O Κρητικός ζωγράφος, λόγιος και ιερέας Εμμανουήλ Τζάνες Μπουνιαλής (περ. 1610-1690)

Εμμανουήλ Τζάνες: Επιτάφιος Θρήνος

Ο ιερέας Εμμανουήλ Τζάνες, ο επιλεγόμενος και Μπουνιαλής, αποτέλεσε, μαζί με τον περίφημο Εμμανουήλ Λαμπάρδο, έναν από τους πιο άξιους εκπροσώπους της λεγόμενης Κρητικής Σχολής. Μαζί δε με τον Χανιώτη Θεόδωρο Πουλάκη (1622-1692)- από τους προοδευτικότερους μεταβυζαντινούς αγιογράφους- ο Εμμ. Τζάνες θεωρείται ως ο σημαντικότερος Κρητικός αγιογράφος του δεύτερου μισού του 17ου αιώνα.

Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1610 και πέθανε στη Βενετία το 1690. Ο Εμμανουήλ Τζάνες ανήκε σε γνωστή ρεθεμνιώτικη οικογένεια ευγενών και κατείχε εξαιρετικά αξιόλογη παιδεία. Εκτός από ζωγράφος, υπήρξε και στιχουργός και συγγραφέας ιερών ακολουθιών. Ήταν έγγαμος, αλλά, καθώς χήρεψε πολύ νωρίς, δεν πρόφθασε να αφήσει απογόνους. Αδελφοί του ήταν ο Μαρίνος Τζάνες Μπουνιαλής, ποιητής του γνωστού επικού ποιήματος «Κρητικός Πόλεμος», που με τόση δραματικότητα, σαφήνεια και ένταση ψυχής περιγράφει τα γεγονότα της κατάληψης της Κρήτης από τους Τούρκους και ο επίσης σπουδαίος ζωγράφος Κωνσταντίνος Τζάνες.

Εμμανουήλ Τζάνες: Η εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου Κρανιδίου

Μετά την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Τούρκους (1669), ο Εμμανουήλ Τζάνες, ο Ηλίας Μόσκος, ο Θεόδωρος Πουλάκης και άλλοι Κρήτες ζωγράφοι εγκαταλείπουν την Κρήτη και καταφεύγουν στα βενετοκρατούμενα Επτάνησα. Το βήμα αυτό προς τα Επτάνησα έμελλε να πυροδοτήσει μίαν εξαιρετικά σπουδαία τομή στην εν γένει εξέλιξη της τέχνης, μέσα από το δημιουργικό πάντρεμα της Κρητικής με τη Δυτική τέχνη.

Εμμανουήλ Τζάνες: «Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος»

Οι ντόπιοι Επτανήσιοι καλλιτέχνες, όπως ο Κωνσταντίνος Κονταρίνης, ο Νικόλαος Καλλέργης, ο Κωνσταντίνος Κόνταρης κ.ά. θα εμπνευστούν αλλά και θα επηρεαστούν σημαντικά τόσο από τους Κρήτες καλλιτέχνες, όσο και από τα Δυτικά έργα της εποχής, για να ολοκληρώσουν τον 18ο αιώνα, με τον Νικόλαο Δοξαρά, τη λεγόμενη Επτανησιακή Σχολή, που, κάτω από τις συνθήκες αυτές και τον καινοτόμο χαρακτήρα της, διέκοψε εντελώς κάθε δεσμό με τη Βυζαντινή παράδοση, σηματοδοτώντας τις απαρχές της νεοελληνικής τέχνης.

Εμμανουήλ Τζάνες:  H Αγία Τριάδα

Μουσείο Μπενάκη

Ο Εμμανουήλ Τζάνες, στο διάστημα αυτό, μετά την αποδημία του στα Επτάνησα, έζησε μεταξύ Κέρκυρας και Βενετίας, ζωγραφίζοντας πολυάριθμα έργα, που, κυριολεκτικά, σφράγισαν τη θρησκευτική ζωή της Επτανήσου. Όπως ήδη σημειώσαμε, η παρουσία ικανών Κρητικών ζωγράφων στα Επτάνησα -με ένα μεγάλο σε ποσότητα και ποιότητα έργο- επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό τους ντόπιους καλλιτέχνες, που, σταδιακά, άρχισαν να απομακρύνονται από τα βυζαντινά πρότυπα, συνδυάζοντας στη ζωγραφική τους στοιχεία τόσο της δυτικής τέχνης όσο και της βυζαντινής παράδοσης.

Εμμανουήλ Τζάνες: Ο Άγιος Μάρκος ο Ευαγγελιστής

Εφημέριος του Ναού του Αγίου Γεωργίου, κατά τα χρόνια που έζησε στη Βενετία, και επόπτης του Φλαγγινιανού Φροντιστηρίου, ο Μπουνιαλής προχώρησε έτι περαιτέρω, ενσωματώνοντας στην τέχνη του τύπους της δυτικής τέχνης και κυρίως του μανιερισμού και του μπαρόκ. Με τον Πουλάκη δε -που και εκείνος, τον ίδιο καιρό, έζησε μεταξύ Κέρκυρας και Βενετίας- ανανέωσαν το λεξιλόγιο της όψιμης μεταβυζαντινής ζωγραφικής, εισάγοντας στοιχεία από τη σύγχρονη και παλιά τέχνη, και θέτοντας τις βάσεις για την ανάπτυξη της ονομαζόμενης Κρητοεπτανησιακής ζωγραφικής.

Εμμανουήλ Τζάνες: Ο Πέρσης Άγιος Γοβδελαά (1655)

Υπολογίζεται ότι έχουν σωθεί πάνω από εκατό έργα του Εμμ. Τζάνε Μπουνιαλή. Στο Μπενάκειο Μουσείο της Αθήνας εντοπίσαμε τα παρακάτω πέντε έργα του, που, σχεδόν όλα (εκτός το πρώτο), ανάγονται στην ενετική περίοδο ζωής τού καλλιτέχνη (1658-1690):

• Ευαγγελιστής Μάρκος (1657).

• Το άγιο Μανδήλιο (1659).

• Ο άγιος Γεώργιος (1659).

• Ο άγιος Δημήτριος έφιππος (1672).

• Η αγία Τριάδα (τέλη 17ου αι.).

• Η αλληγορία της Θείας Μετάληψης (β' μισό 17ου αι.), ανώνυμου ζωγράφου, που ακολουθεί το εικονογραφικό πρότυπο του Μιχ. Δαμασκηνού (περ. 1535-92), με υπογραφή Εμμ. Τζάνε, που είναι προσθήκη πρόσφατη.

του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

Βιβλιογραφία:

1. Παναγιώτης Λ. Βοκοτόπουλος, Εικόνες της Κέρκυρας, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα1990.

2. Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους, τόμος Ι' και ΙΑ'

3. Διαδίκτυο:http://diocles.civil.duth.gr/links/home/database/zakynthos/pr15mo.pdf.

====================

Εμμανουήλ Τζάνες:  Ο Επιτάφιος Θρήνος

Ο Εμμανουήλ Τζάνες, από τους παραγωγικότερους ζωγράφους της εποχής του, έμεινε πιστός ως το τέλος της ζωής του σε πρότυπα παλαιότερων ζωγράφων του 15ου αιώνα (Άγγελος, Α. Ρίτζος, κ.ά.) αλλά και από τα δυτικά πρότυπα -όταν τα προτιμά- διαλέγει έργα του 15ου αιώνα. Ο συντηρητικός αυτός χαρακτήρας της τέχνης του τον ξεχωρίζει από συγχρόνους του,όπως ο Θεόδωρος Πουλάκης*, που χρησιμοποιεί πρότυπα πλησιέστερα προς το μπαρόκ.

Χαρακτηριστικό του κύρους που είχε ο Τζάνες στους συγχρόνους του, αλλά και στους μεταγενεστέρους, είναι ότι σε πολλά έργα, εκτός από αυτά των αδελφών του, αναγνωρίζομε την επίδρασή του, τόσο στη θεματογραφία όσο και στην τεχνική. Με τον τρόπο αυτό αποδεικνύεται ότι με το έργο του συνετέλεσε ουσιαστικά στην παράταση της επιβίωσης και στην ανανέωση της βυζαντινής παράδοσης.

Εμμανουήλ Τζάνες: Άγιος Γεώργιος

Βυζαντινή Συλλογή Χανίων

Σύμφωνα με το "Χρονικό των Trivan", μέλη της οικογένειας των Τζάνε ανήκαν στη nobilita veneta και στη nobilita cretese. Στην οικογένεια του ζωγράφου ανήκε ο ναός της Παναγίας των Αγγέλων στο Ρέθυμνο. Ο Εμμανουήλ γεννήθηκε γύρω στα 1610 στο Ρέθυμνο, όπως συνάγεται από τις υπογραφές των έργων του, αλλά και από την αφιέρωση της "Ακολουθίας" του αγίου Γοβδελαά στον Μελέτιο Φιλαδελφείας: όντες λοιπόν εις την δυστυχή πατρίδα ήγουν εις το Ρέθεμνος είχομεν και άλλους αδελφούς κατά σάρκα από τους οποίους ένας ονόματι Φραγγίας αρρώστησε κατά πολλά. Ο Εμμανουήλ είχε δύο ακόμη αδελφούς ζωγράφους, τον Κωνσταντίνο Τζάνε* και τον ποιητή του "Κρητικού Πολέμου" Μαρίνο Τζάνε Μπουνιαλή*.

Εμμανουήλ Τζάνες: Ο Άγιος Δημήτριος σκοτώνει τον Δράκο

Το 1636 ήταν ήδη δόκιμος ζωγράφος και ιερέας, όπως συνάγεται από την υπογραφή του στην εικόνα του αγίου Σπυρίδωνος στο μουσείο Correr της Βενετίας. Όταν άρχισε ο Κρητικός Πόλεμος (1644) βρισκόταν στην Κρήτη από όπου πρέπει να έφυγε μετά την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Τούρκους (1646). Το 1648 συναντάται ως πρόσφυγας στην Κέρκυρα όπου παρέμεινε και συνεργάσθηκε με τον Φιλόθεο Σκούφο*. Εκεί συνδέθηκε με το λόγιο κρητικό ιερομόναχο Καλλιόπιο Καλλιέργη, με τον οποίο και έγραψε την "Ακολουθία" του αγίου Γαβδελαά. Ο Καλλιέργης εφημέρευε στο ναό των Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου και φρόντισε για την επισκευή του, καθώς και για την κατασκευή εικόνων, σύμφωνα με πληροφορίες του κώδικα του ναού, που βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Κέρκυρας. Στις δαπάνες για εικόνες του έτους 1654 αναφέρεται το όνομα παπα Εμμανουήλ Μπουνιαλής.

Εμμανουήλ Τζάνες:  Η Αγία Θεοδώρα
Βυζαντινό Μουσείο

Στην Κέρκυρα, για την εικόνα του Ιωάννου Δαμασκηνού πληρώθηκε 12 σκούδα και για την εικόνα του αγίου Κυρίλλου 20 σκούδα. Είχε εργασθεί τουλάχιστον για μια εικόνα της καθολικής αρχιεπισκοπής Κέρκυρας, σύμφωνα με το εξής σημείωμα: Diedi in un alto quadro fato dal pittor Bugnialin vi e il Signor Nostro inginocchion predica I misteri della Passion. Το 1658 βρίσκεται στη Βενετία, όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατότου. Το ίδιο έτος απορρίφθηκε η αίτησή του να γίνει εφημέριος στο ναό του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων, αν και στην αίτηση αυτή υποσχόταν να ζωγραφίσει δωρεάν το ναό. Εφημέριος του Αγίου Γεωργίου έγινε το 1660 και στη συνέχεια επανεξελέγη το 1662, 1671, 1673, 1675, 1679 και 1683 με το όνομα Emmanuel Zanne.

Το 1660 προσέφερε στο ναό του Αγίου Γεωργίου μία εικόνα του αγίου Αλυπίου. Το 1661 επιζωγράφισε τις εικόνες των Ιεραρχών του ιερού, που είχε ζωγραφίσει παλαιότερα ο Μιχαήλ Δαμασκηνός*, για τις οποίες υποθέτομε ότι πληρώθηκε τον επόμενο χρόνο. Το 1662 υπέγραψε απόδειξη 52 δουκάτων για εικόνες που ζωγράφισε με τον αδελφό του Μαρίνο. Στο βιβλίο Βαπτίσεων της Ελληνικής Κοινότητας συναντάται ως ανάδοχος κατά τα έτη 1661, 1672, 1676, 1680 και 1684. Σε προσφώνηση προς τον μητροπολίτη Φιλαδελφείας Γεράσιμο Βλάχο εις τον Ευαγγελισμόν της Υπεραγίας Θεοτόκου, του έτους 1684, υπογράφει Τζάνες ο εικονογραφεύς, Ρηθύμνιος εκ Κρήτης, Εμμανουήλ ο Μπουνιαλής, ο γηραιός πρεσβύτης. Από τον Ιούνιο του 1667 έως τον Φεβρουάριο του 1688 ήταν επόπτης (prefeto) του Φλαγγινείου οικοτροφείου Βενετίας. Πέθανε σε ηλικία περίπου 80 ετών και τάφηκε στη Βενετία στις 28 Μαρτίου 1690.

Παραπομπή σε:

Ο Κρητικός ζωγράφος Κωνσταντίνος Τζάνες, (1633-1685)

http://peritexnisologos.blogspot.gr/2017/04/1633-1685.html

Πηγές:

http://www.rethnea.gr/article.aspx?id=12632

http://openarchives.gr/view/610901

https://logomnimon.wordpress.com/%CE%B4-%CF%87%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CE%B1%CE%B3%CE%B3%CE%AD%CE%BB%CF%89%CE%BD-%CE%B7-%CE%BA%CF%81%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%AE-%CE%B6%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86/