Ένας πίνακας για την Πανωραία Χατζηκώστα

Η προσφορά της Πανωραίας Χατζηκώστα  στον Έρανο για το Μεσολόγγι

«Δεν έχω τίποτα άλλο, από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι»

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Είναι η τρίτη φορά, σε διάστημα τριών χρόνων, που γράφω ένα κείμενο για την ιστορική αποκατάσταση της Πανωραίας Χατζηκώστα. Και αυτό, επειδή πολλοί Έλληνες δεν γνωρίζουν την αληθινή ιστορία αυτής της περιφρονημένης ηρωίδας της ζωής, όπως για πολλά χρόνια δεν την γνώριζα ούτε εγώ. Είναι μια αφανής ηρωίδα  που το πεπρωμένο και η φιλοπατρία, την έδεσαν με τη νεότερη ιστορία του Έθνους.

Δε διέσωσε, όμως, τη μνήμη της, όπως θα άξιζε στην ταπεινή μορφή της και στο αξιομίμητο παράδειγμα της, αλλά ερήμην της ιστορικής αλήθειας και της επίγνωσης των Ελλήνων, για τη μεγαλόκαρδη πράξη της στον έρανο για το Μεσολόγγι, την σκέπασε με το αξιοκαταφρόνητο παρατσούκλι η «Ψωροκώσταινα», που σαν κατάρα συνοδεύει έκτοτε και την Ελλάδα. Αυτό έγινε με αφορμή την άτυχη έμπνευση ενός βουλευτή της εποχής εκείνης, να συγκρίνει την άθλια οικονομική κατάσταση της χώρας με την πανάξια αυτή γυναίκα.

Αυτή τη φορά, το κείμενο έχει ως θέμα την παρουσίαση του τελευταίου μου έργου, που είναι αφιερωμένο στη μνήμη της Πανωραίας Χατζηκώστα. Φαίνεται λογικό, πως κανένας ζωγράφος μέχρι τώρα, δεν θα ήθελε να ασχοληθεί μαζί της, αφού δεν ήταν ένα σημαίνον πρόσωπο, ένα θελκτικό πρότυπο ή ένα δημοφιλές θέμα, για τους πελάτες της ψευτοαστικής τάξης στην οποία θα απευθυνόταν. Το έργο, αναπαριστά το ιστορικό γεγονός του Εράνου για το Μεσολόγγι, που έγινε στο Ναύπλιο, μια Κυριακή του 1826. Έχω τη βεβαιότητα, εκτός και αν κάποιος μπορεί να μου αποδείξει το αντίθετο, πως πρόκειται για τον πρώτο πίνακα, που ζωγράφισε ποτέ Έλληνας καλλιτέχνης, προκειμένου να τιμήσει τη μνήμη της, να αποδώσει σεβασμό στην φιλοπατρία της και να εξάρει το παράδειγμα της, που είναι τόσο επίκαιρο και διδακτικό στις ημέρες μας. Σήμερα, που κανείς από τους έχοντες δεν θέλει να πληρώσει για τη σωτηρία της χώρας, όπως έκανε εκείνη, η πάμπτωχη, για τη σωτηρία του Μεσολογγίου.

Η επικαιρότητα αυτή, κάνει την Πανωραία Χατζηκώστα φωτεινό οδηγό για την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων και των αξιών στη ζωή. Ίδια στο μεγαλείο με την πτωχή χήρα της Παραβολής, που μακάρισε ο Κύριος, όταν αυτή πήγε και άφησε στο ταμείο του Ναού, τον ένα και μοναδικό οβολό της. Αυτό το ψυχικό μεγαλείο, είναι που κάνει και την Πανωραία Χατζηκώστα να λέει στην ερανική επιτροπή με παράπονο:

«Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι»,

Και ας ήταν αυτά, όλη της η περιουσία και ας μην είχε τίποτα να φάει. Πρώτα η πατρίδα, έπειτα το φαγητό, μοιάζει να μας λέει. Με τη φράση: «Αυτά τα τιποτένια», η πλούσια ψυχή συναισθάνεται με ντροπή την υλική πτωχεία της και αναγνωρίζει τη μικρή αξία της προσφοράς της με κάποιο παράπονο. Θα ευχόταν, να είχε ακόμη περισσότερα για να δώσει «στο μαρτυρικό Μεσολόγγι», ξεχνώντας πως και η δική της ζωή ήταν ένα μαρτύριο.  

Βάζει, λοιπόν, το άτομο της και την προσωπική δυστυχία σε δεύτερη θέση, χάριν του εμείς και του καλού της πατρίδας. Δίνει έτσι στους σύγχρονους της, αλλά και σε εμάς, έστω για λίγο, το ύψιστο μάθημα για την αξιολόγηση των πραγμάτων και για τις προτεραιότητες στη ζωή κάποιων αξιών. Αν για τη χήρα της Παραβολής, η υπέρτατη αξία είναι η αγάπη προς τον θεό, για την Πανωραία ύψιστη αξία, είναι η αγάπη προς την πατρίδα και την ελευθερία της. Η αυταπάρνηση που δείχνουν και οι δύο είναι η ίδια, αλλά και η πτωχεία τους, είναι επίσης απόλυτη.

Με βάση αυτήν την αξία, όταν έμαθα και εγώ για πρώτη φορά την αληθινή ιστορία της, δάκρυσα. Αναλογίστηκα πικρά, πόσες φορές από άγνοια είχα χρησιμοποιήσει το όνομα «Ψωροκώσταινα» και αποφάσισα έκτοτε, να κάνω ότι μπορώ για την αποκατάσταση της μνήμης της και για την εξάλειψη της έκφρασης αυτής από το ελληνικό λεξιλόγιο, που τόσο προσβάλλει την ηρωίδα, αλλά και την πατρίδα μας.  

Κάπως έτσι, αποφάσισα πως είναι αντάξια της αξίας που μας δίδαξε, και πως ήρθε η ώρα πλέον, να αποτυπωθεί η εικόνα της και αυτή η πράξη της μεγαλοκαρδίας, έστω και με την φανταστική μορφή που της απέδωσα. Μιας ψυχής που τα έργα του μεγαλείου της δεν εξαντλούνται στο γεγονός του Εράνου και μόνο, αλλά περιλαμβάνει και την φροντίδα των ορφανών, που είχε υπό την προστασία της, όπως μπορεί να διαβάσει κάποιος στην βιογραφία της, την οποία έχω παραθέσει στα δύο προηγούμενα άρθρα μου.

(Αυτονόητα, θεωρώ το έργο αυτό κοινό κτήμα όλων και για αυτό δεν θα είχα αντίρρηση για την αντιγραφή του)

Περισσότερα βιογραφικά στοιχεία εδώ: http://olympia.gr/2012/02/28/psarokostaina/#comments