Η ζωή των αγωνιστών του 1821

Τι φορούσαν και ποια ήταν η τροφή τους; - Πώς περνούσαν οι μέρες τους στα στρατόπεδα; - Οι προλήψεις και τα γούρια τους - Ο τρόπος που πολεμούσαν οι Έλληνες και πώς τους εμψύχωνε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης;

Σε πολλά άρθρα μας έχουμε ασχοληθεί με την Επανάσταση του 1821, τόσο με τις σημαντικότερες μάχες, όσο και με τους πλέον επιφανείς ήρωες του ελληνικού Αγώνα για την Ανεξαρτησία. Αυτό που δεν μας έχει απασχολήσει σχεδόν καθόλου είναι η ζωή και οι συνήθειες των αγωνιστών της Επανάστασης. Με το θέμα αυτό θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Η φορεσιά των «ατάκτων» πολεμιστών

Στις αρχές του Αγώνα, στα ελληνικά στρατόπεδα, κυρίως της Πελοποννήσου, υπήρχε μια πολύχρωμη και φανταχτερή εικόνα καθώς έφταναν οπλοφόροι από κάθε γωνιά του ελληνισμού. Ο Φωτάκος γράφει ότι το πρώτο μεγάλο στρατόπεδο, αυτό της Καρύταινας, έμοιαζε με χωριάτικο πανηγύρι, ενώ ο γραμματικός του Κολοκοτρώνη Μιχαήλ Οικονόμου γράφει: «... συντομίας τε ένεκα και διότι τα καθέκαστα των τοιούτων (ενν. των πολεμιστών) ανήκουν μάλλον εις την φιλολογίαν, την ποίησιν, εν μέρει δε νυν και την φωτογραφίαν».

Σταδιακά, η ποικιλία των φορεσιών έδωσε τη θέση της σε μια, σχετικά παρόμοια ενδυμασία, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως εθνική στολή των άτακτων ελληνικών στρατευμάτων. Αυτή την αποτελούσαν: φέσι που το τύλιγαν οι περισσότεροι με μαντίλι, γελέκι, φουστανέλα που δενόταν με ζωστήρα στη μέση και έφτανε ως τα γόνατα, κάλτσες, απλά και ελαφριά τσαρούχια από ακατέργαστο δέρμα βοδιού και φλοκάτα ή κάπα, με φλόκια από τη μία ή και τις δύο πλευρές που συνήθιζαν να τη ρίχνουν πάνω τους. Βάση όμως της στολής ήταν η φουστανέλα και τα τσαρούχια. Χωρίς αυτά δεν θεωρούνταν κάποιος σωστός και γενναίος στρατιώτης. Η φουστανέλα των οπλαρχηγών είχε πολλές πτυχές και των στρατιωτών λίγες. Οι φουστανέλες των Ρουμελιωτών είχαν επίσης περισσότερες πτυχές από εκείνες των Πελοποννήσιων. Η πολύπτυχη φουστανέλα των Ρουμελιωτών όμως είχε κατά τον Heideck τρία μειονεκτήματα: α) επειδή είχε όγκο και ξεδιπλωνόταν με τις κινήσεις του πολεμιστή εμπόδιζε αρκετά τον χειρισμό του όπλου, β) ήταν αδύνατο στους στρατιώτες να έχουν μαζί τους και δεύτερη για να μπορούν ν’ αλλάζουν και να πλύνουν την ακάθαρτη και γ) λερωνόταν εύκολα και γέμιζε παράσιτα, κυρίως ψείρες, που ταλαιπωρούσαν τους διαρκώς μετακινούμενους ελληνικούς πληθυσμούς. Οι... ψείρες ήταν ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος των αγωνιστών του 1821 και τις αντιμετώπιζαν με την ξύστρα, ένα είδος ξύλινης κουτάλας με μακριά λαβή, το άλλο άκρο της οποίας όμως δεν ήταν κοίλο, όπως της κουτάλας αλλά επίπεδο και σκαλισμένο με πολλές μικρές αιχμές. Την ξύστρα την είχαν στη ζώνη τους τόσο οι Έλληνες όσο και οι Τούρκοι στρατιώτες και μ’ αυτή έξυναν την πλάτη τους για ν’ ανακουφιστούν από τα ενοχλητικά παράσιτα.

Όταν όμως οι ψείρες ήταν πάρα πολλές οι «άτακτοι» τίναζαν τα ρούχα τους πάνω στη φωτιά. Μετά μάζευαν τα ζεστά τους ρούχα, τα έκαναν μπόγο και κάθονταν πάνω σ’ αυτά. Έτσι απολύμαναν τα ρούχα και εξαφάνιζαν τις ψείρες και την κόνιδα! (Ιωάννης Φιλήμων, «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», τ. 3, σελ. 33-34). Βέβαια, αυτό δεν συνέβαινε μόνο στον ελληνικό στρατό της εποχής αλλά και σε όλους τους ξένους. Πολύ δύσκολο ήταν βέβαια να διατηρηθεί η καθαριότητα για τα άτακτα στρατεύματα, καθώς ούτε η οργάνωση τους ούτε οι συνθήκες του πολέμου τους επέτρεπαν να κάνουν ό,τι έπρεπε. Έτσι περνούσαν ακόμα και τρεις μήνες για να αλλάξουν ρούχα. Όπως γράφει και πάλι ο Ιωάννης Φιλήμων στο «Δοκίμιον» (τ. 3, σελ. 34) κάποιοι με το πρόσχημα ότι πηγαίνουν «ν’ αλλάξουν», λιποτακτούσαν από τα στρατόπεδα. Αυτή η απίθανη για σήμερα, δικαιολογία, ήταν μία από τις πολλές που πρόβαλλαν οι επίδοξοι λιποτάκτες.

Οι πιο πολλοί στρατιώτες κοιμούνταν στο χώμα ή πάνω σε κλαδιά, εκτός από κάποιους που είχαν μαζί τους ψάθα. Σε πολλές περιπτώσεις ήταν υποχρεωμένοι να κοιμούνται για λόγους ασφαλείας χωρίς φωτιά, ακόμα και στο καταχείμωνο υποφέροντας από το τσουχτερό κρύο.

Τι έτρωγαν οι αγωνιστές του 1821;

Η τροφή των οπλαρχηγών και στρατιωτών ήταν λιτή και ξερή. Το συνηθισμένο συσσίτιο ήταν πολύ ψωμί, άφθονες ελιές και συνήθως, κρασί. Μια φορά την εβδομάδα, κάποτε και περισσότερες, έτρωγαν ψητό. Όταν δεν επαρκούσαν οι φούρνοι για την παρασκευή ψωμιού, χορηγούνταν στους στρατιώτες αλεύρι, ανάμεικτο συνήθως με καλαμποκάλευρο. Αυτό, χωρίς να το κοσκινίσουν, το ζύμωναν χωρίς προζύμι και αλάτι πάνω σε δέρμα ή σε πλάκα ή σε σανίδα και του έδιναν τη μορφή κουλούρας που έψηναν πάνω σε χόβολη από φρύγανα. Το κρασί το έβαζαν σε ένα είδος ασκιού, την τσίτσα. Στον ντορβά τους, το σακίδιο που είχαν μαζί τους, έβαζαν «συμπληρωματικά» της τροφής όπως τυρί, κρεμμύδια και σκόρδα.

Ακόμη είχαν βελόνες, ράμματα, τσακμακόπετρες μέχρι και τσαγκαροσούβλια για τα τσαρούχια. Τα στρατεύματα τα ακολουθούσαν μπαλωματήδες, σιδεράδες, «οπλοδιορθωτές» και μικροπωλητές. Αυτοί ,στα στρατόπεδα έστηναν τους πάγκους τους και έτσι δημιουργούνταν αυτοσχέδιες αγορές. Εκεί οι στρατιώτες προμηθεύονταν τρόφιμα (κρασί, άλλα οινοπνευματώδη ποτά, στραγάλια, ξερά σύκα, σκουμπριά, παλαμίδες, δέρματα κλπ.) αλλά και διάφορα άλλα είδη πρώτης ανάγκης.

Πώς περνούσε η μέρα των αγωνιστών του 1821;

Οι άτακτοι στρατιώτες του 1821 ζούσαν στα λημέρια των κλεφτών και των αρματολών. Κάτω από πυκνόφυλλα δέντρα, κοντά σε σκιερές χαράδρες και ρεματιές. Λίγοι τυχεροί έστηναν ένα καλύβι από κλαδιά ή θάμνους ένα τσαρδάκι όπως λεγόταν. Το εγερτήριο γινόταν τα χαράματα. Οπλαρχηγοί και στρατιώτες έκαναν τον σταυρό τους πριν την ανατολή του ήλιου. Έπειτα χτένιζαν τα, μακριά συνήθως, μαλλιά τους. Ακολούθως συγκεντρώνονταν γύρω από το τσαρδάκι του αρχηγού ή στο ύπαιθρο και καθιστοί σχημάτιζαν έναν, δύο ή και τρεις κύκλους. Εκεί μιλούσαν για τι μάχες, τα ανδραγαθήματα κάποιων, τον ηρωικό θάνατο άλλων, την κατάσταση των εχθρών ή έκριναν κάποια διαφορά στρατιωτών. Συνήθως τη λύση στις διαφωνίες έδινε ο γηραιότερος αρχηγός ή στρατιωτικός. Στις ώρες της αργίας οι βαθμοφόροι έπαιζαν τυχερά παιχνίδια. Από τους στρατιώτες, άλλοι τραγουδούσαν, άλλοι έπαιζαν φλογέρα κα άλλοι χόρευαν συνήθως το λειβαδίτικο ή σπανιότερα το συρτό. Άλλοι πάλι έριχναν δίσκο ή λιθάρι. Οι συμπολεμιστές τους επευφημούσαν τους νικητές του δίσκου, της πάλης ή του άλματος και πείραζαν με καλόκαρδες ειρωνείες τους νικημένους.

Για τη συνέχεια εδώ:

https://www.protothema.gr/stories/article/1316979/i-zoi-ton-agoniston-tou-1821/