Η ένδεια των μηχανών

Αναφορά στο άγνωστο μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν

το «Παρίσι στον 20ο αιώνα»

του  Αντωνίου  Β. Καπετάνιου

Αναμφίβολα οι μηχανές αποτέλεσαν παράγοντα εξέλιξης και προόδου της κοινωνίας μας. Βοήθησαν τον άνθρωπο να δημιουργήσει, να χτίσει, να πλάσει, να μεταμορφώσει. Βοήθησαν τον άνθρωπο να ζήσει πιο άνετα, να υπερνικήσει εμπόδια. Δημιούργησαν όμως μιαν επικίνδυνα ασταθή τεχνοκρατική κοινωνία. Μιαν κοινωνία μαλθακή όπου κυριαρχεί το μηχάνημα στην προσφορά της ύλης ή του πνεύματος. Ο άνθρωπος αποτελεί τον χειριστή της μηχανής, τον αποδέκτη της προσφοράς.

Η σχέση του ανθρώπου με τις μηχανές είναι παλαιά. Από το έτος 1600 όμως και μετά η σχέση αρχίζει να γίνεται πιο ουσιαστική οπότε κι έχουμε την απαρχή για την μετέπειτα γένεση της τεχνοκρατικής κοινωνίας. Η άμετρη, και σε πολλές περιπτώσεις άλογη, χρήση των μηχανών από τον άνθρωπο περιόρισε και υποβάθμισε σταδιακά το ρόλο του στη διαδικασία της παραγωγής. Η σχέση δημιουργού-μηχανής μεταβλήθηκε με το χρόνο σε σχέση χειριστού-μηχανής. Δηλαδή ο ρόλος του ανθρώπου στην παραγωγική διαδικασία περιορίστηκε σταδιακά, για να καταλήξει σήμερα σε ρόλο παθητικό, σε ρόλο δέκτη.

 Η σταδιακή επιβολή της μηχανής πάνω στον άνθρωπο δημιούργησε σε διαφόρους χρόνους και εποχές φόβους εξάρτησης, κυριαρχίας, δουλικότητας. Οι φόβοι αυτοί, όπου και όταν εκφράστηκαν, δυστυχώς αντιμετωπίστηκαν με αποδοκιμασία, με χλεύη, με καχυποψία, με παραγκωνισμό.

 Πριν το Οργουελικό «1984» είχε γραφτεί (περίπου το έτος 1863) ένα προφητικό μυθιστόρημα από τον Ιούλιο Βερν, το «Παρίσι στον 20ο αιώνα». Ένα μελλοντολογικό έργο όπου ο συγγραφέας εμφανίζει το Παρίσι του εικοστού αιώνα ως μια πολύβουη πόλη η οποία ασφυκτιά από τ’ αυτοκίνητα (τα οποία δεν κινούνται με άλογα αλλά με καύσιμο), υπάρχει διαρκής κυκλοφοριακή συμφόρηση και τα μέσα μαζικής μεταφοράς έχουν τη δυνατότητα μετακίνησης μέχρι και χιλίων επιβατών ανά δέκα λεπτά. Οι κατάδικοι δεν αποκεφαλίζονται, αλλά θανατώνονται στην ηλεκτρική καρέκλα (η οποία εφευρέθηκε μετά είκοσι έτη περίπου!), ενώ με την φωτοτηλεγραφία (το σημερινό φαξ) υπάρχει η δυνατότητα άμεσης αποστολής γραπτών μηνυμάτων σε απόσταση μέχρι 19 χιλιάδων χιλιομέτρων. Το τραγικό όμως είναι ότι η κοινωνία που περιγράφεται διευθύνεται από αμαθείς και γραφειοκράτες, οι οποίοι ποδοπατούν τον κλασικό πολιτισμό στο ξέφρενο κυνήγι χρημάτων και εξουσίας...

Το μυθιστόρημα αυτό του Βερν αντιμετωπίστηκε αρνητικά από τον εκδότη του, ο οποίος δεν το δημοσίευσε. Έμεινε έτσι άγνωστο και ξεχασμένο, μέχρι που ανακαλύφθηκε το έτος 1989 από κάποιον απόγονο του συγγραφέα, προκαλώντας έκπληξη και διεθνή θαυμασμό για τις καίριες προβλέψεις του αλλά και λύπη για το χρόνιο παραγκωνισμό του. Αντίστοιχα το έτος 1936 ο Τσάρλι Τσάπλιν με την ταινία του «Μοντέρνοι καιροί» σόκαρε το κοινό και προκάλεσε τις σφοδρές επικρίσεις του κατεστημένου της εποχής, όταν με θάρρος και καυστικότητα περιέγραψε μιαν συνηθισμένη ιστορία ενός εργαζόμενου στην αλυσίδα παραγωγής μιας βιομηχανίας. Ο τραγικός ήρωας λοιπόν προσλαμβάνεται σ’ ένα εργοστάσιο για να σφίγγει βίδες στη γραμμή παραγωγής, εμπλέκεται στα γρανάζια ενός τεράστιου μηχανήματος και τελικά χάνει τόσο πολύ την ανθρώπινη υπόστασή του, ώστε να τριγυρίζει στο εργοστάσιο σφίγγοντας τις μύτες και τα κουμπιά όσων συναντά. Σ’ αυτή τη «σκληρή» κωμωδία, όπου ο ήρωας χειρίζεται μανιασμένα μια μηχανή ενώ τον ταΐζει μια άλλη, ο Τσάπλιν δεν υποδύεται ρόλο αλλά αποδίδει την αγωνία του, θέτει τους προβληματισμούς του για το μέλλον του ανθρώπου, για το μέλλον της κοινωνίας μας.

Ο σύγχρονος άνθρωπος επιδιώκει το άνετο. Για ότι τον κουράζει απαιτείται να εξευρεθεί η λύση. Τα παραδείγματα όπου καταδεικνύεται αυτή η στάση ζωής του ανθρώπου, είναι πολλά και σίγουρα η παράθεση τους κουράζει. Επιβάλλεται όμως η αναφορά και ο σχολιασμός τουλάχιστον δύο εξ’ αυτών.