ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ: Ο Σιενέζος ζωγράφος Simone Martini (1284-1344)

Τρίτη 19 Μαΐου 2015

Ο Σιενέζος ζωγράφος Simone Martini (1284-1344)

Μαεστά, τμήμα, 1315

Γράφτηκε από την Κατερίνα Ρουμπέκα

Σιμόνε Μαρτίνι (Simone Martini), Ιταλός ζωγράφος, (Σιένα 1284-Αβινιόν 1344). Ένας από τους μεγαλύτερους γοτθικούς καλλιτέχνες και εκπροσώπους της σχολής της Σιένας του 14ου αιώνα. Η δραστηριότητά του είναι άγνωστη ως το 1315, που η Κοινότητα της Σιένας παράγγειλε στον Μαρτίνι μια «Μαεστά» (Παναγία εν Δόξη). Το πρώτο σωζόμενο χρονολογημένο έργο του είναι η «Μαεστά», νωπογραφία του 1315 στο δημαρχείο της Σιένας. Ο Μαρτίνι οργάνωσε την σύνθεση με μια ιδιαίτερη αίσθηση του χώρου. Αντικατέστησε την ιερατική ακινησία των αγίων της «Μαεστά» της μητροπόλεως της Σιένας με την έντονη συνομιλία των μορφών, που αν και τοποθετημένες σε διαφορετικά επίπεδα, συντονίζουν την προσευχή τους με τις ζωηρές διασταυρώσεις των βλεμμάτων και με τον απαλό ρυθμό της γραμμής, που διατρέχει τις μορφές και καταλήγει στην κυματοειδή κίνηση του κιβωρίου.

Simone Martini, "Η Παναγία με το βρέφος", τμήμα από το "Μαεστά", 1315

Simone Martini, "Η Παναγία με το βρέφος", "Μαεστά", 1315

Ο χώρος στα έργα του Μαρτίνι οργανώνεται με τη βοήθεια του φωτός και της προοπτικής, οι μορφές σχεδιάζονται με γρήγορες γραμμές και παίρνουν ζωή από τους τρυφερούς χρωματισμούς. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι πίνακές του δεν είναι γεμάτοι δραματικοί ένταση, αλλά δίνουν ένα ποιητικό αίσθημα με αρμονικό τρόπο. Ο Μαρτίνι διαμορφώθηκε στη σχολή του Ντούτσιο. Η αφομοίωση των γαλλικών γοτθικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν την τεχνοτροπία του οφείλεται στην επαφή του με τους τεχνίτες των υαλογραφημάτων, με τις μικρογραφίες των χειρογράφων και με άλλα αντικείμενα που έφταναν στην Σιένα από την Γαλλία. Μπορεί να έκανε και ένα ταξίδι στην Αβινιόν, τα πρώτα τριάντα χρόνια της ζωής του. Με αυτόν τον τρόπο εξηγείται και η πρόσκλησή του από την γαλλόφιλη αυλή της Νεαπόλεως, όπου το 1317 ζωγράφισε τη «Στέψη του Ροβέρτου του Ανδηγαυικού από τον αδερφό του Άγιο Λουδοβίκο της Τουλούζης».

Simone Martini. San Ludovico di Tolosa incorona il fratello Roberto d’Angiò,

tempera su tavola, Museo di Capodimonte, Napoli, 1317

Simone Martini, Πολύπτυχο της Αγίας Αικατερίνης της Αλεξάνδρειας, 1319

Στο «Πολύπτυχο της Αγίας Αικατερίνης» του 1319, οι μορφές κατασκευάζονται με μια νέα αντίληψη του όγκου, που αποδίδεται πλαστικά με το σοφό πλησίασμα των χρωμάτων και τη ρύθμιση των απαλών σκιών. Είναι ένα είδος προμηνύματος της τέχνης του Τζίοττο. Οι επιδράσεις της ζωγραφικής του Τζιόττο της εποχής των παρεκκλησίων Μπάρντι και Περούτσι διακρίνονται στις νέες κατευθύνσεις που ο Μαρτίνι ακολούθησε στις «Σκηνές από τη ζωή του Αγίου Μαρτίνου», στο πρώτο αριστερό παρεκκλήσιο της Κάτω Βασιλικής της Ασσίζης. Τα διδάγματα του Τζιόττο διακρίνονται στην διατύπωση των κτιρίων και των μορφών με πιο ρωμαλέα αντίληψη του χώρου και των όγκων, η οποία όμως δεν εμποδίζει την ποιητική διάθεση του Σιμόνε, που εκφράζει μια γλυκιά μελαγχολία, μια λυρική νωχέλεια και τρυφερότητα σε σκηνές όπου ο Τζιόττο θα τόνιζε περισσότερο το δραματικό στοιχείο. Το 1324 ο Σιμόνε παντρεύεται την κόρη του ζωγράφου Μέμμο Μέμμι και γίνεται γαμπρός του Λίππο Μέμμι, που υπήρξε και συνεργάτης του.

Simone Martini, Το θαύμα του παιδιού επιτέθηκε και έσωσε από τον Αυγουστίνο Novello, 1328

Simone Martini, εικονογραφημένο χειρόγραφο, "Πετράρχη του Virgil", 1336

Ο μοναχικός «Γκουιντορίτσιο ντα Φολιάνο» νωπογραφία του 1328, καθώς καλπάζει προς τον νυχτερινό ουρανό μέσα στη μεγάλη σιωπή του πεδίου της μάχης, με τους πολεμικούς πασσάλους και το φρούριο στο βάθος, έχει μια υψηλή λυρική πνοή και εκφράζει έναν κόσμο φανταστικό, σχεδόν ρομαντικό. Ο «Ευαγγελισμός» του 1333 της Πινακοθήκης Ουφφίτσι της Φλωρεντίας, με την ανυπέρβλητη κομψότητα και τα αραβουργήματα της γραμμής του, είναι από τα τελευταία αριστουργήματα του Σιμόνε στην Ιταλία πριν εγκατασταθεί στην Αβινιόν. Στο 1340, ο καλλιτέχνης εγκαταστάθηκε στην Αβινιόν της Γαλλίας, στην αυλή του Πάπα. Η τέχνη του Μαρτίνι αποτελεί σημαντικό προηγούμενο για την ευρωπαϊκή αυλική ζωγραφική. Ο καλλιτέχνης ανταπέδωσε στην Γαλλία τα διδάγματα που είχε λάβει από αυτήν, εμπλουτισμένα με μια καινούρια αφηγηματική αίσθηση. Από την περίοδο της Αβινιόν σώθηκε ο βιργιλιανός κώδικας, που ανήκε στον Πετράρχη και βρίσκεται σήμερα στην Αμβροσιανή βιβλιοθήκη του Μιλάνου. Το έργο του Σιμόνε Μαρτίνι είχε σημαντική επίδραση ιδιαίτερα στην εξέλιξη της γαλλικής ζωγραφικής.

Simone Martini, " Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου", 1333 (τμήμα)

Ο Μαρτίνι δημιούργησε από την επαφή του με την τεχνοτροπία του Τζιόττο και την κομψότητα του γαλλικού γοτθικού ρυθμού, μια ζωγραφική γλώσσα εκφραστική, αλλά και αφηρημένη, με ελαφρές και αρμονικές καμπύλες, που υπογραμμίζουν τα λαμπρά χρωματισμένα σχήματα. Όλο το έργο αναπτύσσεται ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους της εικονογραφικής γλώσσας. Εκδήλωση αυτής της ζωγραφικής μορφής είναι ο «Ευαγγελισμός» (1333), με τη συνεργασία του Λίππο Μέμμι. Ο πίνακας παριστάνει την στιγμή που ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κατεβαίνει από τον ουρανό για να χαιρετήσει την Παρθένο. Στο αριστερό του χέρι κρατάει κλαδί ελιάς, σύμβολο ειρήνης και το δεξί του χέρι είναι ανασηκωμένο σαν να πρόκειται να μιλήσει. Έχει βρει την Παναγία να διαβάζει, η οποία αιφνιδιάζεται και αποτραβιέται. Ανάμεσά τους ένα βάζο με λευκά κρίνα, σύμβολα παρθενίας και ψηλά, στην κεντρική οξυκόρυφη αψίδα, η περιστερά, σύμβολο του Αγίου Πνεύματος, περιτριγυρισμένη από τετραπτέρυγα χερουβείμ.

Simone Martini, "Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου", 1333

Η λεπτότατη γραμμή του σχεδίου εξαντλεί όλες τις μελωδικές της δυνατότητες και διαγράφει με τους αυθορμητισμούς της, τους ελιγμούς των πτυχώσεών της και τις ρυθμικές της κυρτώσεις, εικόνες εύθραυστες, σχεδόν ασώματες, μορφές χωρίς βάρος, που οι κινήσεις τους, εμπνευσμένες από έναν ελαφρό μουσικό παλμό, έχουν μια απερίγραπτη χάρη. Ο τρόπος της διάταξης στο έργο είναι δεξιοτεχνικός. Οι μορφές προβάλλονται πάνω σε χρυσό φόντο, οι φτερούγες του αγγέλου πλαισιώνονται από την οξυκόρυφη αψίδα στο αριστερό μέρος, η Παναγία στην δεξιά αψίδα και στη μέση το βάζο με την περιστερά από ψηλά. Η επιρροή του καλλιτέχνη από την τεχνοτροπία του Τζιόττο, φαίνεται σε κάποιες λεπτομέρειες, όπως ότι το βάζο είναι πραγματικό, τοποθετημένο σε πραγματικό πέτρινο έδαφος. Η Παναγία κάθεται σε πραγματικό κάθισμα, που δίνει την αίσθηση του βάθους και το βιβλίο που κρατάει είναι πραγματικό προσευχητάρι, με το φως να πέφτει πάνω του και με σκιά ανάμεσα στις σελίδες του.

Simone Martini, "Ο Χριστός στο δρόμο του Γολγοθά", 1335

Ο πίνακας «Ο Χριστός στο δρόμο του Γολγοθά» είναι τμήμα του «Πολύπτυχου του Πάθους» που βρίσκεται μοιρασμένο ανάμεσα στο Λούβρο, στην Αμβέρσα και στο Βερολίνο. Η διάταξη της πυκνής αυτής συνθέσεως βασίζεται στην αντίθεση ανάμεσα στην πολύχρωμη μάζα του πλήθους που συνοδεύει τον Χριστό και στη γεωμετρική φόρμα της πόλεως που αποδίδεται συνοπτικά. Η άνθρωπο-πλημμύρα ξεχύνεται από ψηλά, μέσα από το στενό πέρασμα και έπειτα στρέφεται δεξιά. Η κλίση στην αρχή είναι απότομη, σιγά-σιγά μικραίνει και αέρας δεν περνά από πουθενά. Η γραμμή της κλίσεως δεν διακρίνεται παρά μόνο στο πρώτο πλάνο, εκεί όπου ο Χριστός, πραγματικός άξονας της συνθέσεως, στέκεται φορώντας κόκκινο χιτώνα και κρατώντας τον Σταυρό. Ο Μαρτίνι γνώριζε καλά την ευρωπαϊκή σημασία του ρωμαϊκού πολιτισμού που περνούσε στον καιρό του Χριστού μια περίοδο έντονης δημιουργικής δραστηριότητας. Η επίδρασή του υπήρξε αποφασιστική για την εξέλιξη αυτής της τεχνοτροπίας, που γνώρισε ακμή με το όνομα του διεθνούς γοτθικού ρυθμού.