H Τέχνη του Ψηφιδωτού

Ο Χριστός. Ψηφιδωτό στην Αγία Σοφία του 13ου αιώνα

Επιμέλεια Γ.Γ.Γ.

Ψηφιδωτό ονομάζεται η συναρμολόγηση σχεδίου ή εικόνας με την τοποθέτηση και συγκόλληση σ΄ένα φόντο από κονίαμα ή τσιμέντο, χρωματισμένων μικρών πήλινων, γυάλινων, μαρμάρινων ή ξύλινων κύβων (ψηφίδες) έγχρωμων χαλικιών θαλάσσης κ.α. Χρησιμοποιείται για τη διακόσμηση τοίχων, δαπέδων και οροφών, εικονογραφικού είτε αφηρημένου χαρακτήρα.

Πρώτοι ψηφοθέτες υπήρξαν οι Πέρσες και οι Αιγύπτιοι και απ΄αυτούς προφανώς παρέλαβαν την τέχνη αυτή οι Έλληνες, την κληρονόμησαν έπειτα οι Ρωμαίοι και από αυτούς τέλος οι Βυζαντινοί, οι οποίοι την οδήγησαν σε αξεπέραστα από τότε επίπεδα.

Ο Αλέξανδρος στην μάχη της Ισσού-
Ψηφιδωτό από την Πομπηϊα του 3ου π.Χ αιώνος

Η ακμή αυτής της τέχνης άρχισε από τους ρωμαϊκούς χρόνους όπως μαρτυρούν άριστα και πολυάριθμα δείγματα που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη, π.χ, «Η εν Ισσώ Μάχη» στην Πομπηϊα. Στην Ελλάδα αποκαλύφθηκαν ελληνικά και ρωμαϊκά ψηφιδωτά όπως π.χ, «Η κεφαλή της Μέδουσας», τα ψηφιδωτά στην Πέλλα, και μεγάλο δάπεδο στη Μήλο διακοσμημένο με αραβουργήματα, ζώα και κληματσίδες.

Από τον 4^ο-12^ο αι., η τέχνη αυτή έφτασε στο απόγειό της στο Βυζάντιο. Σπουδαία δείγματα αυτής της εποχής είναι τα ψηφιδωτά της Ραβέννας, του Αγίου Απολλιναρίου, των ναών των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού, των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη μέχρι τον 7^οαι.

Επί Ιουστινιανού σημειώνεται νέα τροπή στο ρυθμό των ψηφιδωτών και καθιερώνεται το χρυσό βάθος (χρυσές ψηφίδες). Άριστα δείγματα αυτής της εποχής είναι η διακόσμηση της Αγίας Σοφίας Κων/πόλεως, Αγίας Σοφίας Θεσ/νικης, Αγ. Βιταλίου Ραβέννας.

Η Γέννηση-Ψηφιδωτό της Μονής Δαφνίου του 11ου αιώνα

Μετά από σχετική περίοδο παρακμής το Ψηφιδωτό σημειώνει νέα ακμή κατά τον 11^ο αι., όπως μαρτυρούν τα ψηφιδωτά της Μονής Δαφνίου που θεωρούνται τα πιο τέλεια δείγματα του είδους, της Μονής Οσίου Λουκά Φωκίδος, του Αγ. Μάρκου Βενετίας και Αγ. Σοφίας Κιέβου. Τον 12^οκαι 13^ο αι, εξαιρετικά έργα δημιουργούνται στην Ιταλία και Σικελία (Καθεδρικός του Τορτσέλλο) στο Παλέρμο και την Ρώμη, ενώ περίφημες είναι και οι συνθέσεις της Μονής της Χώρας στην Κων/πολη.

Χρήση του ψηφιδωτού έγινε και από τους Άραβες στην Ισπανία-Κάϊρο. Οι Βυζαντινοί εκτός των ψηφιδωτών τοίχου φιλοτέχνησαν και φορητές ψηφιδωτές εικόνες, ορισμένες εκ των οποίων διατηρούνται στο Αγ. Όρος.

Μετά τον 14^ο αι., η τέχνη αυτή έπεσε σε αχρηστία, καθώς αντικαταστάθηκε από τη νωπογραφία. Τα ψηφιδωτά είναι έργα μεγάλης αντοχής και χρωματικά παραμένουν αναλλοίωτα. Στην εποχή μας γίνεται προσπάθεια αναβίωσης αυτής της τέχνης σε Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία κ.α

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1.       Λεξικό Εικαστικών Τεχνών - Χ. Ρήντ. Εκδ. ''ΥΠΟΔΟΜΗ'' 1986, σελ. 378.

2.       Εγκυκλ. Λεξικό Ελευθερουδάκη. Τ.μ 12ος, σελ. 1027.