Ο «Φωτεινός», του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη

Γράφει ο Ανδρέας Φανδρίδης,

μελετητής φιλολογικών κειμένων

Ο Αρ. Βαλαωρίτης ως μεταλαμπαδευτής του Επτανησιακού πνεύματος του Δ. Σολωμού και του Α. Κάλβου, ενστερνίζεται από νωρίς την αισθητική άποψη του V.M. HUGO  για τη λέξη. (Μπεζανσόν 1802- Παρίσι 1885): «Η λέξη –να  το ξέρετε- είναι ψυχή και ζει», αξιοποιώντας την, όχι ως όργανο παρά σαν ύλη που ογκώνει τις Ιδέες και τις κάνει έμπνευση για δημιουργία και πράξη.

Ο «Φωτεινός», το έσχατο έργο του Βαλαωρίτη, γράφτηκε το 1879 μέσα σε τέσσερις μήνες. Ο Γλωσσικός του πλούτος είναι εξαίσιος και πρωτόφαντος. Εδώ ο παραδοσιακός και δημοτικός λόγος ανυψώνεται στα χέρια ενός κοφτερού κι αστείρευτου γλωσσοπλάστη. Ο ήρωας «Φωτεινός» ένας γέροντας ζευγολάτης της Λευκάδας, αρνιέται να παραδώσει το βιός του στον τύραννο (Α΄άσμα), μα δεν αρκείται μόνο σ’ αυτό. Η πρότερη κλέφτικη ζωή του τον παραρμεί και τον εμψυχώνει ακατάπαυστα.

Αυτός ακριβώς ο βίος, είναι που τον ζευγαρώνει και τον σμίγει ακατάλυτα με το φύτρο της γενέθλιας Γης του και τον ριζώνει αντάμα με τους δικούς του, έχοντας πάντα κατά νου μια εσώτατα βασανιστική, αλλά κρατερή επιδίωξη: την εξέγερση ενάντια στους Φράγκους δυνάστες. Όλο το έργο απεικάζει την εναγώνια στάση των διψασμένων για Ελευθερία γηγενών, που λαχταρούν ο ασφυχτικός πόθος και η διαμαρτυρία τους να αποκτήσουν ενάργεια και δράση στα πρόσωπα των νέων ηρώων.

Ωστόσο οι ντόπιοι, όπως γίνεται άμεσα φανερό, συγκεντρώνονται μέσα σε μια αδούλωτη ψυχή και συμβολίζονται μονάχα από την απαράμιλλη καρδιά του Φωτεινού. Ο ποιητής φέρεται να προόριζε το έργο για πέντε άσματα, όμως τελικά έμεινε ανολοκλήρωτο. Η προσπάθεια συνωμοσίας και εξέγερσης στο (Γ΄ άσμα) πηγάζει αρμονικά από το επικό πνεύμα του 1821.

Ο Λυρισμός του Α. Βαλαωρίτη, ξετυλίγεται στα «Μνημόσυνα» (1857), μια συλλογή από μικρά σ’ έκταση ποιήματα που κάπου κάπου φέρνουν στη θύμησή μας τον Κ. Παλαμά  (Πάτρα 1859 – Αθήνα 1943).  Ο συμβολισμός στα βαθιά επαναστατικά ποιήματα: «Ο βράχος και το κύμα» και «Το ξεριζωμένο δέντρο», συγκλονίζει και εμφαίνει το πλάτος της πολεμικής γραφής του Α. Βαλαωρίτη.

Ανήκει σ’ αυτούς, που υπερβαίνουν τα όρια ενός τυπικού Εθνικού ποιητή κι αυτό τον διαμορφώνει σε αυθεντικό και κοσμικό δημιουργό. Στα ερωτικά του τραγούδια (Η Αγράμπελη, Το φιλί, Η Ξανθούλα κ.α) φτερουγίζει ένα φάσμα έκπαγλης λυρικής ομορφιάς, μια ζηλευτή ιριδική απλότητα, ένα ανήμερο βυρωνικό πάθος, ζωγραφισμένο όμως δίχως υπερσυναισθηματισμούς.