Του Λίνου Πολίτη,
ΜΙΕΤ, Αθήνα 1985
προλογίζει ο Ξενοφών
Α. Μπρουντζάκης
Από την Ελλάδα δεν
έλειψαν οι ποιητές όσο έλειψε η Ελλάδα από τους ποιητές της… Κι αυτό που
έλειψε, ήταν η κατανόησή τους· το ότι δεν μπορέσαμε ως έθνος να τους
αφουγκραστούμε, να τους τραγουδήσουμε (όχι στις πανηγυριώτικες συναυλίες, ούτε
στα κοσμικά Μέγαρα), να τους απολαύσουμε, να τους τοποθετήσουμε στην κορυφή της
παράδοσής μας, να τους σπουδάσουμε. Στα πανεπιστήμιά μας δεν είχε ποτέ εξέχουσα
θέση ο ποιητικός τους λόγος· η απολιθωμένη κομματική νεολαία δεν χαμπαριάζει
απ’ αυτά – μένει στην πρωτοπορία των καταλήψεων και υπερασπίζεται το… άσυλο.
Αλλά και η συντηρητική κοινωνία γενικότερα δεν υπήρξε ιδιαίτερα γενναιόδωρη
μαζί τους αφού πάντα θεωρούσε την ποίηση και τον ποιητή συνώνυμα του ψώνιου,
της αποτυχίας, της τρέλας και της εξαθλίωσης. Για μια ακόμα φορά στη νεότερη
Ιστορία της, η χώρα αποδείχθηκε μικρή κι ανήμπορη να αναδείξει το μεγάλο.
Προτίμησε τον φατριασμό, τον μικροκομματισμό, τη φτηνή συναλλαγή.
Λίγα ήθελε αυτή η χώρα
για να προκόψει, μα ούτε κι αυτά τα λίγα, τα ελάχιστα δεν κατάφερε να επιτύχει.
Δικαιολογίες δεν υπάρχουν· τη μοίρα σου τη φτιάχνεις εσύ. Κι η μοίρα μας ήταν η
αντιπαροχή, ο μπιντές, το εξοχικό, το αναγκαίο 4x4, η κομματοκρατία. Έτσι, ο
αυθεντικότερος ποιητής της νεότερης Ελλάδας, ο άνθρωπος που ύμνησε με τη
μεγαλοφυΐα του την Επανάσταση, στο σύγχρονο νεοελληνικό άθυρμα μένει εκτός της…
«επανάστασης» των Νεοελλήνων. Πάντως, οι ποιητές κανονικά ανήκουν στον λαό και
αν όχι σε αυτόν – γιατί έχει άλλες προτεραιότητες… – ανήκουν στη γλώσσα τους,
τη μεγάλη μας πατρίδα. Κι ο Σολωμός είναι η πατρίδα μας, η κορυφαία έκφραση της
σύγχρονης ύπαρξής μας, η πιο ευτυχής μας στιγμή ως χώρα.
Νεανικά χρόνια -
σπουδές
 |
| ο Διονύσιος Σολωμός σε νεαρή ηλικία |
Παραλίγο νόθος, ο
Διονύσιος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1798. Ο πατέρας του Νικόλαος ήταν ευγενικής
καταγωγής και έφερε τον τίτλο του κόντε. Η οικογένεια του πατέρα του κρατούσε
από την Κρήτη. Σύμφωνα με τα ειωθότα της εποχής, ο Νικόλαος άφησε έγκυο την
ερωμένη - υπηρέτριά του. Η Αγγελική Νίκλη, μητέρα του Σολωμού, ήταν τότε μόλις
δεκαπέντε ετών, ενώ ο πατέρας του διένυε αισίως το εξηκοστό πρώτο έτος της
ηλικίας του. Ο αξιοσέβαστος Κόντε Νικόλαος χήρεψε το 1807 από τη νόμιμη σύζυγό
του Μαρνέττα Κάκνη, με την οποία είχε αποκτήσει δύο παιδιά, τον Ρομπέρτο και
την Έλενα. Λίγο πριν αφήσει κι ο ίδιος την τελευταία του πνοή – κι αφού είχε
αποκτήσει και ένα δεύτερο παιδί με την Αγγελική, τον Δημήτριο, αδελφό του
Διονύσιου – παντρεύτηκε την υπηρέτριά του και έτσι τα παιδιά της κληρονόμησαν
τον τίτλο του μαζί με σημαντικό μέρος της μεγάλης πατρικής περιουσίας.
Κατά την εποχή της
ενηλικίωσης του Σολωμού, τα Επτάνησα βρίσκονται στη δίνη του ανταγωνισμού των
μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Ο νεαρός Σολωμός με τον αδελφό του Δημήτριο,
ορφανοί πλέον, τίθενται υπό την κηδεμονία του θείου τους, Κόντε Νικόλαου Μεσσάλα.
Εκείνη την εποχή, κυρίαρχοι των Επτανήσων ήταν οι Γάλλοι. Η ως τότε εκπαίδευση
του Σολωμού, σύμφωνα με τις συνήθειες των ευκατάστατων οικογενειών, βασιζόταν
στην ιταλική κουλτούρα. Άλλωστε, επίσημη γλώσσα των ανώτερων τάξεων είχε
επικρατήσει να είναι η ιταλική. Τα ελληνικά του μικρού Διονύσιου ήταν αυτά που
μιλούσε με τη μάνα του. Δηλαδή όλη κι όλη η γλωσσική προίκα του κορυφαίου
Έλληνα ποιητή ήταν μια φτωχή λαϊκή γλώσσα… Κατά τα άλλα, η εκπαίδευσή του
υπήρξε αμιγώς ιταλική, όπως συνήθιζαν τότε – με ιδιωτικούς ιταλομαθείς ή
Ιταλούς δασκάλους.
Έτσι, ο θείος του,
στην προσπάθειά του να λάβει ο νεαρός Σολωμός μια σοβαρή μόρφωση, τον παραδίδει
στον δάσκαλό του Σάντο Ρώσση, ο οποίος τον γράφει στο Λύκειο της Αγίας
Αικατερίνης στη Βενετία, ένα φημισμένο εκπαιδευτήριο σ’ όλη την Ιταλία. Εκεί, ο
Σολωμός δεν μπορεί να προσαρμοστεί, με αποτέλεσμα να πάει στην Κρεμόνα, την
ιδιαίτερη πατρίδα του Ρώσση. Δίπλα στον αγαπημένο του δάσκαλο, ο Διονύσιος θα
βρει τον εαυτό του, την αγάπη και τη στοργή που στερήθηκε στη Βενετία.
Αργότερα, τον Νοέμβριο του 1815, θα εισαχθεί στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου
της Παβίας, από όπου θα αποφοιτήσει στα 20 χρόνια του, παίρνοντας το πτυχίο του
δικηγόρου.
Στη διάρκεια της
φοιτητικής του ζωής στην Ιταλία, η οποία μαστίζεται από τις σφοδρές επεμβάσεις
των Αυστριακών, έρχεται σε επαφή με το πνεύμα του φιλελευθερισμού και τις
διακηρύξεις περί εθνικής ανεξαρτησίας. Ταυτόχρονα, γίνεται μάρτυρας του αγώνα
των Ιταλών συγγραφέων να «απελευθερώσουν» τη γλώσσα τους από την «καταπίεση»
της γαλλικής. Επηρεασμένος από την άνθιση της ιταλικής λογοτεχνίας, θα γράψει
τα πρώτα του ποιήματα στα ιταλικά.
Επιστροφή στην πατρίδα
Με την επιστροφή του
στη Ζάκυνθο το 1818, ο Σολωμός εντάσσεται στην πλούσια ποιητική παράδοση του
νησιού και κάνει παρέα με ντόπιους συγγραφείς. Μαζί τους συνηθίζει να διασκεδάζει
σε διάφορα σπίτια σκαρώνοντας σατιρικά ποιήματα. Λίγο αργότερα, το 1822,
εκδίδονται οι σατιρικοί του στίχοι στα ιταλικά με τον τίτλο «Rime Improvisate».
Εκείνη τη περίοδο,
όπως σημειώνει ο Κ. Θ. Δημαράς, ο ποιητής πραγματοποιεί το όνειρό του, που ήταν
να συλλέξει τα «εθνικά τραγούδια», δηλαδή τα δημοτικά τραγούδια από όλα τα μέρη
της Ελλάδας, σε μια προσπάθειά του να αποτελέσουν αυτά την πρώτη του ποιητική
ύλη. Η πεποίθηση που σχηματίζει πως η ποίηση, για να βρει την τελείωσή της,
πρέπει να ακουμπήσει στη δημοτική παράδοση, και παρά το γεγονός ότι τα ελληνικά
του είναι ακόμα φτωχά, αποτελεί το πρώτο μεγάλο βήμα που θα οδηγήσει τον Σολωμό
στην κορυφή της ελληνικής ποίησης. Από τη στιγμή αυτήν, η ελληνική γλώσσα
βρίσκει τον ποιητή της. Ταυτόχρονα, είναι η εποχή που, μαζί με τον αδελφό του
Ροβέρτο, γίνεται μέλος της Φιλικής Εταιρείας.
Στην Ελλάδα δεν
έλειψαν ποτέ οι σοφοί άνθρωποι…
Το 1822, ο Σολωμός
συναντήθηκε με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη στη Ζάκυνθο. Στη συνάντησή τους, ο
Σολωμός, λόγω των φτωχών του ελληνικών, δεν τόλμησε να του δείξει τα ποιήματά
του στα ελληνικά, παρά μόνο όσα ήταν στα ιταλικά. Η απάντηση του Τρικούπη
έμεινε ιστορική: «Η ποιητική σας ιδιοφυΐα σάς επιφυλάσσει μια διαλεχτή θέση
στον ιταλικό Παρνασσό. Αλλά οι πρώτες θέσεις εκεί είναι πιασμένες. Ο ελληνικός
Παρνασσός δεν έχει ακόμη το Δάντη του». Ο Σολωμός τού εξήγησε ότι δεν γνώριζε
καλά τα ελληνικά και ο Τρικούπης τότε ανέλαβε να τον βοηθήσει στην εκμάθηση της
γλώσσας μας! Ο Σολωμός, ξεκινώντας από την ιταλική παιδεία, «ανακάλυψε τον νέο
ελληνισμό σαν μια δύναμη άγνωστη, θαυμαστή και γονιμοποιό» (Κ. Θ. Δημαράς).
«Ύμνος εις την
Ελευθερίαν»
Τον Μάιο του 1823 και
ενώ η Επανάσταση είχε μετεξελιχθεί σε εμφύλιο σπαραγμό (1823-1825), που ξέσπασε
ως ανταγωνισμός ισχύος για την ηγεσία της Επανάστασης αλλά και του υπό
διαμόρφωση νέου ελληνικού κράτους, ο Σολωμός ολοκληρώνει τον μνημειώδη του
«Ύμνο εις την Ελευθερίαν», μια ποιητική σύνθεση εμπνευσμένη από την Ελληνική
Επανάσταση. Είναι η πρώτη φορά που η φήμη του ποιητή ταξιδεύει πέρα από τα
σύνορα της γενέτειράς του. Πρόκειται για ένα ταξίδι προς την αθανασία. Οι δυο
πρώτες στροφές θα αποτελέσουν τον «Εθνικό Ύμνο» της χώρας του και οι στίχοι του
θα σκορπούν ρίγη συγκινήσεως σε όλες τις επερχόμενες γενιές των Ελλήνων ανά
τους αιώνες. Και αυτό αποτελεί την ύψιστη τιμή και επιβράβευση που μπορεί να
έχει ένας ποιητής για την προσφορά του στη γλώσσα της χώρας του – πόσο μάλλον
όταν αυτή η γλώσσα είναι κληρονομιά του Ομήρου! Με τον «Ύμνον εις την
Ελευθερίαν», αρχίζει μια νέα εποχή για την ποιητική του Σολωμού, ο οποίος
φαίνεται να έχει κατακτήσει τη γλώσσα του και να στρέφεται σε απαιτητικότερες
μορφές σύνθεσης.
«Ο Σολωμός πέθανε τον
Φεβρουάριο του 1857· ήταν μόλις 59 χρόνων. Από την υψηλή ποίηση των ώριμων
χρόνων του, τον “Κρητικό”, τους “Ελεύθερους Πολιορκημένους”, τον “Πόρφυρα”,
τίποτα δεν ήξεραν οι σύγχρονοί του την ώρα του θανάτου του. Στο πρόσωπό του
τιμούσαν ακόμα τον “εθνικό ποιητή” του “Ύμνου εις την Ελευθερίαν”. […] Ο
ποιητής είχε προχωρήσει πολύ πιο εμπρός από την εποχή του· το μήνυμά του έμεινε
ακατάληπτο. Θα χρειαστούν πολλά χρόνια ακόμα ώσπου η νεοελληνική ποίηση να
αξιοποιήσει τα διδάγματά του».
Η δυναμική της ποίησης
του Σολωμού υπερβαίνει τα όρια της Ελλάδας. Πρόκειται για οικουμενικού μεγέθους
ποιητή, τον οποίο δεν έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να προβάλει η χώρα του, αλλά
και να αντιμετωπίσει το μέγεθός του, το οποίο συστηματικά παραβλέπει δυο
εκατονταετίες τώρα, απασχολημένη καθώς είναι με τις… ανώτερες προτεραιότητες
που της θέτει το πολιτικό - πολιτιστικό της σύστημα. Δίκαια θα μπορούσε να
αναρωτηθεί κανείς «τι μέλλον μπορεί να έχει μια χώρα η οποία δεν μπορεί να
κατανοήσει τους εθνικούς της θησαυρούς;».
Ο Ύμνος εις την
Ελευθερίαν
Liberta vo cantando, ch’e si cara
Come sa chi per lei vita rifiuta.
Dante
1
Σε γνωρίζω από την
κόψη
του σπαθιού την
τρομερή,
σε γνωρίζω από την
όψη,
που με βία μετράει τη
γη.
2
Aπ’ τα κόκαλα βγαλμένη
των Eλλήνων τα ιερά,
και σαν πρώτα
ανδρειωμένη,
χαίρε, ω χαίρε,
Eλευθεριά!
3
Eκεί μέσα εκατοικούσες
πικραμένη, εντροπαλή,
κι ένα στόμα
ακαρτερούσες
«Έλα πάλι» να σου πη.
4
Άργειε να 'λθη εκείνη
η μέρα
κι ήταν όλα σιωπηλά,
γιατί τα 'σκιαζε η
φοβέρα
και τα πλάκωνε η
σκλαβιά.
5
Δυστυχής! Παρηγορία
μόνη σού έμεινε να λες
περασμένα μεγαλεία
και διηγώντας τα να
κλαις.
6
Kαι ακαρτέρει και
ακαρτέρει
φιλελεύθερη λαλιά,
ένα εκτύπαε τ' άλλο
χέρι
από την απελπισιά,
7
κι έλεες "πότε,
α! πότε βγάνω
το κεφάλι από τς
ερμιές;".
Kαι αποκρίνοντο από
πάνω
κλάψες, άλυσες, φωνές.
8
Tότε εσήκωνες το
βλέμμα
μες στα κλάιματα θολό,
και εις το ρούχο σου
έσταζ' αίμα
πλήθος αίμα ελληνικό.
9
Mε τα ρούχα αιματωμένα
ξέρω ότι έβγαινες
κρυφά
να γυρεύης εις τα ξένα
άλλα χέρια δυνατά.
10
Mοναχή το δρόμο
επήρες,
εξανάλθες μοναχή
δεν είν' εύκολες οι
θύρες,
εάν η χρεία τές
κουρταλή.
--------------------------
Άλλα του Ἔργα
Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν
Εἰς Μᾶρκο Μπότσαρη
Ἡ καταστροφὴ τῶν Ψαρῶν
Εἰς τὸν θάνατον τοῦ Λόρδου Μπάϋρον
Ὁ θάνατος τοῦ βοσκοῦ
Ὁ θάνατος τῆς ὀρφανῆς
Ἡ Ἀγνώριστη
Ἡ Εὐρυκόμη
Ἡ φαρμακωμένη
Εἰς Μοναχήν
Ὁ Λάμπρος
Ἐλεύθεροι Πολιορκημένοι
Ὁ Κρητικός
Εἰς τὸν θάνατον τῆς Αἰμιλίας Ῥοδόσταμο
Εἰς Φραγκίσκα Φράϊζερ
Ὁ Πόρφυρας
Ἡ Ξανθούλα
Ἡ ψυχούλα
Πρὸς Κύριον Γεώργιον Δὲ Ῥώσση
Ἀνθούλα
Πρωτομαγιά κ.ἄ.
ᾨδὴ στὴ σελήνη
Carmen Seculare
Τὸ ὄνειρο
Τὸ ὄνειρο (σατιρικόν)
Ἐπιγράμματα
Οἱ σφαγμένοι τῆς Ἑλλάδας (μτφ.)
Σονέττο XI
Χορικό (μτφ.)
Τὸ ἀηδόνι καὶ τὸ γεράκι
Τὸ κολύμπι
Μεταφράσεις
Μίμηση τοῦ τραγουδιοῦ τῆς Δεσδεμόνας
Ἡ γυναίκα τῆς Ζάκυθος
Διάλογος
Ποιήματα στὴν Ἰταλική γλώσσα
Πηγή: Διονύσιος
Σολωμός Ο ποιητής του έθνους - RAMNOUSIA
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου