Η ταφική γλυπτική ως ιδιαίτερη έκφραση της τέχνης

Κλεοπάτρα Χατζηλία, Ιστορικός Πολιτισμού

Tα κοιμητηριακά έργα είναι αυτόνομες γλυπτικές δημιουργίες με μεγάλη ποικιλία τύπων από το κλασικό παρελθόν που φέρουν στοιχεία της κλασικής αρχιτεκτονικής, αυτοτελή ή ενσωματωμένα στο μνήμα που επανέρχονται με παραλλαγές αλλά πάντα με αρχαιοπρεπή μορφή. [1]

Ξεχωρίζουν οι επιτύμβιοι ναΐσκοι, οι αετωματικές στήλες, οι αιγυπτιασμοί, ο τύπος της σπασμένης κολόνας, οι σαρκοφάγοι, παραλλαγές του μνημείου Λυσικράτη ( τύπος ιδιαίτερης σημασίας που πολλές φορές συγχέεται με τους ναΐσκους), οι νεκρικές προτομές, οι ολόσωμες μορφές άλλοτε ξαπλωμένες ή πλαγιασμένες σε σαρκοφάγο ή ανάκλιντρο, οι εντυπωσιακές γυμνές παρουσίες που εκπέμπουν πρωτόγνωρο ερωτισμό, οι  παραστάσεις με την ζωή του νεκρού, οι οικογενειακές στιγμές, τα συμβολικά θέματα, οι τεφροδόχοι και οι δεξιώσεις. [2]

Στα συμπληρωματικά θέματα που λειτουργούν ως διακόσμηση συγκαταλέγονται τα στεφάνια, τα κλαδιά ελιάς ή δάφνης, τα ακανθόφυλλα, οι βλαστόσπειρες, τα κυμάτια, οι σφίγγες, οι ρόδακες, οι λύχνοι, οι άγγελοι, τα πενθούντα πνεύματα, οι σταυροί, τα αγγεία, οι αντιστραμμένοι πυρσοί, η πεταλούδα ως ψυχή, τα χριστογράμματα, οι διακοσμητικές ταινίες με φυτικά  κοσμήματα ή γεωμετρικά  σχέδια, [3] το μοτίβο του καραβιού που συνάδει με το ταξίδι της ζωής και μια σειρά θεμάτων ήσσονος σημασίας που δεν είχαν εξέλιξη όπως νυχτερίδες, κρανία ή επαγγελματικά εργαλεία που δήλωναν την εργασία του εκλιπόντος.[ 4]

Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τύπος του Ηρώου που εξυπηρέτησε τις ανάγκες της ιστορικής μνήμης. [5] Μολονότι οι προσπάθειες για εθνικό Ηρώο δεν εστέφθησαν με επιτυχία, ο τύπος του ηρώου  διαδόθηκε στις μικρές τοπικές κοινωνίες στις οποίες αποτελεί κοινό σημείο αναφοράς ως το πιο κοινό μνημείο του ελληνικού χώρου.[6]

Πολλά από τα ηρώα συνδυάζουν την απόδοση τιμής στους νεκρούς με την καλαισθησία χωρίς να καταφέρνουν πάντα να ξεφεύγουν από τις υπερβολές σε ρητορεία και στόμφο, μιμούμενα τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά πρότυπα από τα οποία κατάγονται. [7] Μορφολογικά αποτελούνται συνήθως από μια στήλη που φέρει πάνω της εγχάρακτα τα ονόματα νεκρών αγωνιστών για την πατρίδα [8] και σύμβολα της δόξας (στρατιωτικό οπλισμό, δάφνες, περικεφαλαίες και ασπίδες) λιοντάρια και αλληγορικές μορφές.[9]  Ωστόσο, τον πλέον συνηθισμένο και ενδιαφέρων τύπο του ελληνικού νεκροταφείου του 19ου αιώνα αποτελούν οι επιτύμβιες στήλες που έλκουν την καταγωγή τους κατευθείαν από την αρχαιότητα. [10]

[1]Λυδάκης, Α., Μια πολύτιμη γλυπτοθήκη: το Α΄Νεκροταφείο Αθηνών, Αθήνα, Ίδρυμα Αισθητικής Μιχελή, 1981, s.24.

[2] Λυδάκης, Στ., 2011, όπ.π.σ.218,236,234.238,246,254,258,262,264,268.

[3] Γαβαλά, Π- Γαρέζου Ε., Τα γλυπτά μνημεία του κοιμητηρίου του Αγίου Γεωργίου Ερμούπολη Σύρου( 19ος- 20οςαιώνας) Υπουργείο Αιγαίου & εκδόσεις Γνώση, 1994, σ.731-741.

[4] Χρήστου., Θ., 2001, όπ.σ.190-196, 252-254.

[5] « Η ανέγερση των ηρώων καθυστέρησε διότι συνάντησε την αντίδραση της Αντιβασιλείας  απέναντι στους Αγωνιστές.».Μαρκάτου Δ., στο Υπαίθρια γλυπτά, στην Καθημερινή : Aφιέρωμα Υπαίθρια γλυπτική Αθήνας, Οκτώβριος 1998, σ.10-11.

[6] Μυκονιάτης, Η., 1996, όπ.π.σ.19.

[7] Ο Kosselleck R παρουσιάζει την εξύμνηση των νεκρών πολέμου ως νέα ιδέα της Ευρώπης, μιας εκδημοκρατισμένης λατρείας, στο μνημείο  που εκδηλώνεται η συλλογική μνήμη. Vovelle, M., Ο θάνατος και η Δύση από το 1300ως τις μέρες μας, τόμος Β΄., ελλ.,ετ. Κουρεμένος,Κ.,Αθήνα, Νεφέλη, 2000, σ.322-327.

[8] Χρήστου, Θ., 2001, όπ.π.σ. 205-209.

[9] Λυδάκης, Στ., 2011, .οπ.π.σ.294-297.

[10] Μυκονιάτης, Η., 1996, όπ.π.σ.184.

Πηγή:http://www.pemptousia.gr/2014/01/%CE%B7-%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BC%CE%B7%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-%CE%B3%CE%BB%CF%85%CF%80%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%84%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7/