Πάει ο παλιός Χρόνος… Ναι, αλλά πού πάει ο Χρόνος όταν φεύγει;

 

Το διαχρονικό και υπαρξιακό ερώτημα μέσα από την ιστορία της τέχνης…

Γιάννης Τζιμούρτας

Φεύγει ο χρόνος, είμαστε τάχα ταξιδευτές μέσα στο χρόνο, γερνάει ο χρόνος όπως ο Αγιοβασίλης ή είμαστε απλά δέσμιοι του παρόντος;

Ο Γιάννης Ρίτσος επιλέγει το πιο ανθρώπινο και ταπεινό «Νιώθω φιλικά μες στο μυστήριο του κόσμου γιατί ’μαι μέσα στο χώρο και το χρόνο…». Αφήνει να αναζητήσουν την πορεία του χρόνου οι φιλόσοφοι και οι επιστήμονες στα πειράματα τους.

Άλλωστε κι ό κόσμος στις γιορτινές μέρες της πρωτοχρονιάς, δίνει στο χρόνο ανθρώπινη διάσταση και τον… στέλνει στο καλό.

«Ο χρόνος είναι η ουσία από την οποία είμαι φτιαγμένος», έγραφε ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες. «Ο χρόνος είναι ένα ποτάμι που με παρασύρει, αλλά εγώ είμαι το ποτάμι. Είναι μια τίγρη που με καταστρέφει, αλλά εγώ είμαι η τίγρη∙ είναι μια φωτιά που με κατατρώει, αλλά εγώ είμαι η φωτιά». Αριστουργηματικά ο Αργεντίνος «ζωγραφίζει» την προσωπική του εικόνα για το χρόνο.

Καλλιτέχνες και λογοτέχνες έχουν αναλώσει και θα αναλώνουν πολύ χρόνο από την ψυχή τους στη μαγεία του χρόνου.

Η ζωγραφική, για αιώνες τώρα προσεγγίζει το χρόνο από την ηλικία, από τη φθορά, από τη μνήμη, από την αγωνία του θανάτου, από τον προβληματισμό για το μέλλον κοκ.

Τώρα που τα ρολόγια μας, μας θυμίζουν ότι ο χρόνος φεύγει, αλλά το μέλλον γίνεται παρόν ας περιηγηθούμε σε στιγμές της τέχνης που αφιερωθήκαν στο χρόνο.

 

Memento mori (Θυμηθείτε το θάνατο), πολύχρωμο μωσαϊκό από την Πομπηία, 1ος αιώνας, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης Αρχεία ειδικός επιθεωρητής Beni and archologici Νάπολη και Πομπηία

Παρόμοιες συνθέσεις θα επηρεάσουν τόσο την τέχνη στο Μεσαίωνα όσο και, με πιο εκλεπτυσμένο τρόπο, στην περίοδο του μπαρόκ με τη ζωγραφική της «ματαιοδοξίας». Το έργο είναι ευανάγνωστο γιατί τα σύμβολα διατηρούνται σε καλή κατάσταση για περίπου δύο χιλιετίες χάρη στην αρχαιολογική ανάκτηση. Ο τροχός συμβολίζει την τύχη. Περιστρέφεται όσο οι άνθρωποι είναι ζωντανοί και μπορούν να αλληλεπιδράσουν είτε τυχαία είτε με τις πράξεις τους. Κατευθύνει την πορεία της ύπαρξης προς τον πλούτο που αντιπροσωπεύει το όμορφο παλτό στα αριστερά ή προς τη φτώχεια με μια περιπλανώμενη στολή στα δεξιά. Όταν ο θάνατος (κρανίο) φτάνει, ο τροχός σταματά και τότε τίποτα δεν έχει πια αξία. Οι έννοιες του πλούτου και της φτώχειας χάνουν κάθε νόημα. Το μωσαϊκό   στην τραπεζαρία υπενθύμιζε στον οικοδεσπότη και στους καλεσμένους να παραμείνουν ταπεινοί ως απλοί θνητοί και να μην αφήσουν τη μοίρα τους στην τύχη.

 

Giorgione ή Giorgione da Castelfranco (1477 – 1510). Οι τρεις εποχές του ανθρώπου, c.1500-01 (πάνελ). Palazzo Pitti, Φλωρεντία, Ιταλία

Όπως προαναφέραμε πολλούς καλλιτέχνες έχουν απασχολήσει οι διαφορετικές ηλικίες του ανθρώπου. Στον πίνακα του Ιταλού Giorgione έχουμε τρεις ανδρικές φιγούρες. Στο κέντρο ένας νεαρός άνδρας κρατά μια παρτιτούρα και συζητά με έναν ενήλικα που μοιάζει να τον συμβουλεύει καθώς δείχνει την παρτιτούρα. Αριστερά ένας ηλικιωμένος γυρίζει να κοιτάξει τον θεατή. Οι φιγούρες αναδύονται αργά από το φόντο και τονίζονται από τις σκιές. Το θέμα του πίνακα εξακολουθεί να συζητείται και σήμερα. Άλλωστε οι ζωγραφικές του Giorgione κρύβουν ένα δεύτερο επίπεδο νοήματος, συχνά σκοτεινό: Ίσως το μάθημα τραγουδιού είναι μια  αλληγορία και προβληματισμός για την πορεία του ανθρώπου. Είναι σημαντικό να δώσουμε τη σκυτάλη στις μελλοντικές γενιές, πριν είναι πολύ αργά, όπως επιβεβαιώνει το μελαγχολικό βλέμμα του γέρου. Είναι ο μόνος από τους τρεις που απευθύνεται (με τη σοφία του) στο θεατή τραβώντας την προσοχή του.

 

Σαλβαντόρ Νταλί (1904 – 1989) «Η εμμονή της μνήμης» (1931). Νέα Υόρκη, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης

Ένας από τους πιο δημοφιλείς πίνακες του Salvador Dalì. Ως χαρακτηριστικό στοιχείο του έργου βρίσκουμε τα περίφημα χυτά ρολόγια. Όπως εξήγησε ο καλλιτέχνης έτυχε να βλέπει μια φέτα τυρί να λιώνει στον ήλιο και εμπνεύστηκε την εμμονή της μνήμης να γεμίζει την έρημη χώρα. Πρόκειται ένα τοπίο στο Port Lligat της Καταλονίας, όπου ζούσε με τη σύζυγό του Gala την εποχή του έργου. Μερικά εξωπραγματικά αντικείμενα είναι τοποθετημένα σε ένα φανταστικό τοπίο. Λίγα ρολόγια με παραμορφωμένη υφή κυριαρχούν στη σκηνή. Οι τυφλοπόντικες εξακολουθούν να σημαδεύουν το χρόνο, αλλά φαίνεται να έχουν χάσει τη στιβαρότητά τους. Τα ρολόγια που λιώνουν συμβολίζουν την απώλεια της σημασίας του χρόνου. Κάθε άνθρωπος στην πραγματικότητα, έχει τη δική του χρονική αίσθηση σε σχέση με τις ίδιες καταστάσεις. Επιπλέον, κάθε ρολόι εμφανίζει διαφορετικές ώρες. Τα μαύρα μυρμήγκια σε ένα ρολόι στο προσκήνιο, υποδηλώνουν την αποσύνθεση που συνδέεται με το χρόνο και το φόβο θανάτου.

Για τη συνέχεια εδώ:

https://www.art22.gr/%cf%80%ce%ac%ce%b5%ce%b9-%ce%bf-%cf%80%ce%b1%ce%bb%ce%b9%cf%8c%cf%82-%cf%87%cf%81%cf%8c%ce%bd%ce%bf%cf%82-%ce%bd%ce%b1%ce%b9-%ce%b1%ce%bb%ce%bb%ce%ac-%cf%80%ce%bf%cf%8d-%cf%80%ce%ac%ce%b5/