Γιατί, ω θεοί, δεν μου στείλατε και εμένα έναν Απελλή;

Αύγουστος Καίσαρας-Τα μυστικά ημερολόγια

Γράφει και επιμελείται

ο Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος

Πριν από καιρό, έφτασε στα χέρια μου ένα βιβλίο, που αγνοούσα την ύπαρξη του. Πρόκειται για τα «μυστικά ημερολόγια» του Καίσαρα Αύγουστου-Οκταβιανού, τα οποία συνέγραψε τους τελευταίους μήνες της ζωής του, σε ηλικία 76 ετών. Τα κείμενα αυτά ήταν αριθμημένα, ένα για κάθε ημέρα, και κάθε πρωί τα παρέδιδε στον Έλληνα ιστορικό Πολύβιο, που ήταν στην υπηρεσία του και στον οποίο είχε προσωπικά αναθέσει την φύλαξη τους.

Μέσα από τα «μυστικά ημερολόγια», αποκαλύπτεται ένας άλλος Καίσαρας, διαφορετικός. Πέρα από τη στερεότυπη εικόνα ενός από τους μεγαλύτερους και ισχυρούς ηγέτες της αρχαιότητας, ενός στρατηγού και αυτοκράτορα. Ομολογώ ότι μου επιφύλαξε μιαν ευχάριστη έκπληξη η ανάγνωση τους, καθώς εκεί αποκαλύπτεται ένας άνθρωπος ευαίσθητος, καλλιεργημένος, φίλος και προστάτης των ποιητών, των φιλοσόφων και των καλλιτεχνών, με σοβαρή άποψη για τα θέματα της εποχής του, ακόμη και για την τέχνη και την φιλοσοφία

Στα ημερολόγια αυτά, που πρέπει να γράφτηκαν το 14 μ.Χ, μεταξύ πολλών άλλων σημαντικών πραγμάτων, καταγράφεται και η πρώτη παραδοχή ενός δυτικού, για το αίσθημα φθόνου, που τρέφουν οι ευρωπαίοι απέναντι στους Έλληνες και στην Ελλάδα. Υπενθυμίζω, ότι χιλιετίες μετά από τον Καίσαρα, τα ίδια έγραψαν και οι Γκαίτε, Σίλερ, Νίτσε, κ.αλ. Έχω επιλέξει να σας παρουσιάσω σήμερα, ορισμένα μόνο από αυτά, που δείχνουν χαρακτηριστικά τι ακριβώς σκεφτόταν ο Καίσαρας για  τους Έλληνες.

Στο κείμενο που ακολουθεί, ο Αύγουστος Καίσαρας, προσπαθώντας να βρει, τι ήταν αυτό που τράβηξε τον πατέρα του Ιούλιο στην Κλεοπάτρα και αποκλείοντας ως λόγους την ερωτική της τέχνη και τα νεανικά της κάλλη, δίνει ιστορικά επιχειρήματα υπέρ της ελληνικότητας των Μακεδόνων, αφού θεωρεί την Κλεοπάτρα ελληνίδα καταλήγοντας στο εξής συμπέρασμα!

Περγαμηνή αρ. LXXXVI

«...Κατά πως φαίνεται, εκείνο που εντυπωσίασε περισσότερο από όλα τον Γάϊο Ιούλιο Καίσαρα, ήταν η καταγωγή της νεαρής βασίλισσας. Εμείς οι Ρωμαίοι-και δεν εξαιρώ τον εαυτό μου από αυτό-υποφέρουμε από αίσθημα κατωτερότητας σε ό,τι αφορά το παρελθόν μας, μας ενοχλεί η ιστορία της Ελλάδας και ψάχνουμε μανιωδώς να βρούμε κοινές ρίζες. Έτσι, ο Βιργίλιος έγραψε τα «Βουκολικά» του στηριζόμενος στον Θεόκριτο, και χωρίς την Ιλιάδα του Ομήρου δεν θα υπήρχε καμιά «Ανειάδα»....»

Περγαμηνή αρ. LXXXI

«...Σκέψεις σαν και αυτές (σ.σ, αναφέρεται στη διδασκαλία των στωικών) με βυθίζουν πάντα σε βαθιά θλίψη, όχι οι ίδιες οι σκέψεις, αλλά το γεγονός ότι κανείς Ρωμαίος δεν δίδαξε ποτέ κάτι παρεμφερές, και ότι όλα όσα αφορούν το πνεύμα, προέρχονται από τους Έλληνες.

Εμείς οι Ρωμαίοι μπορεί να κατακτήσαμε όλο τον κόσμο, από εκεί που ανατέλλει ο ήλιος μέχρι εκεί που δύει, οι Έλληνες όμως θα κυριαρχούν πάντα στο πνεύμα, άρα και στο δικό μας-και εγώ ρωτάω: ποιος είναι ο πραγματικός κατακτητής του κόσμου; Ο Καίσαρας Αύγουστος ή ο Ζήνων από το Κίτιο;...»

Περγαμηνή αρ. LXXX

«Ότι είπα για την φιλοσοφία, ισχύει και για τις Τέχνες: τι θα ήταν η Ρώμη χωρίς την Ελλάδα; Ας μου αναφέρει κάποιος έναν καλλιτέχνη εν ζωή από την Ιταλία! Δεν μιλάτε; Καλά κάνετε! Τι λαός είναι τούτος, που οι ζωγράφοι του είναι μουγκοί και οι φιλόσοφοι του ανάπηροι; Ναι, αναρωτιέμαι αν ένας λαός χωρίς καλλιτέχνες, ένας λαός χωρίς φιλοσόφους, έχει τελικά μέλλον. Η αγορά, άκουσα να λένε  μερικοί, είναι γεμάτη καλλιτέχνες και φιλοσόφους-σίγουρα, αλλά δεν εισάγουμε καλλιτέχνες και φιλοσόφους, όπως αγγεία και σιτηρά!

Το χρήμα χαλάει την τέχνη. Περισσότερη σημασία δίνουν οι Ρωμαίοι στο υλικό από το οποίο αποτελείται ένα έργο τέχνης, παρά στο περιεχόμενο του. Παντού υπάρχουν μαρμάρινες προτομές και παίρνουν όποιο κεφάλι θέλεις, και είναι φτιαγμένες από ασήμι, τι γελοίο θέαμα, γι΄αυτό, ελάχιστα αγάλματα έχουν μείνει ακόμη ζωντανά. Και επειδή υπάρχει έλλειψη σε εικόνες του πνεύματος, παραμελήσαμε και τις εικόνες του σώματος.

Προσωπικά, η ζωγραφική μ΄ενδιαφέρει περισσότερο από την πλαστική, γιατί απαιτεί μεγαλύτερη επιτηδειότητα. Μπορεί να φτιάχτηκαν χιλιάδες μαρμάρινα κεφάλια με το δικό μου κεφάλι ως πρότυπο, οι περισσότεροι καλλιτέχνες όμως δεν με γνωρίζουν προσωπικά, αφού ο ένας απλώς αντιγράφει τον άλλον. Φορές φορές με πιάνει αηδία όταν αντικρίζω τέτοια έργα και συχνά έδινα εντολή να καταστρέψουν τα χειρότερα από αυτά.

Πόσο ζήλευα τον Αλέξανδρο που είχε τον προσωπικό του ζωγράφο, τον Απελλή, που μόνο αυτός είχε το δικαίωμα να φτιάχνει το πορτρέτο του, και δεν ησύχασα μέχρι που μπόρεσα να βρώ και εγώ ένα αντίτυπο. Στην αρχή το κρέμασα στο υπνοδωμάτιο μου, για να μπορώ να μιλάω με τον Αλέξανδρο, μετά από χρόνια όμως, όταν άλλαξα και εγώ εξωτερικά σύμφωνα με τους νόμους της φύσης- ο καθρέπτης μου δεν μου επιτρέπει ψευδαισθήσεις- χάρισα το έργο στον ρωμαϊκό λαό και το εξέθεσα δημοσίως στη μεγάλη στοά της αγοράς.

Γιατί, ω θεοί, δεν μου στείλατε και εμένα έναν Απελλή;....»

---------------------------------------------

Στο κείμενο που ακολουθεί, ο φιλότεχνος Καίσαρας με ένα πνεύμα οξυδέρκειας και αντικειμενικότητας που προκαλεί τον θαυμασμό, αναλύει με λίγες φράσεις την υπεροχή και την τεράστια διαφορά της ελληνικής τέχνης σε σύγκριση με την ρωμαϊκή, εστιάζοντας στην ουσία των διαφορών αυτών, που είναι κατά βάση πνευματικές και θρησκευτικές. Πρόκειται για δύο διαφορετικές κοσμοθεάσεις.

Είναι εκπληκτικό, ότι από τότε, είχε εντοπίσει με ακρίβεια τις αιτίες της ουσιαστικής αντίθεσης της ελληνικής από τη δυτική τέχνη. Μιας αντίθεσης διαχρονικά πνευματικής, που διατρέχει έκτοτε και διαχωρίζει για τα επόμενα 2000 χρόνια τις δύο μορφές τέχνης, συμπεριλαμβανομένης και της Αναγέννησης, που αμφιβάλω αν θα τον ευχαριστούσε, αν θεωρήσουμε την βυζαντινή τέχνη διάδοχο της αρχαίας ελληνικής τέχνης στον ελλαδικό χώρο. Ακόμη, περιγράφει μια παρακμιακή κατάσταση της τέχνης στην εποχή του, που σήμερα φαίνεται πως είναι πάλι άκρως επίκαιρη...

Περγαμηνή αρ. LXXX

  «Γιατί, ρωτάω, να είναι η ζωγραφική τέχνη μόνο θετό παιδί εκείνων των γονιών που ζουν στην αχαϊκή επαρχία; (σ.σ. εννοεί την Ελλάδα). Παίρνω την απάντηση πως οι Έλληνες έχουν μεγάλη φαντασία, τους αρέσει να μιμούνται, ιδίως τις μορφές, κάτι που λείπει από τους Ρωμαίους.

Μεγάλη ανοησία-τα αίτια είναι βαθύτερα: η υψηλή τέχνη των Ελλήνων στηρίζεται στη θρησκεία τους. Σε αντίθεση με τους Ρωμαίους, που τοποθετούν τους ιερείς και τους προφήτες κοντά στους θεούς, ένας Έλληνας έβρισκε το δρόμο προς την αθανασία μόνο μέσα από τη φωνή του ποιητή και το έργο του καλλιτέχνη.

Οι Έλληνες αγνοούν τον pontifex maximus, όπως και το collegium των 16 ιερειών, θεωρούν βάρβαρο το δίκαιο του σωφρονισμού στο βωμό της Εστίας, όταν εκείνη σβήνει τη φωτιά που καίει στο βωμό της πόλης, και πιστεύουν πως είναι έγκλημα η θανάτωση τους μετά την απώλεια της παρθενίας τους. Όλα αυτά όμως αποτελούν για τους Ρωμαίους ιερούς νόμους και οι ιερείς είναι οι μεσάζοντες.

Στην κοινωνία των Ελλήνων, αυτό το ρόλο τον είχαν αναλάβει οι καλλιτέχνες. Άντρες όπως ο Όμηρος, ο Φειδίας και ο Απελλής, χάρισαν στους Έλληνες τον Δία, την Ήρα, τον Απόλλωνα και την Αφροδίτη, και πιστεύω ότι με το ρυθμό, τις λέξεις και την ποίηση, όπως και με τη μίμηση των χρωμάτων και των σχημάτων, πέτυχαν πολύ περισσότερα απ΄όλους τους ιερείς των Ρωμαίων. Γιατί οι ιερείς-και το λέω αυτό ως pontifex maximus- αποτελούν απλώς το μέσον για την τήρηση των ιερών νόμων, οι καλλιτέχνες όμως είναι οι δημιουργοί της πραγματικής πίστης.

Το άγαλμα του Δία στην Ολυμπία, έργο του Φειδία από χρυσό κι ελεφαντόδοντο, δίδαξε στους ανθρώπους να πιστεύουν. Άλλοι, πάλι, που ήταν φορτωμένοι βάσανα, δυστυχία και θλίψη σε σημείο που δεν μπορούσαν να κοιμηθούν πια, κατάφεραν να ξεχάσουν τη μοίρα τους. Για αυτό οι Έλληνες ονομάζουν καθετί ωραίο ιερό, και κάθε ιερό ωραίο. Οι πίνακες και τα αγάλματα των Ελλήνων εκφράζουν την πίστη τους στους θεούς.

Πόσο διαφορετικά είναι στη Ρώμη! Εδώ οι θεοί πλάστηκαν βάσει εντολών, με χρυσάφι αξίας έξι χιλιάδων ταλάντων και γυάλινα μάτια, ενώ οι βάσεις ήσαν φτιαγμένες από αιγυπτιακή πέτρα. Και η επιγραφή με το όνομα του δωρητή, έχει μεγαλύτερη σημασία από το όνομα του καλλιτέχνη. Η τέχνη που ήταν κάποτε κάτι θεϊκό, έγινε μια πόρνη, οι καλλιτέχνες κατάντησαν μαστροποί των πλουσίων. Κατά το παρελθόν, οι καλλιτέχνες δεν διαλαλούσαν την τέχνη τους, γιατί η τέχνη μιλούσε από μόνη της.

Σήμερα νομίζω ότι ισχύει το εξής: όσο μικρότερη είναι η τέχνη, τόσο μεγαλύτερο το στόμα. Η Φήμη, η αγγελιαφόρος του Δία, που συνοδεύει συχνά τους καλλιτέχνες, εμφανίζεται μικρή από την κρυψώνα της, μεγαλώνει και δυναμώνει πολύ γρήγορα, με χνούδι στο κεφάλι, με αμέτρητα μάτια, γλώσσες και στόματα. Έτσι, οι καλλιτέχνες περπατούν κράζοντας στα στενά για να ανακοινώσουν τις επιθυμίες της και όχι τις ικανότητες της, γιατί διαφορετικά θα έπρεπε να σωπάσουν. Ή μήπως θα έχανε κάποιος τα λόγια του να κρίνει τον ζωγράφο Αρέλιο, αν δεν του είχε έρθει στο μυαλό να ζωγραφίσει ρωμαϊκές θεές με τη μορφή της παλλακίδας του; Το γεγονός δεν ήταν το σκάνδαλο της πράξης αυτής, αλλά ο αριθμός των έργων του.

Πού είναι η εποχή, όπου οι καλλιτέχνες είχαν περισσότερη δύναμη από τους κυβερνήτες και ακουμπούσαν στα πόδια τους την τέχνη τους, όπως οι κυνικοί φιλόσοφοι στον σοφό Αντισθένη; Σήμερα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: οι κυβερνήτες θεωρούν τους καλλιτέχνες κατοικίδια που τους ανήκουν, η τέχνη κατάντησε εμπόριο, οι πίνακες έγιναν απλές αναπαραστάσεις, σύμφωνα με τις εκάστοτε επιθυμίες. Στην αγορά βλέπεις μόνο ήρωες: ήρωες από χαλκό, ήρωες από μάρμαρο, ακόμη και ήρωες από χρυσό, και ο ένας μοιάζει με τον άλλο. κλοπή, μα τον Δία, μια απλή κλοπή πανάκριβα πληρωμένη!»

------------------------------------------

Αυτά λοιπόν έγραψε πριν από 2000 χρόνια ο Καίσαρας Αύγουστος για τους Έλληνες στα μυστικά του ημερολόγια, λίγους μήνες πριν πεθάνει. Φανταστείτε από τότε, πόσοι δυτικοί λόγιοι, ιστορικοί, βασιλείς, ηγεμόνες, κυβερνήτες, αριστοκράτες και καλλιτέχνες, έχουν διαβάσει αυτά τα κείμενα ενός ηγέτη προτύπου για τη δύση, ενός «ιερού τέρατος» της αυτοκρατορίας, που αποτέλεσε τη βάση της σημερινής Ευρώπης. Αναλογιστείτε έπειτα, για το βάσιμο ή όχι, ενός διαχρονικού, λανθάνοντος φθόνου προς τους Έλληνες και την ιστορία τους, ανεξάρτητα πια από τη σημερινή μας κατάσταση...που είναι αυτή που είναι…