Β΄ Μέρος: ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ: Οι Θρησκείες και οι Τέχνες της Αυτοσυνειδησίας. (Η διαλεκτική των φυσικών προτύπων και της λογικής)

του Γεράσιμου Γερολυμάτου

1.1. Ανιμιστική Θρησκεία: Εξελικτικά βρισκόμαστε ήδη στο δεύτερο στάδιο της αυτοσυνειδησίας, όπου θα εξετάσουμε και την εσωτερική εξέλιξη των πρώτων θρησκευτικών μορφών.

Όταν οι άνθρωποι άρχισαν ήδη να δημιουργούν ανώτερο πολιτισμό, ταυτόχρονα με την ανιμιστική θρησκεία, συνέλαβαν και μια θρησκευτική πίστη με την υψηλή έννοια της θρησκείας, την θεοσέβεια και την ευσέβεια, δηλαδή την λατρεία των γονιμοποιούντων και γονιμοποιουμένων θεοτήτων, που ήταν συνειδησιακά ανώτερη της δεισιδαιμονίας. Έτσι στην Ελλάδα την ανιμιστική λατρεία των προϊστορικών ανθρώπων, που ήταν η άποψη και της πρώτης ελληνικής θρησκείας, οι Έλληνες την προσωποποίησαν και την κατέστησαν ανθρωπόμορφη υπό την έννοια του «Μειλιχίου» θεού ή θεάς. Ένα χαρακτηριστικό της εξελιγμένης θρησκείας στην Ελλάδα της εποχής του χαλκού στον τομέα της τέχνης, είναι ότι οι ανιμιστικές εκδηλώσεις της θρησκείας ως «δεισιδαιμονίαι» υποχωρούν, καθώς δεν αντιπροσωπεύονται εκείνη την εποχή με πολλά και σαφή ευρήματα, ενώ η «θεοσέβεια», αντιπροσωπεύεται δια πολλών και σαφεστάτων[1]. Κατά τη διάρκεια της εποχής του Χαλκού (3000-2000 π.Χ), η θρησκεία στην Ελλάδα εξακολούθησε να ασκείται υπό τους ίδιους τύπους που εκτέθηκαν παραπάνω και καμιά ουσιώδης διαφορά δεν βρίσκεται στα ευρήματα της τέχνης, τα οποία πέρα από κάποιες αλλαγές των κινήσεων δείχνουν την ίδια θρησκευτική βάση.

Στον ελλαδικό χώρο οι λαοί που εισέβαλαν προς το τέλος της Μυκηναϊκής εποχής, υπό το γενικό όνομα «Δωριείς» και «Ηρακλείδαι», έφεραν μαζί τους τα θρησκευτικά σπέρματα των περιόδων που υπήρχαν πριν την Μυκηναϊκή εποχή. Αυτά, δηλαδή, από τα οποία είχε κατ΄αρχήν εξελιχθεί η τέλεια θρησκεία των Μυκηναίων, χωρίς όμως να καταφέρουν να την εξαφανίσουν[2]. Αυτό, φυσικά, σήμαινε μια οπισθοδρόμηση της θεοσέβειας για κάποιο χρονικό διάστημα. Έτσι η θρησκεία μετέπεσε πάλι σε δεισιδαιμονία κατά την οποία άρχισαν να λατρεύονται ξανά τα ανεικονικά, ή φετιχικά ομοιώματα, οι βαίτυλοι ή βαιτύλια, η λατρεία των λίθων, οι οποίοι και παρέμειναν έκτοτε καθ΄όλη τη διάρκεια της ιστορικής ελληνικής περιόδου, ως πατροπαράδοτες και αξιοσέβαστες θρησκευτικές εκδηλώσεις παράλληλα με την επίσημη λατρεία του ολυμπιακού δωδεκάθεου.

Άπις, ο ιερός ταύρος στη Μέμφιδα

1.2   H λατρεία των Ζώων: Σημαντικό στοιχείο του Πολυθεϊσμού είναι και η λατρεία των ζώων που συνδέεται άμεσα με τον πρωτόγονο τοτεμισμό. Ανάμεσα στα ιερά ζώα και φυτά της αιγυπτιακής θρησκείας ήταν π.χ, η συκομουριά μέσα στην οποία ζούσε η θεά Χάθωρ, η θεά Νεφερτούμ κάτω από το σχήμα του άνθους του Λωτού, ο Ώρος με τη μορφή του γερακιού, ο Θωτ με τη  μορφή της ίβιδος, η θεά  Μπάσετ με κεφάλι γάτας, ο θεός Άνουβις με μορφή τσακαλιού, ο Σήθ, ενώ η θεά Ίσις εμφανίζεται πάντα με κέρατα αγελάδας, σύμβολο ευμάρειας και γονιμότητας. Ξεχωριστά από τους θεούς, που είχαν προσωποποιηθεί με μορφή ζώου λατρεύονταν και τα ίδια τα ζώα, ειδικά εκείνα που είχαν τα σωστά χαρακτηριστικά και έφεραν κάποια συγκεκριμένα σημάδια. Το σπουδαιότερο παράδειγμα αυτής της πίστης ήταν στην Αίγυπτο η λατρεία στον Άπις τον ιερό ταύρο στη Μέμφιδα. Αυτά τα ιερά ζώα, ταύροι, γάτες, κροκόδειλοι κ.α, ταριχεύονταν και τοποθετούνταν σε ειδικούς τάφους. Σε ότι αφορά τη γάτα και την ίβιδα μάλιστα, η από σκοπιμότητα ή αμέλεια θανάτωσή τους επέφερε την ποινή του θανάτου. Στην Κρήτη λατρευόταν επίσης ο ταύρος και ο Μινώταυρος είχε ξεχωριστή θέση στην κρητική μυθολογία. Η λατρεία των ζώων είναι σημαντική και στον Ινδουϊστικό πολυθεϊσμό όπου πολλοί θεοί παρουσιάζονται με τη μορφή ζώου π.χ., Ελέφαντα, πίθηκου και αγελάδας η οποία στην Ινδία αντιμετωπίζεται και σήμερα ακόμη με ιερότητα. Στην προκολομβιανή Αμερική η λατρεία των ζώων στις θρησκείες των Αζτέκων, Μάγια και Ίνκας ήταν πολύ διαδεδομένη.

Αρχική εικόνα: Παρά το Γύθειον λατρεύονταν ευμεγεθής λίθος, ονομαζόμενος Ζεύς Καππώτας (Παυσ. ΙΙΙ, 22,1), όστις κατά την δωρική διάλεκτο εσήμαινε τον εκ του ουρανού καταπεσόντα Δία.

(Το κείμενο αποτελεί μέρος της μελέτης μου με τον τίτλο: «ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ- Μια επισκόπηση της ανάπτυξης του Πολιτισμού», Β΄ Μέρος: ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ,  Κεφ. 1. ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΣ, (Η διαλεκτική των φυσικών προτύπων και της λογικής), παρ. 1.1 Ανιμιστική Θρησκεία, 1.2 Η λατρεία των ζώων)

---

[1] ΕΓΚ. ΛΕΞ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ: Απ. Αρβανιτόπουλος-Τόμος 5^ος. σ. 355. Αθήνα

[2] Αυτή η υποχώρηση της θρησκείας και της τέχνης σε προηγούμενες μορφές του παρελθόντος, χαρακτηρίστηκε ως «Μεσαίωνας» ή «Σκοτεινοί Χρόνοι» και διήρκεσε μέχρι τον 8^ο π.Χ. αι.