«Οι Μυστικές Βραχογραφίες των Ιερών Σπηλαίων»

Με αφορμή την ανακάλυψη βραχογραφιών σε σπήλαιο του όρους Αιγάλεω

του Νίκου Μπουντούκη

Ένα κεφάλι ταύρου και η είσοδος του σπηλαίου

Προλογικό σημείωμα

του Κώστα Φωτεινάκη

Ο συγγραφέας είναι κάτοικος της Αγίας Βαρβάρας και εργάζεται ως δημοσιογράφος και κειμενογράφος στο χώρο της διαφήμισης. Στο βιβλίο (έρευνα) παρουσιάζεται με σοβαρή τεκμηρίωση η εκτίμηση, πως σ΄ ένα σπήλαιο στο όρος Αιγάλεω, οι αρχαίοι ημών πρόγονοι λάτρευαν τους χθόνιους θεούς. Ο συγγραφέας στηρίζει την έρευνά του σε πλούσια βιβλιογραφία, που αναφέρεται στο τέλος του βιβλίου, καθώς και στις βραχογραφίες εντός του σπηλαίου τις οποίες έχει φωτογραφίσει και δημοσιεύονται. Οι βραχογραφίες είναι σχεδόν αδύνατο να αποκωδικοποιηθούν από τους ανυποψίαστους, όμως με την βοήθεια και την οξυμένη παρατηρητικότητα (αλλά και την φαντασία) του συγγραφέα οι αναγνώστες μπορούν να  «μυηθούν» και να κατανοήσουν το βαθύτερο νόημα των παραστάσεων.

Οι βραχογραφίες απεικονίζουν: ταύρο, αίγαγρο, ψάρια, ανθρώπους, οφθαλμό κ.λ.π. Το βιβλίο αυτό έρχεται να ενισχύσει την άποψη εκείνων  που επιμένουν πως:

α) κατά μήκος της αρχαίας Ιεράς Οδού μήκους 20 ΚΜ  υπήρχαν «…ναΐσκοι και ιερά…» κ.λ.π.

και β) πως η ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Αθήνας - αρχαίος Έρμος (Χαϊδάρι, Αγ. Βαρβάρα), αρχαίος Χολαργός (Περιστέρι) - δεν έχει ερευνηθεί από την αρχαιολογική υπηρεσία. Πιστεύουμε ότι μετά την δημοσιοποίηση της εργασίας του κ. Μπουντούκη οι αρμόδιοι τοπικοί παράγοντες και η αρχαιολογική υπηρεσία να δείξουν το ανάλογο ενδιαφέρον και να ερευνήσουν με συστηματικό και επιστημονικό τρόπο την ιστορία και τα ευρήματα που υπάρχουν διάσπαρτα κατά μήκος της Ιεράς Οδού (π.χ. μνημείο Πυθιονίκης) και εντός των Σπηλαίων (σπήλαιο Πανός, σπήλαιο βραχογραφιών κ.λ.π). Αξίζει να σημειωθεί πως στο Ποικίλο Όρος υπάρχουν πολλά σπήλαια και πως ο συγγραφέας στο κεφάλαιο 17 με τίτλο: «Μύθος για πιθανό μυθότοπο» αναφέρει πως «…στις μικρές σπηλιές του Ποικίλου Όρους είχε αναπτυχθεί μια ποικιλία λατρειών χθόνιων θεοτήτων…» σ.91.

Για λόγους ιστορικής καταγραφής και μόνο αναφέρουμε πως  τον Αύγουστο του 1997 είχαμε δημοσιεύσει στην εφημερίδα «διαδρομές» το παρακάτω κείμενο για το συγκεκριμένο σπήλαιο:

«Στον ευρύτερο χώρο του Δρομοκαϊτείου Ιδρύματος υπάρχει ένα μικρό σπήλαιο με στολισμένη οροφή, ανάγλυφα κεφάλια ζώων, ψαριών και ανθρώπινες μορφές. Σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις, οι σπηλαιολόγοι εκτιμούν ότι το σπήλαιο ήταν λατρευτικό ιερό στην αρχαιότητα… Το σπήλαιο λέγεται ότι είναι γνωστό στη διεθνή σπηλαιογραφία, ενώ η εφορία παλαιοανθρωπολογίας – σπηλαιολογίας του Υπ. Πολιτισμού σε συνεργασία με το ερευνητικό κέντρο «Δημόκριτος» ερευνούν την αρχαιολογική αξία του σπηλαίου…»

--------------------------------------------------------------------------------------------

 

Νίκου Μπουντούκη

«Οι Μυστικές Βραχογραφίες των Ιερών Σπηλαίων»

Δελτίο τύπου από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», 2002

Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να αναδείξει μια ιερή τέχνη, που αναπτύχθηκε σε σταλακτιτικά και μη σταλακτιτικά ιερά σπήλαια της Αττικής. Πρόκειται για ανθρωπόμορφες και ζωόμορφες απεικονίσεις πάνω σε εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς βράχους, οι οποίες γίνονται διακριτές μόνο από συγκεκριμένες θέσεις,  αποστάσεις και ενίοτε ειδικές συνθήκες φυσικού ή τεχνητού φωτισμού.

Η είσοδος του Σπηλαίου

Οι παραστάσεις αυτές, που ο συγγραφέας τις ονομάζει «μυστικές βραχογραφίες», έχουν εντοπιστεί από τον ίδιο σε μικρό σπήλαιο του όρους Αιγάλεω, σε σπήλαιο της Βάρης (άντρο του νυμφόληπτου), αλλά και στον Ιερό βράχο της Ακρόπολης. Ορισμένες από αυτές παρατίθενται φωτογραφικά στο βιβλίο αυτό. Ο συγγραφέας είναι κατηγορηματικός: Οι περισσότερες παραστάσεις είναι έργα ανθρώπινου χεριού. Άλλες πάλι αποδίδουν αναγνωρίσιμα σχήματα και δεν φαίνεται να έχουν υποστεί επεξεργασία. Είναι φυσικές. Τεκμηριώνει επίσης γιατί, κατασκευασμένες ή μη, οι απεικονίσεις αυτές συμπεριλαμβάνονταν στη λατρεία, αλλά και γιατί, ανεξάρτητα από τη λεπτότητα ή την αδρότητα της λάξευσής τους, στην ουσία πρόκειται για μια πολύ μεγάλη τέχνη.

Σκοπός των ιερών λαξευτών των παραστάσεων αυτών δεν ήταν να δημιουργήσουν φανερές απεικονίσεις, ώστε να μετατρέψουν εσωτερικούς ή εξωτερικούς βράχους σε γλυπτά ή τα σπήλαια σε γλυπτοθήκες, όπως έχει συμβεί σε πολλές γωνιές της γης και σε αρχαιότερες και σε νεότερες εποχές. 

Υπολογίζοντας τις εποχιακές τροχιές του ήλιου ή της πανσελήνου, και ανάλογα με τη θέση τους στον ουρανό (π.χ., μόνο κατά την ανατολή ή μόνο το απόγευμα κ.λπ.), οι παραστάσεις γίνονταν και γίνονται σαφείς μόνο για περιορισμένο σχετικά χρόνο. Όταν στα σπήλαια δεν εισερχόταν το φυσικό φως, το φανέρωμα των παραστάσεων γινόταν ανάλογα με το πού τοποθετούσε ο ιερέας ή ο μύστης το λύχνο ή τον πυρσό.            

Με αφορμή λοιπόν τις παραστάσεις μιας μικρής σπηλιάς στην ανατολική πλευρά του όρους Αιγάλεω, ο συγγραφέας τεκμηριώνει όχι μόνο την αρχαιότητα των συγκεκριμένων παραστάσεων, αλλά και γενικότερα την ύπαρξη αυτού του είδους τέχνης σε λατρευτικά άντρα της Αττικής, βασιζόμενος στους εξής άξονες:

α) Στο πλήθος των παραστάσεων και των συνθέσεων τους.

β)Την αποκαλυπτική σύγκριση της σπηλιάς του Αιγάλεω με τα σπηλαιόμορφα αναθηματικά ανάγλυφα. 

γ). Στο τεράστιο πλήθος των οστράκων λυχναριών, ασήμαντης καλλιτεχνικής αξίας.

δ) Στην αξιολόγηση της παρακείμενης στην Ιερά οδό σπηλιάς ως κρύπτης υποχθόνιας λατρείας κοντινών αρχαίων ναών (Πυθιονίκης ή Αφροδίτης αλλά και του Δαφνείου Απόλλωνα).

ε) Στις κρητικές επιρροές.

στ) Σε αρχαίους συγγραφείς που περιγράφουν αυτό το είδος τέχνης π.χ. Παυσανίας ή αναφέρονται σε παραστάσεις αυτού του είδους τέχνης, από τον Όμηρο μέχρι το τέλος περίπου της αρχαιότητας.

ζ) Σε παρόμοιες επισημάνσεις της αρχαιολογικής έρευνας.

Στη μελέτη αυτή, που αποτελεί μια πολύ βαθιά κατάδυση στην αρχαία ελληνική γραμματεία, ο συγγραφέας επιχειρεί μεταξύ άλλων να αναδείξει και να φωτίσει τη σχέση διαφόρων πνευματικών ταγών της αρχαιότητας με τη σπηλαιική λατρεία, π.χ. Επιμενίδης, Πυθαγόρας, Πλάτων κ.λ.π.

Ο Νίκος Μπουντούκης γεννήθηκε στον Πειραιά την τελευταία μέρα του καλοκαιριού το 1961. Κατάγεται από τη Μυτιλήνη και κατοικεί σε μια εργατική πόλη της δυτικής Αθήνας, την Αγία Βαρβάρα. Εργάζεται ως δημοσιογράφος και ως κειμενογράφος στο χώρο της διαφήμισης. Οι ποικίλες μελέτες και έρευνές του, που αποκτούν μερικές φορές δοκιμιακό χαρακτήρα, όπως η παρούσα ιστορική, υπαγορεύονται πάντα από ανάγκες που αφορούν το στήσιμο των μυθιστορημάτων του. Σύντομα πρόκειται να δει το φως της δημοσιότητας σειρά από έργα του.

(Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στο περιοδικό πολιτιστική «ΕΝΝΕΑΔΑ», τ. 14^ο, 2003)