Πώς ο Ντοστογιέφσκι επηρέασε τη ζωγραφική του Έντβαρτ Μουνκ

Ο δημιουργός της «Κραυγής» έφυγε από τη ζωή με ένα βιβλίο του μεγάλου Ρώσου στο προσκέφαλο του…

Μερικές φορές έχεις την εντύπωση ότι οι σκοτεινές εικόνες του Μουνκ είχαν γεννηθεί για να εικονογραφήσουν τα εξίσου ζοφερά έργα του Ντοστογιέφσκι. Τα στοιχεία που προκύπτουν από την ανίχνευση στο έργο και τη ζωή του μεγάλου Νορβηγού καλλιτέχνη αποκαλύπτουν και επιβεβαιώνουν αυτή τη θέση.

Λίγο πριν ξεσπάσει η πανδημία μια μεγάλη έκθεση έργων του Έντβαρτ Μουνκ παρουσιάστηκε στην πινακοθήκη Tretyakov στη Μόσχα, για την οποία απαιτήθηκαν μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις με το Μουσείο Μουνκ στο Όσλο.

Αν και για πολλά χρόνια ελάχιστοι από τους πίνακές του ήταν γνωστοί στη Ρωσία, το έργο του Μουνκ έχει μεγάλη σχέση με την πατρίδα του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι. Το είδωλό και η έμπνευσή τού Μουνκ ήταν ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας. Το διάσημο δημιούργημα του Μουνκ «Η Κραυγή», μοιάζει να είναι κυριευμένο από τους δαίμονες του Ντοστογιέφσκι.

 

Edvard Munch, 1893, «Η Κραυγή». Τέμπερα και παστέλ σε χαρτόνι, 91 x 73 cm, Εθνική Πινακοθήκη της Νορβηγίας

Όπως είχε υποστηρίξει η διευθύντρια της Γκαλερί Tretyakov, Zelfira Tregulova, ο Μουνκ έφερε στην τέχνη ό,τι ο Ντοστογιέφσκι στη λογοτεχνία: «Γύρισε την ανθρώπινη ψυχή από μέσα προς τα έξω και κοίταξε στην άβυσσο και στη δίνη των παθών που διαλύουν τους ανθρώπους, αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης».

Θαυμαστής του λογοτεχνικού δώρου του Ντοστογιέφσκι. Η μποέμ ατμόσφαιρα του Όσλο της δεκαετίας του 1880, στην οποία συμμετείχε ο νεαρός Μουνκ, αποτελούνταν από δραστήριους  αναρχικούς που τρέφονταν με τα έργα του Ντοστογιέφσκι, τα οποία μόλις είχαν μεταφραστεί στα νορβηγικά.

«Θα μπορέσει ποτέ κανείς να περιγράψει εκείνες τις στιγμές; Χρειαζόμαστε τον Ντοστογιέφσκι, ή τουλάχιστον ένα μείγμα από τον Christian Krohg (Νορβηγός φυσιοδίφης και ζωγράφος, μέντορας του Munch), τον Hans Henrik Jæger (Αναρχικός συγγραφέας, «ηγέτης» των μποέμ του Όσλο) και ίσως τον εαυτό μου για να περιγράψουμε την άθλια κατάσταση στη Χριστιανία (Όσλο) τόσο πειστικά, όσο ο Ντοστογιέφσκι απεικόνισε μια πόλη της Σιβηρίας—όχι μόνο τότε, αλλά και τώρα», έγραφε ο Μουνκ.

 

Edvard Munch «Krotkaya», 1926 -28

Το αγαπημένο του έργο ήταν το A Gentle Creature. Ένα όχι πολύ γνωστό έργο του Ντοστογιέφσκι το «Krotkaya» («Ένα ευγενικό πλάσμα» «A Gentle Creature», «Μια γλυκιά γυναίκα») το οποίο επισκιάστηκε από τα μεταγενέστερα μυθιστορήματα, είχε μια βαθιά επιρροή στον Μουνκ. Αφηγείται την ιστορία της αυτοκτονίας ενός δυστυχισμένου κοριτσιού που απελπισμένη λόγω της φτώχειας της, παντρεύεται έναν τοκογλύφο τον οποίο περιφρονεί.

Κάποιοι κριτικοί τέχνης πιστεύουν ότι μια από τις πιο διάσημες αυτοπροσωπογραφίες του Munch, «Μεταξύ του ρολογιού και του κρεβατιού», που δείχνει μια γυμνή γυναικεία φιγούρα, θα μπορούσε  εύκολα να είναι η εικονογράφηση για το βιβλίο αυτό.

 

Edvard Munch, «Αυτοπροσωπογραφία – Ανάμεσα στο ρολόι και στο κρεβάτι», 1940-1943. Λάδι σε καμβά. Μουσείο Munch Όσλο

Ο Μουνκ και ο Ντοστογιέφσκι μοιράζονταν μια καλλιτεχνική αδυναμία για τους άρρωστους, του βυθισμένους στη φτώχεια. Ένας επίσης διάσημος πίνακας του Μουνκ, το «The Sick Child» (Το άρρωστο παιδί) αντανακλά τη  θλίψη του καλλιτέχνη για το θάνατο της αγαπημένης του αδερφής από φυματίωση. Ο πίνακας χλευάστηκε από κοινό και κριτικούς για τη χρήση ιμπρεσιονιστικών τεχνικών, τη φαινομενική εγκατάλειψη της γραμμής και γενικά ο πίνακας χαρακτηρίστηκε ημιτελής.

 Edvard Munch «Το άρρωστο παιδί», 1885-1886. Εθνική Πινακοθήκη της Νορβηγίας

«Δεν είμαι απολύτως σίγουρος γιατί δέθηκα μαζί της, ίσως επειδή ήταν πάντα άρρωστη… Αν ήταν επίσης κουτσή ή καμπουριασμένη, νομίζω ότι θα την είχα αγαπήσει ακόμα περισσότερο…» λέει ο Ρόντια Ρασκόλνικοφ στο «Έγκλημα και Τιμωρία».

Οι πίνακες του Μουνκ υπέφεραν όπως οι χαρακτήρες τού Ντοστογιέφσκι. Ο βιογράφος του Μουνκ, Ρολφ Στένερσεν, περιγράφει πώς ο ιδιόρρυθμος καλλιτέχνης θεωρούσε τους πίνακές παιδιά του και έδειχνε παθιασμένη αγάπη σε εκείνους που δεν έβγαιναν καλά. Τέτοια έργα τα εξέθετε στη βροχή, στον άνεμο και στο χιόνι, και μετά τα επέστρεφε στο στούντιο. Είναι γνωστό ότι αυτό συνέβη με τον πίνακα  «Separation». Λεκέδες, μουντζούρες και ίχνη από περιττώματα  πουλιών έγιναν μέρος της εικόνας.

 

Edvard Munch_ «Χωρισμός», 1896. Μουσείο Munch Όσλο

Αυτή την παράξενη μέθοδο που ο Μουνκ ονόμασε hestekur, μελετητές πιστεύουν ότι είναι μια αναφορά στο όνειρο του Ρόντια Ρασκόλνικοφ, στο οποίο ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος «Έγκλημα και Τιμωρία», κάνοντας αναδρομή στην παιδική του ηλικία, βλέπει κάποιον αγρότη να χτυπά ένα γέρικο άλογο μόνο και μόνο επειδή ήταν δικό του, επειδή του ανήκε. Φωνάζοντας «μαστίγωσέ το μέχρι ψοφήσει…» παρότρυναν τον αγρότη πολλοί συντοπίτες του.

 

Edvard Munch , «Αυτοπροσωπογραφία», Μουσείο Munch Όσλο

Ο Μουνκ συσχετίστηκε με τον συγγραφέα. Ο Μουνκ δημιούργησε αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σήμερα ως fan art—έργο τέχνης που δημιουργείται από θαυμαστή ενός συγκεκριμένου έργου. Σε μια από τις πολυάριθμες αυτοπροσωπογραφίες του, ο Μουνκ απεικονίζεται με το σκελετό του ενός χεριού. Έργο που λέγεται ότι είναι εμπνευσμένο από ένα πορτρέτο του Ντοστογιέφσκι που φιλοτέχνησε με παρόμοια τεχνική ο Ελβετός καλλιτέχνης Felix Vallotton.

 

Felix Vallotton, Πορτρέτο του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι. Ίδρυμα Félix Vallotton

Ο Μουνκ βρέθηκε νεκρός με το βιβλίο του Ντοστογιέφσκι «Δαίμονες» στο κομοδίνο του. Στο Μουσείο Μουνκ στο Όσλο φυλάσσεται ο μικρός τόμος «Δαίμονες» («Djasvlene» στα νορβηγικά). Είναι το ίδιο βιβλίο που είχε ο καλλιτέχνης στο κομοδίνο του στις 23 Ιανουαρίου 1944, τη βραδιά που ξεψύχησε στο εξοχικό του σπίτι, έξω από το Όσλο.

Πηγή https://www.rbth.com  (Russia Beyond)

https://www.art22.gr/%cf%80%cf%8e%cf%82-%ce%bf-%ce%bd%cf%84%ce%bf%cf%83%cf%84%ce%bf%ce%b3%ce%b9%ce%ad%cf%86%cf%83%ce%ba%ce%b9-%ce%b5%cf%80%ce%b7%cf%81%ce%ad%ce%b1%cf%83%ce%b5-%cf%84%ce%b7-%ce%b6%cf%89%ce%b3%cf%81%ce%b1/