Στα ίχνη του ναού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, η Έφη Σακελλαράκη

Ο μεγαλοπρεπής ναός της Αμαρυσίας Αρτέμιδος (Αμάρυνθος) με τους ογδόντα κίονες, ορατός τουλάχιστον μέχρι τον 17ο αιώνα, πρέπει να βρισκόταν μεταξύ της εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, κοντά στον ποταμό Σαρανταπόταμο (αρχαίο Ερασίνο) και το λιμάνι, και όχι στο λόφο Γεράνι, υποστηρίζει η επιτ. Έφορος Αρχαιοτήτων Εύβοιας Έφη Σαπουνά –Σακελλαράκη.

Την εκτίμησή της αυτή διατύπωσε σε ομιλία της στο πρόσφατο διήμερο συνέδριο «Εύβοια Γη των Αβάντων» που πραγματοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χαλκίδας με παρόντες αρχαιολόγους και πανεπιστημιακούς.

Η κ. Σακελλαράκη βασίζει την πεποίθησή της αυτή στα πλούσια ευρήματα του αποθέτη του ναού που η ίδια ανέσκαψε κοντά στην Αγία Κυριακή, δηλαδή σε περιοχή διαφορετική από εκείνη που ταύτισαν με το ναό ανασκαφείς της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής.

Σύμφωνα με την αρχαιολόγο που θήτευσε στην Εύβοια και μελέτησε τα αρχαιολογικά καταλοιπα της περιοχής,από τα μέσα του 17ου αιώνα, έχουμε αναφορά για την ύπαρξη του αρχαίου ναού. Ο διάσημος γεωγράφος, κοσμογράφος και χαρτογράφος Βιντσέντζο Μαρία Κορονέλλι, αναφέρει στο έργο του L’ Isolario, ότι ο μεγαλοπρεπής ναός της Αρτέμιδος με τους ογδόντα κίονες (!) βρισκόταν στην πεδιάδα της Αμαρύνθου. Δύο αιώνες αργότερα ο Γάλλος ιστορικός Jules Girard επιβεβαιώνει, ότι ναός υπήρχε και στην εποχή του, ορατός από το όρος Κοτύλαιο.

Η αρχαία Αμάρυνθος κοντά στην Ερέτρια με ιστορία, που αρχίζει από την Νεολιθική εποχή και με διαρκή κατοίκηση μέσα στους αιώνες ήταν μια πόλη με φημισμένο ιερό, αυτό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, που αν και στις αρχές του 19ου αιώνα «καταγράφεται» από τους περιηγητές, σήμερα βρίσκεται ακόμη υπό αναζήτηση, λέει η κ. Σακελλαράκη.

«Η διασπορά πολλών αρχαιολογικών ευρημάτων στην ευρύτερη περιοχή της Αμαρύνθου, μεταξύ Άνω και Κάτω Βάθειας (οι δύο νεότεροι οικισμοί), όπως επιγραφές, αρχιτεκτονικά μέλη, ένας ομφαλός και κυρίως το περίφημο ανάγλυφο με την τριάδα Απόλλων, Λητώ, Άρτεμη, που βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο οδήγησαν τους μελετητές του 19ου και του 20ού αιώνα σε λάθος κατεύθυνση», σύμφωνα με την αρχαιολόγο.

Συγκεκριμένα ο λόφος Γεράνι (Παλαιοχώρα) και η γύρω περιοχή κέντριζαν πάντα το ενδιαφέρον όσων αναζητούσαν την θέση του ναού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος. Όπως ο ιστορικός Willamovitz, ο αρχαιολόγος Δημήτριος Σταυρόπουλος (1895) και οι αμερικανοί αρχαιολόγοι που πραγματοποιούσαν ανασκαφές την ίδια εποχή στην Ερέτρια, ο Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης (1897-1900), ο Γεώργιος Παπαβασιλείου το 1902, αργότερα το 1957 ο John Boardman και ακολούθως στην δεκαετία του ΄80 ο Denis Knoepfler, ο οποίος σε μελέτη του εντόπισε λανθασμένες καταγραφές στον Στράβωνα ως προς την απόσταση μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου, κάτι που προκαλούσε παρανοήσεις για τις τοποθεσίες.

«Κατά τη δική μου εκτίμηση, που διατύπωσα ήδη από το 1992 στο περιοδικό ΚΕΡΝΟΣ, ο ναός πρέπει να βρισκόταν μεταξύ της εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, κοντά στον ποταμό Σαρανταπόταμο (αρχαίο Ερασίνο) και του λιμανιού».

Εστιάζοντας στον αποθέτη του ναού που βρέθηκε στην περιοχή της Αγίας Κυριακής, είπε, ότι εκείνο είναι το σημείο, στο οποίο πρέπει να βρίσκεται ο ναός, «δυστυχώς σήμερα κάτω από τα σπίτια του οικισμού».

«Μία λαθρανασκαφή το 1987 σε οικόπεδο μας έδωσε την ευκαιρία να βρεθεί ο μεγάλος αποθέτης, που περιείχε εκατοντάδες πολύτιμα ευρήματα, τα οποία δεν μπορεί παρά να προέρχονται από ένα σημαντικότατο ιερό. Τα ευρήματα αυτά χρονολογούνται από την αρχαϊκή περίοδο ως τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους».

Ειδώλια κυρίως, γυναικεία και παιδικά ως επί το πλείστον αλλά και ζώων (όπως πουλιά, χοίροι, τζιτζίκια κ.ά.) περιλαμβάνονταν στα ευρήματα από τον αποθέτη. Επίσης μεταλλικά αντικείμενα, όπως τμήμα μικρογραφικού μολύβδινου θρόνου, παρόμοιο του οποίου είναι γνωστό από τον ναό της Ορθίας Αρτέμιδος στην Σπάρτη και από τα αντίστοιχα μικρογραφικά έπιπλα από την Ερέτρια, καθώς και δύο μολύβδινα ελάσματα, εκ των οποίων το ένα σε μορφή λέοντα και το άλλο με παράσταση πιθανώς Απόλλωνα. Επίσης πόρπες του 8ουκαι 7ου αιώνα π.Χ., χάλκινα δαχτυλίδια και αντικείμενα γυναικείας δραστηριότητας, όπως ενσφράγιστα υφαντικά βάρη και σφονδύλια, που παραπέμπουν σε γυναικεία θεότητα, όπως την ΄Αρτεμι Βραυρωνία και το ιερό της θεάς στην Ακρόπολη. Ακόμη λυχνάρια, μαρμάρινα πώματα πυξίδων, καθώς και γυάλινες οινοχόες, φοινικικής προέλευσης με γαλάζιο και κίτρινο χρώμα.

Εξαιρετικά είναι τα δύο μελανόμορφα επίνητρα, το ένα με σκηνή σε γυναικωνίτη με παράσταση δύο γυναικών, η μια από τις οποίες γνέθει και το άλλο με ερωτική σκηνή σε ανάκλιντρο. Μεγάλη και η ποικιλία αγγείων της Αρχαϊκής εποχής, μεταξύ των οποίων αρύβαλλοι, σκύφοι, καλυκόμορφα αγγεία που σχετίζονται με τα Θεσμοφόρια, λευκό αλάβαστρο με παράσταση αφρικανού, καθώς και πλήθος μελανόμορφων ληκύθων και κυλίκων με παραστάσεις διονυσιακές, πολεμιστών, αρματοδρομίες, συμπόσια, τελετουργικό χορό σατύρων κ.ά.

Εντοπίσθηκαν ακόμη πήλινα πλακίδια με ανάγλυφες παραστάσεις, όπως αυτό στο οποίο εικονίζεται η «Άρτεμις Βενδίς», άλλα με σειρήνες ή με γοργόνειο και ένα πλακίδιο με ερμαϊκή στήλη και Χάριτες κ.ά. Τέλος και ερυθρόμορφη κεραμική του 5ου αιώνα π.Χ.

«Τα σημαντικά αυτά ευρήματα, καθώς και ο χώρος που βρέθηκαν, δίπλα στο ποτάμι και το λιμάνι, σε αντιστοιχία με το ιερό της Αρτέμιδας στην Βραυρώνα υποδηλώνει, ότι ο ναός, που καταστράφηκε στα βυζαντινά χρόνια, δεν βρίσκεται στον λόφο Γεράνι αλλά στην πεδιάδα. Ως εκ τούτου, παρ΄ ότι είμαι ευτυχής, που η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή έχει εντοπίσει νέα στοιχεία για τον ναό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, θα πρέπει να επισημάνω, ότι δεν είναι αρκετά για την ταύτισή του. Γιατί, όπως πιστεύω, μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί στοιχεία του ιερού, όπως μία στοά, πηγάδι, βωμός, αλλά όχι ο ίδιος ο ναός. Πόσο μάλλον, που οι επιγραφές, οι οποίες ήρθαν στο φως είναι μικρό μόνον μέρος απ΄ όσες έχουν βρεθεί σε διάφορα σημεία της περιοχής σε βάθος χρόνου.

Ενδεικτικά αναφέρω τις επιγραφές στο Γεράνι με τα ονόματα του Απόλλωνα, της Λητούς και της Αρτέμιδος και μία ακόμη με τα ίδια ονόματα, που βρέθηκε στην ιερή Τράπεζα του ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, επίσης τις επιγραφές στην ΄Ανω Βάθεια, στις εκκλησίες του Αγίου Νικολάου, της Παναγίας και του Αγίου Ιωάννη. Εξάλλου το ανάγλυφο του 4ου π.Χ. αιώνα με την τριάδα Απόλλων, Λητώ, Άρτεμη, που δημοσίευσε ο Κουρουνιώτης βρέθηκε κοντά στο σημερινό λιμάνι ενώ ένα μολύβδινο σταθμίο με την επιγραφή ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ εντοπίσθηκε στην παραλία. Τέλος στην περιοχή του Σαρανταπόταμου (αρχαίος Ερασίνος) είχε βρεθεί από τον Παπαβασιλείου κτίσμα διαστάσεων 6,85Χ6,5μ. Πρόκειται δηλαδή για πάρα πολλά στοιχεία διασπαρμένα σε μεγάλη έκταση. Όπως μεγάλο και με πολλά κτίσματα ήταν το ιερό».

Η Αμάρυνθος (από το ρήμα αμαρύσσω, που σημαίνει λάμπω, ακτινοβολώ) είναι γνωστή και από τις πινακίδες της Γραμμικής Β των Θηβών, ενώ το ιερό της Αρτέμιδος αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς, (Πίνδαρος, Παυσανίας, Στράβων, Πτολεμαίος). Σπουδαιότερη είναι η επιγραφή του Αυλωναρίου, που περιγράφει τις μεγαλειώδεις πομπές, που διοργανώνονταν στα Αμαρύσια. Η συγκεκριμένη γιορτή μάλιστα μεταφέρθηκε και στην Αθήνα, στο Άθμονον, που πήρε την ονομασία Αμαρυσία – Αμαρούσιο σήμερα.

Πηγή: Ν. Κοντράρου-Ρασσιά, Εφημερίδα των Συντακτών

http://anaskafi.blogspot.com/2019/11/blog-post_58.html