 |
Xάλκινο τύμπανο από το
Ιδαίον Άντρον,
μέσα του 8ου αι. π.Χ. Ηράκλειο, Αρχαιολογικό
Μουσείο. (Εικ.1)
|
Οι επαφές των Ελλήνων με την Εγγύς
Ανατολή: Εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές
Ήδη από τον 9ο αιώνα
οι Έλληνες είχαν αναπτύξει στενές εμπορικές σχέσεις με την ακτή της Συρίας και
της Παλαιστίνης. Μέσα από αυτό τον εμπορικό δρόμο σημαντικές και συχνά
πολύτιμες πρώτες ύλες, αλλά και αξιόλογα έργα τέχνης από την Ανατολή, ιδιαίτερα
από τη Συρία και τη Μεσοποταμία, άρχισαν να φθάνουν σε ολοένα και μεγαλύτερες
ποσότητες στην Ελλάδα. Από το τέλος του 8ου αιώνα και έπειτα οι μαρτυρίες για
εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ανατολή
πυκνώνουν και γίνονται όλο και πιο συγκεκριμένες.
Τα ποιήματα του
Ησιόδου και ιδιαίτερα η Θεογονία είναι γεμάτα από στοιχεία που προέρχονται από
τους μύθους και τη λογοτεχνία της Μεσοποταμίας και της Συρίας. Ουσιαστικό ρόλο
στην ανάπτυξη του εμπορίου και γενικότερα των επαφών με την Ανατολή έπαιξαν
επίσης οι Φοίνικες έμποροι, που ήδη από το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. είχαν
φτάσει με τα πλοία τους ως τη δυτική άκρη της Μεσογείου· οι δραστηριότητές τους
στην περιοχή του Αιγαίου και πέρα από αυτή περιγράφονται στην Οδύσσεια.
Επιπλέον, η εγκατάσταση των Φοινίκων στην Κύπρο, στο Κίτιο και στη Σαλαμίνα
τους έφερε σε ακόμη στενότερη επαφή με τους Έλληνες
Ακόμη σαφέστερη είναι
η εικόνα που μας προσφέρουν τα αρχαιολογικά ευρήματα. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον
σύνολο χάλκινων έργων που φανερώνει την άμεση επίδραση της τέχνης της Ανατολής
στην Ελλάδα την εποχή αυτή προέρχεται από το Ιδαίον Άντρον της Κρήτης, δηλαδή
την ιερή σπηλιά του βουνού Ίδα. Εκεί, σύμφωνα με τον μύθο, είχε κρύψει τον
νεογέννητο Δία η μητέρα του για να τον σώσει από τον αδηφάγο πατέρα του, τον
Κρόνο. Την προστασία του νεαρού θεού την είχαν αναλάβει οι Κορύβαντες,
πολεμιστές που χτυπούσαν τις ασπίδες τους για να καλύψουν το κλάμα του βρέφους.
Δεν πρέπει, επομένως, να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι τα περισσότερα χάλκινα
από το Ιδαίον Άντρον είναι ασπίδες. Χαρακτηριστικό για τον μύθο και τη λατρεία
είναι το παλαιότερο από τα ευρήματα: ένας χάλκινος δίσκος που χρησίμευε πιθανόν
ως τύμπανο σε λατρευτικές τελετές (εικ. 1). Τα έργα αυτά πρέπει να κατασκευάστηκαν στην
Κρήτη ειδικά για το ιερό. Ωστόσο, το θεματολόγιο και η τεχνοτροπία των
ανάγλυφων παραστάσεών τους έρχονται κατευθείαν από την Ανατολή. Οι φτερωτοί
δαίμονες, τα άγρια ζώα, οι σκηνές κυνηγιού και μάχης έχουν τα πρότυπά τους στην
τέχνη της Μεσοποταμίας και της Συρίας. Αυτό σημαίνει ότι οι τεχνίτες που τα
κατασκεύασαν είτε κατάγονταν από τις περιοχές αυτές είτε είχαν μάθει εκεί την
τέχνη τους. Ειδικά για τον δημιουργό του χάλκινου τυμπάνου, που χρονολογείται
μάλλον στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. (η ακριβής χρονολόγησή του είναι προβληματική),
μπορούμε να πούμε ότι καταγόταν πιθανότατα από τη Συρία. Ταφικά ευρήματα των
χρόνων αυτών πιστοποιούν πράγματι την παρουσία στην Κρήτη μεταναστών από τον
ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της Συρίας.
 |
Χάλκινος λέβητας από
την Ολυμπία,
πρώτο μισό του 7ου αι.
π.Χ. (σχεδιαστική αναπαράσταση). Εικ. 2
|
Στο πρώτο μισό του 7ου
αιώνα π.Χ. τα δάνεια από τον πολιτισμό και ειδικότερα από την τέχνη της Συρίας
και της Μεσοποταμίας πολλαπλασιάζονται, ταυτόχρονα όμως αφομοιώνονται, καθώς οι
Έλληνες τεχνίτες τα προσαρμόζουν στις δικές τους αντιλήψεις και αισθητικές
αρχές. Δημιουργείται έτσι και εξαπλώνεται γρήγορα σε όλη την Ελλάδα (με αρκετές
τοπικές παραλλαγές) μια τεχνοτροπία που την ονομάζουμε ανατολίζουσα. Μετά τα
μέσα του αιώνα εμφανίζονται οι πρώτες σαφείς επιδράσεις από την αιγυπτιακή
τέχνη. Ανάλογες εξελίξεις παρατηρούμε και σε άλλες περιοχές, ιδιαίτερα στην κεντρική
Ιταλία, όπου κατοικούσαν οι Ετρούσκοι, λαός που είχε αναπτύξει στενές εμπορικές
σχέσεις με την Ελλάδα και την ανατολική Μεσόγειο. Είναι φανερό ότι το εμπόριο
και ο αποικισμός συνέτειναν στην ευρεία και γρήγορη διάδοση νέων καλλιτεχνικών
τάσεων και ιδεών. Αλλά οι καινοτομίες δεν είναι μόνο αισθητικές. Οι καλλιτέχνες
αναπτύσσουν παράλληλα νέες τεχνικές για την κατεργασία του λίθου και του
χαλκού, οι οποίες τους δίνουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν έργα με μνημειακό
χαρακτήρα. Τα πρότυπα είναι κατά κανόνα ανατολικά, δεν έχουμε όμως πάντοτε τη
δυνατότητα να τα εντοπίσουμε, καθώς πολλά από αυτά δεν έχουν σωθεί. Ιδιαίτερα
αισθητή είναι η απώλεια των πολυτελών υφασμάτων που οι Έλληνες και οι Φοίνικες
έμποροι έφερναν από τις χώρες της Ανατολής.
Ενδεικτική για την
επικράτηση των ανατολικών προτύπων είναι η εμφάνιση στα σημαντικότερα ιερά της
Ελλάδας ενός νέου τόπου χάλκινου λέβητα, που έρχεται από τη βόρεια Συρία και
αρχίζει να υποκαθιστά, ήδη από το τέλος του 8ου αιώνα π.Χ., τους τρίποδες της
γεωμετρικής εποχής με τα πόδια καρφωμένα στο σώμα. Οι νέοι λέβητες δεν έχουν
πόδια· τοποθετούνται επάνω σε ανεξάρτητες βάσεις, τριποδικές ή κωνικές από
χάλκινο έλασμα, και διακοσμούνται με προτομές ζώων ή μυθικών όντων (κυρίως
γρυπών) που χυτεύονται χωριστά και διατάσσονται γύρω από το στόμιο τους (εικ. 2). Αξίζει
να επισημάνουμε ότι στα παλαιότερα συριακά παραδείγματα τέτοιων λεβήτων οι
προτομές είναι σφυρήλατες και όχι χυτευτές.
των Μανόλη Βουτυρά
& Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά
Κέντρο Εκπαιδευτικής
Έρευνας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου