Ο τύμβος της Αμφίπολης «εξελληνίζει» τους Έλληνες και τον κόσμο

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Την αφορμή για αυτό το άρθρο μου έδωσε, όχι τόσο το ενδιαφέρον των Ελλήνων απέναντι στα ευρήματα της συγκλονιστικής ανασκαφής στην Αμφίπολη, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα ξένα ΜΜΕ ερμηνεύουν το ενδιαφέρον αυτό ως «υπερβολικό», σε σχέση με το ανασκαφικό γεγονός. Σκέπτονται δηλαδή, πως η ανασκαφή χρησιμεύει ως ένα ψυχολογικό μέσο που το είχαμε ανάγκη ως λαός για να αντιμετωπίσουμε τάχατες την δεινή οικονομική κρίση και για να ανυψώσουμε ηθικά τον καταρρακωμένο μας εαυτό. Η οπτική αυτής της ερμηνείας θεωρώ πως με προσβάλλει ως Έλληνα που διατηρεί έντονο ενδιαφέρον για τις ανασκαφές, χωρίς οπωσδήποτε να χαρακτηρίζεται από τα παραπάνω ψυχολογικά σύνδρομα. Επίσης μειώνει, χωρίς να το λέει ξεκάθαρα, την νεοελληνική σκέψη, που φαίνεται έτσι να κινείται στο περιθώριο των παρορμήσεων, της ανάγκης, της φτώχειας, της ανωριμότητας και του φθηνού συναισθηματισμού της. Για κάποιους, ότι και αν κάνουμε, θα είμαστε πάντα «Ζορμπάδες» και χαρισματικοί φτωχοδιάβολοι. Όχι πως δεν υπάρχουν κάποιοι Έλληνες που πληρούν τις παραπάνω ψυχολογικές «προϋποθέσεις», αλλά η γενίκευση αυτή, κάθε άλλο παρά χρήσιμη είναι και αντικειμενική.

Είναι όμως αναγκαίο να πω, ότι μετά από 100 χρόνια, οι άνθρωποι του 2114 θα μιλούν για την σημερινή ανασκαφή στην Αμφίπολη με τον ίδιο θαυμασμό, που μιλάμε εμείς σήμερα για την ανασκαφή του Σλήμαν στις Μυκήνες, του Έβανς στην Κνωσό, για να μην πω και για την ανασκαφή του Μανόλη Ανδρόνικου στην Βεργίνα, που είναι όμως σχετικά πρόσφατη. Τέτοια, θαρρώ, πως θα είναι τελικά η σημαντικότητα του ιστορικού μνημείου της Αμφίπολης, που μόλις τώρα αποκαλύπτει στα έκπληκτα μάτια μας τα μυστικά του. Απλά «ξαναγράφει» ιστορία. Στην Ελλάδα, τόπο κατεξοχήν αρχαιολογικό, γίνονται πλήθος μικρών ανασκαφών κάθε χρόνο, όμως κανείς δεν ασχολείται με αυτές, ούτε γράφει άρθρα, πλην ολίγων ειδικών.

Η ανασκαφή, λοιπόν, ήταν δεδομένο και αναμενόμενο πως θα κινούσε το ενδιαφέρον Ελλήνων και μη, εξαιτίας του μεγέθους του μνημείου και της πιθανολογούμενης σχέσης του με τον Μ. Αλέξανδρο και την οικογένεια του. Αυτό το ενδιαφέρον των Ελλήνων για τον τάφο, είναι ωστόσο κάτι το απόλυτα φυσικό, εφόσον αφορά την δική τους  ιστορία. Εντάξει, μπορούμε να πούμε ότι οι Έλληνες και λόγω της μεσογειακής ιδιοσυγκρασίας τους «τρελάθηκαν» από την χαρά τους και έπαθαν φρενίτιδα. Για τους ξένους όμως και ειδικά για αυτούς της δύσης, ποιος είναι ο λόγος των συνεχών δημοσιεύσεων για την Αμφίπολη, αν όχι και ο δικός τους ενθουσιασμός για κάτι αληθινά τόσο σημαντικό; Εκτός και αν διέρχονται και αυτοί μια κρίση από την οποία θέλουν να ξεφύγουν, μέσω Αμφιπόλεως, όπως εμείς! Και αν όντως έχουν κάποια κρίση, τότε στην περίπτωση τους δεν θα είναι οικονομική, αλλά μάλλον πνευματική, οπότε στον τύμβο ίσως να βλέπουν μια εικόνα που τους συγκινεί.

Όπως και αν έχει, τα μεγάλα ξένα ΜΜΕ έχουν δείξει ανάλογο ενδιαφέρον, χωρίς όμως κανείς να το χαρακτηρίζει «υπερβολικό». Και αν στην Ελλάδα, όπως γράφεται με αρνητικό νόημα, υπάρχει αρχαιολογική «διένεξη» και «βροχή»  εικασιών και υποθέσεων από διάφορους ειδικούς και μη, τότε τι γίνεται εκεί; Διότι και εγώ έχω διαβάσει  στο ελληνικό διαδίκτυο ένα «τσουνάμι» «ανοησιών», που αναδημοσιεύονται μάλιστα ως «έγκυρες» και επιτείνουν το γενικό «αλαλούμ», όπου διάφοροι ξένοι καθηγητές και προφεσόροι με σπουδαίους τίτλους καταθέτουν απόψεις, που ούτε και αυτές συμφωνούν μεταξύ τους. Με λίγα λόγια, όσο εντός, τόσο και εκτός Ελλάδας, η αρχαία ελληνική ιστορία και η Αμφίπολη, προσφέρουν πάλι αιτίες για σκέψη και αναζήτηση, σε πολλούς.

Το ενδιαφέρον των ξένων ΜΜΕ πηγάζει καταρχήν από την αναγνώριση πως ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός αποτελεί έναν από τους πυλώνες του  σύγχρονου πολιτισμού της δύσης, οπότε τους ενδιαφέρει οτιδήποτε ανασκάπτει την αρχαία ιστορία. Κατά δεύτερον, δε, είναι η οικουμενική προσωπικότητα του Μ. Αλεξάνδρου και το ενδιαφέρον που προκαλεί σε παγκόσμιο επίπεδο στους φίλους της ιστορίας. Ανέφερα ήδη την λέξη «παγκόσμιο», χωρίς τον κίνδυνο να υπερβάλλω στην εκτίμηση μου αυτή. Το ίδιο όμως παγκόσμιας εμβέλειας, είναι και ο τάφος στον τύμβο Καστά.

Τα δημοσιεύματα των ξένων ΜΜΕ, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο, ειδικά όμως τα «καθεστωτικά» όπως το BBC, πέραν της ενημέρωσης για τις κατεξοχήν ανασκαφικές εργασίες, κινούνται  και στον χώρο των ψυχολογικών ερμηνειών. Το ρεπορτάζ του βρετανικού δικτύου αναφέρει μεταξύ άλλων: «η ανακάλυψη ενός τεράστιου τάφου -που χρονολογείται στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου- στην βόρεια Ελλάδα, έχει ενθουσιάσει τους Έλληνες, αποσπώντας τους την προσοχή από την δεινή οικονομική κρίση».

Αναρωτιέμαι ειλικρινά. Πώς θα αντιδρούσαν για παράδειγμα οι Βρετανοί, οι Γερμανοί ή οι Γάλλοι, στην περίπτωση που έβρισκαν ένα τέτοιο μνημείο στις χώρες τους (κάτι απίθανο φυσικά για την δική τους ιστορία) εκτός από το καθίκι όπου «έκανε» την ανάγκη του ο Καρλομάγνος, το «Δισκοπότηρο» του Αρθούρου, ή την χάλκινη χύτρα κάποιου Δρυίδη; Είναι αδύνατον πάντως, να μην σκεφτώ σε μια τέτοια περίπτωση το μέγεθος του ενθουσιασμού αυτών των ανθρώπων. Ανθρώπων, που αποδεδειγμένα «αγαπούν» τόσο πολύ την ιστορία, ώστε, επειδή αυτοί δε διαθέτουν μιαν ανάλογη αρχαία, να μη διστάζουν να παρουσιάζουν στα μουσεία τους την ιστορία που έχουν κλέψει από άλλους! Από τους Έλληνες και τους Αιγύπτιους, κατά κύριο λόγο. Είμαι βέβαιος, λοιπόν, ότι μέχρι εδώ θα έφταναν οι πανηγυρισμοί τους. Κατά τα άλλα, οι Έλληνες είναι οι «υπερβολικοί». Μεταξύ αυτών που τα λένε αυτά, είναι δυστυχώς και μερικοί «εσπεριάζοντες» Έλληνες, κατά πολύ χειρότεροι των ξένων. Θυμίζω επίσης, πως τώρα, οι Γερμανοί αρχαιοκάπηλοι βρήκαν την οικονομική ευκαιρία για να πωλήσουν επίσημα σε δημοπρασία κλεμμένα νομίσματα από την αρχαία Αμφίπολη. Όλοι τελικά πωλούν και αγοράζουν την ιστορία μας, ενώ διάφορες προτάσεις για ιδιωτικές «χορηγίες», έχουν ως σκοπό τους να κατάσχουν ακόμα και τα μνημεία μας, προκειμένου να τους πληρώνουν οι Έλληνες εισιτήριο για να δουν τα αρχαία τους!

Η αμερικανική εφημερίδα «USA Today», δημοσίευσε άρθρο για την πορεία  της ανασκαφής στον τύμβο της Αμφίπολης, αλλά και την επίδραση που έχει αυτή στην ελληνική κοινωνία εν μέσω της κρίσης. Φυσικά δεν απουσιάζουν οι αναφορές στους πολιτικούς, με ειδική μνεία στην επίσκεψη και φωτογράφηση του πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στην Αμφίπολη, τον περασμένο μήνα, αλλά και στις αρχαιολογικές διαμάχες. Η πολιτική εκμετάλλευση είναι γεγονός, αλλά ο τάφος της Αμφίπολης θα μπορούσε ποτέ να περάσει απαρατήρητος, ακόμα και αν δεν είχε πάει εκεί ο πρωθυπουργός; Ο Σαμαράς είχε να κερδίσει κάτι πολιτικά από την αξία του Τύμβου και για αυτό πήγε εκεί και όχι ο Τύμβος από την αξία του κάθε Σαμαρά. Από την άλλη όμως, ποιος μπορεί να «απαγορέψει» την επίσκεψη στο μνημείο ενός πρωθυπουργού, ακόμα και αν είναι σαφές ότι γίνεται για λόγους πολιτικής εκμετάλλευσης, όπως από τους πρώτους έχω πει και εγώ;

Ας έρθουμε όμως και στη γειτονιά μας. Παρακάμπτοντας την έτσι και αλλιώς αναμενόμενη πίκρα των Σκοπιανών, θα σταθώ περισσότερο στην αμηχανία των «κουμπάρων», των Τούρκων. Αυτοί, ως μπουνταλάδες και επειδή δε γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν μια τέτοια ιστορική-αρχαιολογική επιτυχία, βγαίνουν στο κλαρί για να «κελαηδήσουν» δήθεν ως καρδερίνες, αλλά τελικά ακούγονται να κρώζουν ως μπούφοι! Αν μη τι άλλο, αποκαλύπτοντας σε όλους τα αληθινά συναισθήματα που τρέφουν για την Ελλάδα. Μου θυμίζουν εκείνους, που όταν μαθαίνουν πως ο γείτονας τους απέναντι, με τον οποίο έχουν παλαιά έχθρα κέρδισε ένα λαχείο, ή πως κάτι καλό του συνέβη, απομένουν δυσάρεστα αμήχανοι και απλά ψάχνουν κάποιον τρόπο για να υποβαθμίσουν, ή για να «ψαλιδίσουν» την χαρά του.

Έτσι, το πρόσφατο δημοσίευμα της τουρκικής εφημερίδας hurriyet, που ξεπέρασε κάθε όριο, μόνο ως προκλητικό και χαιρέκακο μπορεί να χαρακτηριστεί. Μου φέρνει στο νου για τους Τούρκους τη γνωστή φράση: «όσα δεν φτάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια». Ταυτόχρονα, επαληθεύεται και η άλλη ρήση, που θέλει τον αληθινό φίλο να χαίρεται στην χαρά σου και να λυπάται στον πόνο, αλλά από την ανάποδη. Ο εχθρός, λυπάται με την χαρά σου και χαίρεται με τον πόνο. Κάπως έτσι, η τουρκική εφημερίδα βρήκε την ευκαιρία να ρίξει το πικρόχολο σχόλιο της, με αφορμή το γεγονός πως δεν έχει ακόμα βρεθεί κάτι στον τάφο, που να αποδεικνύει ως αληθινό τον δικό της εφιάλτη. Την περίπτωση δηλαδή, να ανήκει ο τάφος στον Μ. Αλέξανδρο. Γράφει: «Και αν οι πρόθυμοι πατριώτες σπεύδουν να βαφτίσουν τον τάφο της Αμφίπολης στο όνομα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θα πρέπει να περιμένουν περισσότερο για να το επιβεβαιώσουν ή να απογοητευτούν».

Και συνεχίζει το άρθρο: «Για τους Έλληνες ο τύμβος ήταν κάτι παραπάνω από ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα. Έχοντας χτυπηθεί από την οικονομική κρίση και βλέπουν το μέλλον τους να είναι αβέβαιο, ο τύμβος έχει μετατραπεί σε μια ουτοπική γη που αναδεικνύει την μεγαλοσύνη του αρχαίου παρελθόντος τους, το οποίο «παρήγαγε» ήρωες σαν τον Μέγα Αλέξανδρο. Είναι λογικό, λοιπόν, το ότι οι Έλληνες βρίσκονται σε μια ονειρική κατάσταση, αφήνοντας στην άκρη τα προβλήματα της καθημερινότητας».

Θα μπορούσε κανείς και να μειδιάσει, σκεπτόμενος, πως ο Τούρκος αρθρογράφος έχει κρεμάσει στα «μανταλάκια» τους Σκοπιανούς, αφού άμεσα διαπιστεύει ως Έλληνα τον Μέγα Αλέξανδρο. Αλλά, θα μπορούσε και να γελάσει με την καρδιά του, καθώς ο δημοσιογράφος που γράφει όλα αυτά, αγνοεί ή δεν θέλει να θυμάται την ελάχιστη τουρκική ιστορία, αλλά ασχολείται πρόθυμα με την ελληνική, ειρωνευόμενος τους Έλληνες, που «βρίσκονται σε μια ονειρική κατάσταση». Πόσο κρίμα είναι αλήθεια, που η τουρκική αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει ανακαλύψει ακόμα τα βραχιόλια της πρώτης οδαλίσκης του χαρεμιού του Οσμάν του Α΄, ή τουλάχιστον τα επίχρυσα μετασκευασμένα σε ποτήρια -κρανία των εχθρών του σουλτάνου Σουλεϊμάν, αλλά όπου και αν σκάψει στην Ιωνία βρίσκει ελληνικά μνημεία. Μνημεία, που μάλιστα τα βαφτίζουν και «τουρκικά», εξαπατώντας τους αφελείς τουρίστες και εξοργίζοντας εκείνους που γνωρίζουν έστω ελάχιστη ιστορία.

Κρατείστε όμως και την φράση «πρόθυμοι πατριώτες», για να καταλάβετε πως έρχονται να «δέσουν» το ενδιαφέρον για την ανασκαφή και με τον εθνικισμό. Ουσιαστικά, δηλώνουν, πως τους αρέσει μόνο ένα είδος Έλληνα και σε αυτό ανήκουν σίγουρα η Ρεπούση και ο Χριστόπουλος. Όλοι οι άλλοι, που μιλούν μετριοπαθώς για πατρίδα, για ιστορία και για Μ. Αλέξανδρο, είναι για αυτούς «πρόθυμοι πατριώτες» και προφανώς δεν τους αρέσουν. Για μένα, είναι απόλυτα κατανοητό γιατί σκέφτονται έτσι. Το θέμα, όμως, είναι να καταλάβουμε και εμείς, πως δεν είναι ανάγκη να κινείται κανείς στα άκρα για να είναι πατριώτης και πως σε κάθε περίπτωση υπάρχει σε όλα τα πράγματα μια χρυσή τομή.

Κλείνοντας το άρθρο μου, θα κάνω μια αναφορά στην αληθινή σημασία που πιστεύω ότι έχει ο τάφος της Αμφίπολης για τους Έλληνες, Για κάποιους συνειδητά, ενώ για άλλους υποσυνείδητα, αλλά σε κάθε περίπτωση για τους περισσότερους εξ ημών, αυτή εκδηλώνεται με την μορφή ενός μεγάλου ενδιαφέροντος. Χωρίς να αμφισβητώ, όπως είπα, την εν μέρει ύπαρξη των «ψυχογραφημάτων» των ξένων ΜΜΕ για κάποιους Έλληνες. Ήδη αρκετοί στην Αμφίπολη βλέπουν το μνημείο σαν την «κότα με τα χρυσά αυγά» που θα τους βγάλει από τα οικονομικά αδιέξοδα. Όμως το αληθινό ενδιαφέρον των πολλών, δεν έχει σχέση με την οικονομική κρίση με τον τρόπο που τα ξένα ΜΜΕ θεωρούν, αλλά με άλλον. Ποιον; Μα ασφαλώς μέσω του νέου «εξελληνισμού» των Ελλήνων(!!). Σε αυτόν που τους ωθεί αναπόδραστα η μεγάλη αυτή ανασκαφή, θέτοντας τους ξανά ενώπιον της μεγάλης ιστορίας τους. Η συνειδητοποίηση αυτή, άπαξ και ωριμάσει, θα είναι μοιραία για την τύχη του μνημονίου και άρα για την οικονομική κρίση που δημιούργησαν οι τοκογλύφοι. Δεν θα αποτελεί προσωπική κατάκτηση κανενός, αλλά συλλογική μέθεξη και για αυτό ενδιαφέρει όλους τους Έλληνες κάθε κοινωνικής τάξης και μόρφωσης.

Ο Έλληνας σήκωσε το σκυμμένο κεφάλι του για να δει τα αρχαία του αγάλματα να λάμπουν στο φως και για να θυμηθεί ξανά ποιος είναι, από πού έρχεται και που πρέπει να πάει. Άρχισε πάλι να δείχνει ενδιαφέρον για τη μελέτη της ιστορίας και τον αρχαίο πολιτισμό του, όπως δείχνουν τα τελευταία στατιστικά στοιχεία. Η Αμφίπολη στάθηκε απλά η αφορμή για να αναζητήσει κάπως τον εαυτό του. Αυτό, φυσικά, θα πρέπει να γίνει με δημιουργικό τρόπο και όχι μέσα στο πλαίσιο μιας μίζερης, στείρας και  θρησκοληπτικής αρχαιολατρίας. Το μνημόνιο δεν έχει θέση πάνω σε ανθρώπους ελεύθερους και υπερήφανους και για αυτό το μεγάλο ενδιαφέρον για την Αμφίπολη μαζί με όσα αυτό καλλιεργεί σε επίπεδο ιδεολογικό και πολιτιστικό, θα γίνει προσπάθεια να χαρακτηρισθεί «υπερβολικό» και να συκοφαντηθεί ως «εθνικιστικό» από τους εγχώριους και ξένους υπερασπιστές του μνημονίου και ήδη κάποιοι άρχισαν τα «όργανα».

Είναι δε τέτοια η φύση του πνεύματος που πνέει από τα έγκατα του ο Τύμβος, ώστε να μοιράζεται γενναιόδωρα σε όλους τους Έλληνες, αλλά όχι μόνο. Διότι, μαζί με τους Έλληνες, μπορούν να επωφεληθούν, ώστε να «εξελληνισθούν» για μια ακόμα φορά και οι ξένοι. 

Επειδή και η χαρά πρέπει και αυτή να μοιράζεται!