Η Βυζαντινή Ζωγραφική

"Η Γέννηση", Ευσταθίου του εξ Ιωαννίνων,
περ. α΄μισό του 15ου αι.

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Η Βυζαντινή Ζωγραφική είναι η εικαστική και θρησκευτική έκφραση του Ορθόδοξου Ελληνικού κόσμου. Στα έργα της αντανακλώνται και αναπαρίστανται, ως εικόνες-μορφές, οι αλήθειες του δόγματος. Συστατικά της στοιχεία, θα πρέπει να θεωρούνται η αρχαιοελληνική ζωγραφική παράδοση και οι επιδράσεις των τεχνών της ανατολής.

Η Βυζαντινή Ζωγραφική, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, είναι το αποτέλεσμα πολλών επιδράσεων και ζυμώσεων μέσα στους αιώνες της λειτουργικής χρήσης της ως θρησκευτικής τέχνης. Ως ιδιότυπη εικαστική έκφραση είναι συνυφασμένη με την Ελληνική Ορθόδοξη παράδοση, ενώ η ακμή της προσδιορίζεται χρονικά και γεωγραφικά από την ύπαρξη του Βυζαντινού κόσμου.

Σαν ιδιαίτερο καλλιτεχνικό ύφος χαρακτηρίζεται από αρκετά στοιχεία που, σε αντίθεση με την κλασική και ρεαλιστική αντίληψη περί ζωγραφικής, είναι ικανά να της προσδίδουν διαχρονική πρωτοτυπία και μια αίσθηση μοντέρνου. Στοιχεία όπως, η προσχηματική χρήση του χώρου και ενίοτε η ολοσχερής κατάργησή του, η απόρριψη της προοπτικής και του συμβατικού σχεδίου, η απελευθέρωση της μορφής και της φόρμας από την εξάρτηση της πηγής του φωτός, η τήρηση των περιγραμμάτων και η συμβολική χρήση των χρωμάτων, οδηγούν, σε συνδυασμό με την θρησκευτική πίστη, στην πνευματική υπερβατικότητα που εμπεριέχει η τέχνη αυτή.

Οπως σε κάθε καλλιτεχνική έκφραση, που αντέχει στο χρόνο, εμφανίστηκε κατά περιόδους, η ανάγκη της ανανέωσης και της εξέλιξης των εκφραστικών και ζωγραφικών της μέσων. Αυτό σε σχέση πάντα με τις χρονικές συγκυρίες, με τις τοπικές ιδιομορφίες του τεράστιου χώρου της βυζαντινής επικράτειας και με τις προσπάθειες μεμονωμένων καλλιτεχνών, είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία Σχολών με ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά, μέσα στο σώμα της Β. ζωγραφικής.

Εμφανίστηκαν έτσι Σχολές-ύφη όπως, η Σχολή της Κωνσταντινούπολης, η Μακεδονική (Πανσέληνος, Αστραπάς, Ευτύχιος και Μιχαήλ) και η Κρητική Σχολή (Θεοφάνης, Τζώρτζης, Κατελάνος, Ευφρόσυνος ο Κρης, Μιχαήλ Δαμασκηνός κ.α).

Αντρέι Ρουμπλιώφ: "Η Γέννηση", 1405

Ο όρος Βυζαντινή ζωγραφική αναφέρεται σε μια σειρά τεχνικών και τεχνών όπως, η μνημειακή τοιχογραφία, η φορητή εικόνα, το Ψηφιδωτό, η ξυλογραφία και η εικονογράφηση χειρόγραφων κωδίκων και ιερών βιβλίων (Μικρογραφία).

Από τις πλέον σημαντικές περιόδους ακμής της Β. ζωγραφικής, ήταν εκείνη που ταυτίστηκε με τη Δυναστεία των Παλαιολόγων (1261-1453) και για το λόγο αυτό ονομάστηκε «Ελληνική ή Παλαιολόγεια Αναγέννηση».

Από τον 17ο αιώνα και μέχρι το μεσοπόλεμο, η Β. ζωγραφική επηρρεάστηκε δραματικά από τη δυτικο-ευρωπαϊκή τέχνη με κίνδυνο να απωλέσει οριστικά την ιδιομορφία και την εθνικο-ιστορική της καταβολή και αυθεντικότητα. Στις μέρες μας η Β. ζωγραφική έχει ανακάμψει πάλι, χάρι στις προσπάθειες Βυζαντινολόγων, κληρικών και καλλιτεχνών όπως ο Φ. Κόντογλου, ενώ έχει αναδειχθεί για Έλληνες και ξένους σε ένα ξεχωριστό ζωγραφικό ιδίωμα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας και αποδοχής, που διατηρεί ατόφια το στίγμα του στο παγκόσμιο στερέωμα της τέχνης.