Συνέντευξη στον Στέλιο Κούκο η οποία δημοσιεύτηκε σε αφιέρωμα για τον
Θεοφάνη τον Κρη, στο πολιτιστικό ένθετο “Πανσέληνος” (τεύχος 68), της
εφημερίδας “Μακεδονία της Κυριακής”.
 |
| Φαίδων Πατρικαλάκις |
Πόσο πιστεύετε ότι η Κρητική τεχνοτροπία επηρέασε την νεοελληνική
ζωγραφική;
Πάρα πολύ, κυρίως όσον αφορά το χρώμα, γιατί τα θέματα είναι θρησκευτικά
και η θρησκευτική απήχηση είχε λιγότερη ανταπόκριση στην κοσμική ζωγραφική. Ενώ
το χρώμα βέβαια είναι πολύ ανοιχτό και πάρα πολύ σύγχρονο.
Αναφέρεστε φυσικά και στις άλλες τεχνοτροπίες Μακεδονική κτλ.
Ναι, βεβαίως.
Ποια είναι τα σύγχρονα στοιχεία που διακρίνετε στην αγιογραφία;
Μπορεί κάποιος να πάρει πολλά στοιχεία απ’ αυτή τη ζωγραφική, γιατί
περικλείει μέσα της όλα τα μοντέρνα κινήματα. Δηλαδή τον σουρεαλισμό, τον
εξπρεσιονισμό, τον εμπρεσιονισμό και ήδη αυτά είναι πάρα πολλά. Επίσης πρέπει
να αναφέρουμε και τον κυβισμό, διότι όταν βλέπουμε τα ρούχα, τις πτυχές όλη την
αντιμετώπιση των τοπίων στα οποία κυριαρχεί μία εντελώς γραμμική και γεωμετρική
σχέση, όλα αυτά αναφέρονται στον κυβισμό. Νομίζω ότι ήταν φοβερά πρωτοπόρα και
άνοιξε πάρα πολλούς δρόμους. Δυστυχώς οι Δυτικοί δεν θέλουν να δουν τη
βυζαντινή ζωγραφική μ’ αυτή τη ματιά γιατί δεν τους ενδιαφέρει και δεν τους
συμφέρει κιόλας. Κάποτε όμως σίγουρα, γιατί υπάρχουν πολλά φωτισμένα πρόσωπα
στην Ευρώπη, πιστεύω πως θα δώσουνε ακριβώς το στίγμα της ζωγραφικής αυτής σε
αναφορά με τη σύγχρονη ζωγραφική και τα κινήματα που αναφέραμε πιο πάνω και
ιδιαίτερα και κυρίως τον εξπρεσιονισμό γιατί η βυζαντινή ζωγραφική είναι καθαρά
εξπρεσιονιστική ζωγραφική.
 |
"Η
Γέννηση του Χριστού", φορητή εικόνα Θεοφάνους του Κρητός,
Ιερά Μονή
Σταυρονικήτα, Άγιο Όρος
|
Και στον Θεοφάνη πώς «φτάσατε»;
Επειδή έχω γράψει πάρα πολλά βιβλία, ήθελα να γράψω κι ένα βιβλίο που να
αφορά τη βυζαντινή ζωγραφική επειδή είμαι και ο ίδιος ζωγράφος. Με ενδιέφερε
πάρα πολύ κάποιος ζωγράφος της εποχής αυτής, αλλά δυστυχώς δεν είχα καθόλου
στοιχεία και επέλεξα τον Θεοφάνη που γι’ αυτόν είχα περισσότερα από άλλους.
Ήθελα να γράψω για παράδειγμα για τον Κατελάνο, αλλά δεν υπάρχει τίποτα. Και
βέβαια για τον συγκεκριμένο αγιογράφο επινόησα και πάρα πολλά άλλα πράγματα
προσπαθώντας πάντα να μείνω κοντά στα στοιχεία που είχα. Μετά την «Πορεία και
το όραμα της βυζαντινής ζωγραφικής», που κατά κάποιον τρόπο είναι ένα ιστορικό
βιβλίο, έγραψα «Τα μεγάλα χρώματα» για τον Θεοφάνη. Αν δεν είχα γράψει το πρώτο
δεν θα μπορούσα να συνεχίσω με τον Κρητικό ζωγράφο. Ο Θεοφάνης είναι μια
ιστορική φωνή κι αν δεν ξέρει κάποιος την ιστορία κι όλη την πλοκή, όπως και
την διαδικασία της βυζαντινής ιστορίας, είναι αδύνατον να καταπιαστεί μ’ αυτό
το τεράστιο θέμα. Για τον σκοπό αυτό είχα στην διάθεσή μου τις φορητές εικόνες,
είχα τις τοιχογραφίες, την ζωή των μοναχών, την τεχνική των εικόνων, τις
παλιότερες επιρροές, τις καινούργιες επιρροές από Ιταλία, όπως αναφορές σε
χαλκογραφίες που ερχόντουσαν στην Ελλάδα και τα διάφορα βιβλία ξένων ζωγράφων
που επηρέασαν πάρα πολύ τη βυζαντινή ζωγραφική. Όλα αυτά ήταν ένα σύνολο.
Η Βυζαντινή ζωγραφική μάς συνδέει με την
Αρχαία Ελλάδα
Μου θυμίζετε το Ρώσο σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι, ο οποίος έβαλε δικά του
στοιχεία για να σκιαγραφήσει τον αγιογράφο Αντρέι Ρουμπλιόφ στην ομώνυμη
ταινία.
Είναι αδύνατον να παρουσιάσεις μια ιστορική μορφή και να αναφερθείς σε
κάποια εποχή, αν πραγματικά δεν γνωρίζεις την περίοδο αυτή. Διαφορετικά θα
γράψεις κάτι το οποίο δεν θα στέκεται, δεν έχει νόημα. Εκτός αν κάνεις κάτι
πολύ ελεύθερο, ποιητικό, που προσωπικά δεν είχα τέτοιες επιδιώξεις.
 |
"Η
Γέννηση του Χριστού" ἐργο Θεοφάνη του Κρητός, 1545-46
Τοιχογραφία Ι.Μ.
Σταυρονικήτα Άγιον Όρος, (φωτ. Μανώλη Χατζηδάκη)
|
Τι είναι αυτό το οποίο σας συγκινεί πιο πολύ στην ζωή του Θεοφάνη;
Η καθήλωσή του στα βυζαντινά θέματα και κυρίως η αγάπη που είχε για τα
παιδιά του. Στο βιβλίο μου αναφέρω τον σοβαρό αγώνα που έκανε για να παντρέψει
την βυζαντινή ζωγραφική με όλη την παράδοση, αλλά και συγχρόνως να μεγαλώσει
και τα παιδιά του. Να τα φέρει σε μία αρμονική σχέση η οποία κατά την γνώμη μου
απέτυχε, χωρίς βέβαια αυτό που λέω να είναι τεκμηριωμένο. Γιατί στο τέλος της
ζωής του, τα δύο παιδιά, αφού πεθαίνει ο πατέρας τους, χωρίζουν και δεν
συνεχίζουν να δουλεύουν μαζί στις διάφορες επαρχίες που πάνε αλλά συνεχίζουν με
μαθητές. Πιστεύω ότι κάτι υπήρχε ανάμεσά τους και χώρισαν αυτά τα παιδιά.
Προσωπικά τι θα θέλατε να κουβεντιάσετε με τον Θεοφάνη;
Αν τον συναντούσα θα ήθελα να μου έλεγε πώς βλέπει την σημερινή
ζωγραφική, αν τον έχει απογοητεύσει, ή αν τον ευχαριστεί αυτό που βλέπει στις
μέρες μας.
Αναφέρεστε στην αγιογραφία;
Και στα δύο. Όσον αφορά την αγιογραφία δεν το συζητώ καν. Γιατί σίγουρα
είναι ένα θέμα αποτυχίας. Δυστυχώς η σύγχρονη αγιογραφία δεν γίνεται με την
ίδια ψυχή, με το ίδιο πάθος. Δεν λειτουργεί όπως λειτουργούσε εκείνη την εποχή.
Είναι μια ζωγραφική καθαρά αντιγραφής, η οποία κατ’ εμέ δεν έχει καθόλου
δημιουργική πνοή. Δυστυχώς η συνέχεια είναι νεκρή και στείρα.
 Εμμ. Πανσέληνος: "Η Γέννηση του Χριστού". Τοιχογραφία από το Πρωτάτο Αγίου Όρους, 13ος αι. |
Υπάρχει ιδιαίτερη προτίμηση στον Θεοφάνη; Τι είναι για σας ο Πανσέληνος;
Δεν μπορώ να ξεχωρίσω τη μια σχολή από την άλλη. Και οι δύο σχολές έχουν
φτάσει στην αποθέωσή τους, είναι ολοκληρωμένες και δεν υστερεί καθόλου η μία
από την άλλη. Είναι και οι δύο αυτόνομες. Εμένα μ’ αρέσει πάρα πολύ ο
τοιχογραφικός χαρακτήρας στη ζωγραφική, πάντοτε μ’ αρέσουν τα απλωμένα χρώματα,
τα άγευστα χρώματα που σου δημιουργούν μια χαρά, και είμαι πιο κοντά στη
Μακεδονική Σχολή. Η Κρητική είναι πιο εξπρεσιονιστική, πιο εκφραστική και πιο
δραματική, αλλά πραγματικά δεν μπορώ να ξεχωρίσω. Αυτό είναι εντελώς προσωπικό,
δικό μου, δεν μπορώ να πω ότι δεν είναι πολύ μεγάλη και η Κρητική τεχνοτροπία.
 |
Ο
Ιησούς και η Σαμαρείτισσα. Νωπογραφία του κυρ Μανουήλ Πανσελήνου.
Ναός του
Πρωτάτου, Καρυές Αγ. Όρους. 1290 - 1320
|
Και η πορεία της βυζαντινής ζωγραφικής ποια νομίζετε πως πρέπει να
είναι;
Πρέπει οι Έλληνες να αγαπήσουν την βυζαντινή ζωγραφική, να τη δουν σαν
κάτι πάρα πολύ δικό τους που συνδέεται άμεσα με την αρχαία Ελλάδα και την λοιπή
ελληνική παράδοση. Είναι χρέος του Έλληνα να ξέρει τους ζωγράφους αυτούς, τα
μνημεία αυτά τα καταπληκτικά, τις εκκλησίες της εκπληκτικές που δεν πατάει το
πόδι του άνθρωπος και δεν τις ξέρει κανείς. Πρέπει να μπουν στα σχολεία, να τα
μάθουν τα παιδιά, γιατί αν δεν τα γνωρίσουν από τα σχολεία, οι γονείς πού να τα
ξέρουν, πέραν από μερικές προνομιούχες οικογένειες οι οποίες γνωρίζουν κάπως
τον Βυζαντινό πολιτισμό. Είναι αδύνατο μια οικογένεια να δώσει αυτές τις
γνώσεις. Υπάρχει βέβαια και η τάση ότι απλά και μόνο είναι η ζωγραφική της
εκκλησίας, ότι αναφέρεται σε νεκρούς…
Ότι είναι σκοταδισμός…
Ακριβώς κι αυτό είναι πάρα πολύ άσχημο. Πρέπει κάποιος να δει τη
ζωγραφική αυτή σαν μια τέχνη αυτόνομη και πάρα πολύ δημιουργική που περικλείει
μέσα της όλα τα μοντέρνα κινήματα κι όλη αυτή τη σύγχρονη ανησυχία!
Ο εικαστικός, σκηνογράφος, λογοτέχνης και συγγραφέας Φαίδων Πατρικαλάκις
γεννήθηκε στη Δράμα το 1935 και κοιμήθηκε την Τρίτη 14 Νοεμβρίου 2017 στην ίδια
πόλη, όπου επέστρεψε πρόσφατα από την Αθήνα. Η ζωή ήταν ιδιαίτερα δημιουργική
και πλούσια σε έργο. Ο Θεός να τον αναπαύσει.
Ο κ. Φαίδων Πατρικαλάκις ήταν ζωγράφος, σκηνογράφος και συγγραφέας
πολλών βιβλίων. Ανάμεσα σ’ αυτά «Η πορεία και το όραμα της βυζαντινής
ζωγραφικής» 1995 και «Τα μεγάλα χρώματα, Μυθιστορηματική βιογραφία του
Θεοφάνους του Κρητός» 1998. Και τα δύο βιβλία εκδόθηκαν από τις εκδόσεις «Παρουσία».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου