Το Κρυμμένο Πορτρέτο: Μια άγνωστη γυναίκα αναδύεται κάτω από το Μπλε του Πικάσο

Η ανακάλυψη προσφέρει νέα δεδομένα για την εξέλιξη του Πικάσο κατά την Μπλε Περίοδο και ανοίγει νέα ερωτήματα για τη διαδικασία δημιουργίας του καλλιτέχνη

Κείμενο: Πέπη Νικολοπούλου

Πρόσφατα, οι ιστορικοί τέχνης του Courtauld Institute of Art στο Λονδίνο ανακάλυψαν ένα κρυμμένο πορτρέτο γυναίκας κάτω από τον πίνακα του Πάμπλο Πικάσο Πορτρέτο του Ματέου Φερνάντεθ ντε Σότο του 1901. Οι υπέρυθρες και ακτινογραφικές απεικονίσεις που πραγματοποιήθηκαν κάτω από το στοχαστικό πορτρέτο του Ματέου Φερνάντεθ ντε Σότο αποκάλυψαν την ύπαρξη μιας δεύτερης μορφής: ενός πίνακα που απεικονίζει μια γυναίκα, πιθανότατα φιλοτεχνημένου λίγους μήνες νωρίτερα. Τα περιγράμματα του κεφαλιού της, οι καμπύλοι ώμοι και τα δάχτυλά της διακρίνονται ξεκάθαρα.

Η γυναίκα αυτή φέρει ένα χαρακτηριστικό χτένισμα κότσου (chignon), το οποίο ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στο Παρίσι εκείνης της περιόδου. Η μορφή της θυμίζει αρκετές από τις καθιστές γυναικείες φιγούρες που ζωγράφισε ο Πικάσο την ίδια χρονιά, όπως Η Πότρια της Αψεντιού (Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη) και Γυναίκα με Σταυρωμένα Χέρια (Kunstmuseum, Βασιλεία).

Ωστόσο, η ανακάλυψη δεν σταματά εκεί. Στην ακόμη βαθύτερη επιφάνεια του καμβά, βρέθηκαν ίχνη ενός επιπλέον κεφαλιού, γεγονός που υποδηλώνει πως ο συγκεκριμένος πίνακας υπέστη πολλαπλές επεξεργασίες. Η άγνωστη γυναίκα ενδέχεται να είχε αρχικά αποτυπωθεί με την πιο ζωηρή, ιμπρεσιονιστική παλέτα του νεαρού Πικάσο, σε ύφος παρόμοιο με εκείνο του πίνακα Αναμονή (Μουσείο Πικάσο, Βαρκελώνη), όπου η γυναικεία φιγούρα περιβάλλεται από λαμπερά χρώματα.

Courtesy: Courtauld Institute of Art

 Η ταυτότητα της γυναίκας παραμένει άγνωστη. Θα μπορούσε να ήταν ένα μοντέλο ή μια φίλη του ζωγράφου, που πόζαρε για έναν από τους πρώιμους πίνακές του εμπνευσμένους από τη νυχτερινή ζωή του Παρισιού. Την εποχή εκείνη, ο Πικάσο συνήθιζε να επαναχρησιμοποιεί τους καμβάδες του, τόσο λόγω οικονομικών δυσκολιών όσο και ως μέρος της δημιουργικής του διαδικασίας.

Δεν επιδίωκε να σβήσει εντελώς τις παλαιότερες εικόνες του καλύπτοντάς τες με λευκό στρώμα μπογιάς, αλλά αντ’ αυτού προτιμούσε να προσθέτει νέες μορφές πάνω στις ήδη υπάρχουσες, αφήνοντας το παρελθόν να διαφαίνεται μέσα από τις στρώσεις χρώματος.

Courtesy: Courtauld Institute of Art

Ο Μπάρναμπι Ράιτ, Αναπληρωτής Διευθυντής της Πινακοθήκης Courtauld, δήλωσε: «Εδώ και καιρό υποψιαζόμασταν ότι πίσω από το πορτρέτο του Ματέου Φερνάντεθ ντε Σότο κρυβόταν ένα άλλο έργο, καθώς η επιφάνεια του πίνακα φέρει χαρακτηριστικά σημάδια και υφές που πρόδιδαν κάτι από κάτω. Τώρα γνωρίζουμε πως πρόκειται για τη μορφή μιας γυναίκας. Μπορεί κανείς να αρχίσει να διακρίνει το περίγραμμά της ακόμη και με γυμνό μάτι. Ο τρόπος με τον οποίο ο Πικάσο εργαζόταν, μεταμορφώνοντας μια εικόνα σε μια άλλη, και η ικανότητά του να αλλάζει στιλιστικά, θα γινόταν ένα από τα πιο εμβληματικά στοιχεία της τέχνης του. Αυτή η μοναδική προσέγγιση τον ανέδειξε σε έναν από τους τιτάνες της ιστορίας της τέχνης. Και όλα αυτά ξεκινούν με έναν πίνακα σαν αυτόν».

Η Κέρστεν Ρίχτερ, Διευθύντρια της Συλλογής Oskar Reinhart “Am Römerholz”, δήλωσε: «Αυτός ο πίνακας είναι πραγματικά ένα έργο μεγάλης πολυπλοκότητας, αποκαλύπτοντας τα μυστικά του με την πάροδο των ετών. Όταν ο Όσκαρ Ράινχαρτ τον απέκτησε το 1935, θεωρούνταν απλώς ένα πορτρέτο ενός άγνωστου ξυλογλύπτη. Σήμερα, όχι μόνο γνωρίζουμε την ταυτότητα του απεικονιζόμενου και τη σημασία του στη ζωή του Πικάσο μετά τον θάνατο του πιο στενού του φίλου, αλλά μπορούμε επίσης να οπτικοποιήσουμε τη διαδικασία καλλιτεχνικής εξέλιξης του νεαρού ζωγράφου, στρώση προς στρώση».

Η Μπλε Περίοδος του Πάμπλο Πικάσο και το Πορτρέτο του Ματέου Φερνάντεθ ντε Σότο

Το έργο Πορτρέτο του Ματέου Φερνάντεθ ντε Σότο (1901), απεικονίζει τον Ισπανό γλύπτη και στενό φίλο του Πικάσο κατά τη διάρκεια της Μπλε Περιόδου του. Αυτή η περίοδος, που διήρκεσε από το 1901 έως το 1904, σηματοδοτεί μια καλλιτεχνική καμπή για τον Πικάσο, καθώς απομακρύνεται από τις συμβάσεις της ζωγραφικής του 19ου αιώνα, υιοθετώντας μια πιο εκφραστική πινελιά και την χαρακτηριστική, μελαγχολική μπλε-πράσινη παλέτα του. Ήταν η περίοδος όπου απομακρυνόταν από τις φωτεινές, ιμπρεσιονιστικές επιρροές του και κατευθυνόταν προς έναν πιο στοχαστικό και μελαγχολικό εικαστικό κόσμο.

Το Πορτρέτο του Ματέου Φερνάντεθ ντε Σότο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της μεταβατικής περιόδου, που αναγνωρίζεται πλέον ως καθοριστική στην καριέρα του Ισπανού ζωγράφου. Το 1901, σε ηλικία μόλις δεκαεννέα ετών, ο Πικάσο φτάνει στο Παρίσι από την Ισπανία, έχοντας ως βασικό στόχο να παρουσιάσει τη δουλειά του στο διεθνές κοινό. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, πραγματοποιεί την πρώτη του έκθεση στην γκαλερί του εμπόρου σύγχρονης τέχνης Αμπρουάζ Βολάρ, ενός από τους πιο σημαντικούς προωθητές των πρωτοποριακών καλλιτεχνικών ρευμάτων της εποχής.

Pablo Picasso, Portrait of Mateu Fernández de Soto, 1901. Oskar Reinhart collection ‘Am Römerholz’, Winterthur, Switzerland

Για την έκθεση αυτή, ο Πικάσο δημιουργεί μια σειρά από πίνακες με ζωντανά χρώματα και παιχνιδιάρικη, ιμπρεσιονιστική πινελιά, ενσωματώνοντας στοιχεία που παρέπεμπαν στην παράδοση του Βαν Γκογκ και του Τουλούζ-Λοτρέκ. Ωστόσο, μέχρι το φθινόπωρο του 1901, μια βαθύτερη αλλαγή αρχίζει να συντελείται στο έργο του. Με το Πορτρέτο του Ματέου Φερνάντεθ ντε Σότο, ο Πικάσο υιοθετεί μια πιο εσωστρεφή, στοχαστική προσέγγιση, η οποία εκφράζεται μέσα από τις βαριές σκιές και την ψυχρότητα των μπλε αποχρώσεων.

Τα έργα της Μπλε Περιόδου δεν είναι μόνο αισθητικά αναγνωρίσιμα, αλλά και συναισθηματικά φορτισμένα, αντανακλώντας μια εποχή προσωπικής θλίψης και κοινωνικής ευαισθησίας για τον καλλιτέχνη. Η απεικόνιση της φτώχειας, της μοναξιάς και της απόγνωσης συνυπάρχει με μια πρωτόγνωρη εξερεύνηση της ανθρώπινης ψυχής. Με την πάροδο των δεκαετιών, η συγκεκριμένη περίοδος έχει γίνει αντικείμενο εκτενούς μελέτης, καθώς αποκαλύπτει το μεταβατικό στάδιο του Πικάσο προς τον μοντερνισμό και τη ριζοσπαστική του αναζήτηση στις μορφές και τα συναισθήματα.

Η ταυτότητα της γυναίκας παραμένει άγνωστη, αλλά η ανακάλυψη προσφέρει νέα δεδομένα για την εξέλιξη του στυλ του Πικάσο κατά την Μπλε Περίοδο του και ανοίγει νέα ερωτήματα για τη διαδικασία δημιουργίας του καλλιτέχνη: Ποια ήταν αυτή η γυναίκα; Γιατί ο Πικάσο αποφάσισε να ζωγραφίσει από πάνω της; Και πώς επηρέασε αυτή η πράξη την εξέλιξη της εικαστικής του γλώσσας;

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ανακαλύπτεται κρυμμένη εικόνα κάτω από έργο του Πικάσο. Το 2014, οι επιστήμονες βρήκαν έναν κρυμμένο πίνακα κάτω από το Το Μπλε Δωμάτιο του 1901, χρησιμοποιώντας υπέρυθρη τεχνολογία.

Μία ακόμη κρυμμένη ιστορία προστίθεται στο μωσαϊκό του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου, αποδεικνύοντας πως, ακόμη και σήμερα, η τέχνη του εξακολουθεί να μας εκπλήσσει και να μας προκαλεί να κοιτάξουμε πιο βαθιά κάτω από την επιφάνεια.

https://elculture.gr/to-krymmeno-portreto-mia-agnosti-gynaika-anadyetai-kato-apo-to-ble-tou-pikaso/