινωνικές, φιλοσοφικές, αισθητικές θέσεις και ιδέες των διαφόρων κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων, τη γενικότερη κοσμοαντίληψη κι ακόμα τις αντιθέσεις και τις ιστορικές συγκυρίες της εποχής.

Ο M. Eliade (1963) περιγράφει αυτές τις ιστορίες ως ανθρώπινα μοντέλα συμπεριφοράς οι οποίες πραγματικά δίνουν το νόημα της αξίας της ζωής. (Eliade, 1963:35). Το να διαβάζουμε για τη ζωή των ηρώων είναι μια διαδικασία η οποία διδάσκει και καθοδηγεί τον πολιτισμό. Οι μύθοι συνεχίζει, εκφράζουν την προσπάθεια να διδάξουμε τους ανθρώπους πως να οργανώσουν την κοινωνία. Εκείνοι οι οποίοι διαβάζουν μύθους και θρύλους από διάφορους πολιτισμούς ανακαλύπτουν τα στοιχεία τα οποία βοηθούν να καταλάβουμε την παράδοση. Οι D. Jensen και T. Moore (1983) θεωρούν ότι οι θρύλοι είναι οι σπουδαιότεροι για τη φιλολογική μας παρακαταθήκη επειδή μεταφέρουν: 1) Πληροφορίες από διαφορετικούς πολιτισμούς, 2) Ορθή κρίση από τη μια γενιά στην άλλη, 3) Στοιχεία τα οποία ικανοποιούν την φαντασία, 4) Ποικιλία πλοκής και χαρακτήρων, 5) Υψηλά στοιχεία γλώσσας που καλούνται ποίηση. (Jensen και Moore, 1983: 93).

Ακόμη και ο Αριστοτέλης ο κύριος της Λογικής είπε ότι «ο φίλος της σοφίας είναι επίσης ο φίλος του μύθου».

Επίλογος

Η παρούσα εργασία μεταφέρει τις ανησυχίες ενός μάχιμου εκπαιδευτικού και αποτελεί εξ΄ ορισμού, συνεισφορά στο διάλογο για την εκπαιδευτική πράξη.

Βιβλιογραφία

·          Anderson B. (1995) «Heroic Reading», Children’s Literature in Education, vol 26, No I, Human Sciences Inc.

·          Benton M. and Fox G. (1985) «Teaching Literature Nine to Fourteen», Oxford University Press.

·          Eliade M. (1963) «Myth ahd Reality», New York, Harper and Row.

·          Hughew T. (1976) «Myth and Education» in writer’s critics and children, ed Groff Fox et al, Heineman Books.

·          Jensen D. and Moore T. (1983) «Teaching Literature», Primary English Association of NSW, RD Valshe.

·          Newson Report (1963) «Half our future» HMSO.

·          Steele M. (1989) «Traditional Tales», The Thimble Press.

·          Tolkien R. (1947) «Tree and Leaf», Unwin Hyman.

·          Whalley J. and Chester Tr. (1988) «A History of Children’s Book» London, John Murray/Victoria and Albert Museum.