Η ουσία και ο τύπος πίσω από την 25η Μαρτίου

Του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Σκοπός αυτού του άρθρου, δεν είναι να προσθέσει ένα ακόμη επετειακό κείμενο στα πολλά που γράφονται αυτές τις ημέρες με αφορμή την επέτειο της Εθνικής μας Επανάστασης. Ούτε ακόμη να επιχειρήσει μια ρηχή αναφορά σε γνωστά ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα, αφήνοντας στο περιθώριο την ουσία, χάριν της συμβατικότητας των επιδερμικών αφηγήσεων. Πολύ περισσότερο, δεν επιθυμεί να επιδοθεί σε ασφαλείς ηρωικές κορώνες και σε εθνικόφρονες κολακείες του πατριωτικού αισθήματος των αναγνωστών του, καθώς το ζήτημα δεν είναι ο αυταπόδεικτος ηρωισμός των πατέρων μας, αλλά ο υπό αμφισβήτηση δικός μας.

Το άρθρο έχει σκοπό να ασχοληθεί κυρίως με το σήμερα, αναζητώντας την ουσία της Εθνικής Επανάστασης στο παρόν, μέσα από την επικαιρότητα του διαχρονικού της μηνύματος. Διότι, αν η επέτειος αυτή, δεν έχει τίποτα πλέον να μας διδάξει, αν έχει γίνει μια ανούσια μνήμη, μια εθιμοτυπική συνήθεια κενή περιεχομένου, σαν ένα άδειο κέλυφος ή ένα αστείο φολκλόρ, σαν μια πίστη Ανάστασης που κατάντησε νεκρή, τότε δεν με αφορά. Θα ήταν ένας μάταιος κόπος. Οι ιστορικές νεκρολογίες περί των αείζωων ιδεών, όπως αυτή της ελευθερίας, μου είναι απεχθείς. Έχει σήμερα η Εθνική Επανάσταση κάτι ζωντανό να μας πει; Αυτό είναι που κυρίως με ενδιαφέρει. Και θεωρώ πως έχει.

Η χαροποιός επέτειος της 25^ης Μαρτίου, σηματοδοτώντας την αρχή του Αγώνα, αποτελεί στην ουσία και ορόσημο της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Ενός Έθνους, που ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει, όσο μπορεί να θυμάται τον εαυτό του, αλλά που αγωνίσθηκε για να αποκτήσει την δική του έκφραση και το σχήμα, βγαίνοντας από τη σκοτεινή αμορφία των οθωμανοκρατούμενων αιώνων. Δεν εορτάζουμε σήμερα τα γενέθλια του νεοελληνικού κράτους, που έτσι και αλλιώς ιδρύθηκε πολλά χρόνια μετά, αλλά την απόφαση των Ελλήνων να ζήσουν ελεύθεροι με κάθε τίμημα. Διότι, αυτό ήταν το πραγματικά ανεπίστροφο σημείο της ιστορίας. Απόφαση, που ήδη μετρά 192 χρόνια, εκτός και αν έχουμε αλλάξει γνώμη, οπότε είναι και μάταιοι οι εορτασμοί.

Η επίσημη ίδρυση του κράτους με τη συναίνεση των Μεγάλων Δυνάμεων, ήταν το επιστέγασμα μιας αγωνιζόμενης ελεύθερης πορείας 7 χρόνων αιματηρού αγώνα των αποφασισμένων Ελλήνων. Τίποτα δεν μας χαρίστηκε, αντίθετα μας αποστέρησαν πολλά. Όχι πως δεν ήταν σημαντική η τυπική αναγνώριση, όμως ακόμη σημαντικότερη υπήρξε η απόφαση που οδήγησε στην αποκατάσταση αυτή, ακόμη και αν σήμερα γνωρίζουμε πολύ καλά, ότι η αναγνώριση αυτή υπήρξε κατώτερη των αληθινών προσδοκιών του επαναστατημένου Γένους και της απόφασης του για μια ελεύθερη πατρίδα.

Υπάρχει, λοιπόν, μια τεράστια ποιοτική διαφορά ανάμεσα στις δύο ημερομηνίες, που εξηγεί γιατί προκρίθηκε να εορτάζεται η πρώτη έναντι της δεύτερης. Και η διαφορά αυτή συνοψίζεται στην υπεροχή της ουσίας έναντι του τύπου, της αιτίας έναντι του αποτελέσματος, του Έθνους έναντι του κράτους. Ελεύθερος, θα πρέπει να θεωρείται στην ουσία μόνο εκείνος, που έχει αποφασίσει σθεναρά πως θέλει να είναι τέτοιος, ακόμη και αν τυπικά και συγκυριακά παραμένει σκλαβωμένος, μέχρι να καταφέρει να ελευθερωθεί. Και αυτό είχε ήδη γίνει από τον Μάρτη του 1821. Το να «συλλογάται κανείς καλά»,  που σημαίνει το «να συλλογάται ελεύθερα», βρίσκει εδώ την πλήρη δικαίωση του.

Είναι αυτό, που καθιστά επίκαιρο και σήμερα το μήνυμα της Επανάστασης. Μοιάζει να μας λέει πως οι ιδέες της ελευθερίας και της τιμής, είναι πάνω από όλα μια αίσθηση της ψυχής, που μπορεί εύκολα να χαθεί, όταν το μάτι της ψυχής θολώσει. Ακόμη και αν τυπικά το σώμα είναι ελεύθερο σε ένα ουσιαστικά υποτελές κράτος, όπως αυτό, που οξύμωρα και υποκριτικά εορτάζει σήμερα την επέτειο της ελευθερίας με μέτρα καταστολής. Αυτός είναι σήμερα και ο μεγαλύτερος κίνδυνος που απειλεί τις ψυχές των Ελλήνων. Το να είναι δηλαδή σκλάβοι εσωτερικά, πιστεύοντας πως είναι ελεύθεροι. Στο να αρκούνται στον τύπο του εορτασμού, ενώ έχει χαθεί η ουσία.

.