Η διδασκαλία των λογοτεχνικών κειμένων στο σχολείο

Του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη

Δάσκαλου-Συγγραφέα

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας είναι σημαντική γιατί βοηθάει στην κατανόηση και στην περαιτέρω δημιουργία εκείνων των αισθητικών ερεθισμάτων, που θα δημιουργήσουν ένα νέο αναγνώστη. Η ανάγνωση ενός βιβλίου θα γίνει η βάση για το άνοιγμα της πόρτας που οδηγεί σε ένα νέο κόσμο. Η ανάγνωση έχει μεγάλη αξία γιατί κινητοποιεί τη συμμετοχικότητα, την ευαισθητοποιεί δημιουργώντας ευχάριστη ατμόσφαιρα και κάνει τον άνθρωπο να γνωρίσει τον πολιτισμό του ταξιδεύοντας σε ένα ταξίδι που η βάση του είναι η σωστή δομή της γλώσσας. 

Η άποψη σημαντικών συγγραφέων συγκλίνει στη θετικότητα της παρότρυνσης και δημιουργίας κινήτρων κατά την ανάγνωση. Η ανάγνωση προσφέρει εκείνα τα στοιχεία που αφορούν τη ζωή του παιδιού. Το να μάθουμε να διαβάζουμε είναι μια διαδικασία που διαρκεί πολλά χρόνια. Το να διαβάζεις σωστά σημαίνει ότι μπορείς να χρησιμοποιείς τις εμπειρίες σου στην προσπάθεια κατανόησης του βιβλίου. Όταν ο αναγνώστης εργάζεται μεθοδικά τότε θα έχει θετικά αποτελέσματα στη μάθηση (1).

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες στη μάθηση είναι ο δάσκαλος. Αυτός είναι που θα βοηθήσει τους μαθητές και θα καθορίσει τις έννοιες που πρέπει να μάθουν. Ο δάσκαλος θα προτείνει τα βιβλία και θα προγραμματίσει τους σκοπούς του διαβάσματος. Ο ισχυρισμός ότι η λογοτεχνία «διευρύνει την εμπειρία και τη γνώση για τη ζωή» μπορεί εύκολα να αποδειχθεί ως ουτοπία, όταν ο εκπαιδευτικός δεν έχει αγαθή σχέση με το βιβλίο (2). Ο επιδέξιος δάσκαλος είναι αυτός που συμμετέχει στη διαδικασία της εξερεύνησης. Με άλλα λόγια αποφεύγει να χρησιμοποιεί το κείμενο ως αποθήκη ερωτήσεων της οποίας κατέχει το κλειδί (3). Μέσα στο πλαίσιο της ενεργητικής Παιδαγωγικής πρέπει να΄χει ο δάσκαλος μια νέα θεώρηση και να κατευθύνει τον μαθητή να δρα (4).

Τίποτα δεν πραγματοποιείται αν ο δάσκαλος δεν επιτρέπει να υπάρξει συμμετοχή στη διδασκαλία. Κι αυτό θα γίνει με τον πηγαίο ενθουσιασμό του να οδηγεί τους μαθητές του στη μάθηση. Η πρώτη ενέργεια που θα έπρεπε να προβεί ένας εκπαιδευτικός θα ήταν να προτείνει μερικές απλές δραστηριότητες που πρέπει να γίνουν κατά την προσέγγιση της κριτικής ενός κειμένου.

• ·        Μια σύντομη κριτική ερμηνεία για την ιστορία που πρόκειται να μελετηθεί.

·         Η δυνατότητα διαφορετικής ερμηνείας ενός κειμένου.

·         Η ανάγνωση διαφόρων κριτικών.

·         Η χορήγηση φωτοτυπιών με τις κριτικές του κειμένου.

Πέρα από τις τεχνικές που χρειάζονται κατά την ανάγνωση θα έπρεπε να τονίσουμε και την ύψιστη αξία της εκτίμησης και κατανόησης της λογοτεχνικής αξίας ενός κειμένου. Για τούτο υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι για ένα αισθητικό διάβασμα. Η ανάπτυξη της φαντασίας, η συμμετοχικότητα και η εκτίμηση της αξίας του κειμένου (5).

Η διδασκαλία όμως ενός κειμένου πρέπει να περιέχει τις παρακάτω δραστηριότητες: Αφήγηση: Σύντομες σημειώσεις για το έργο, προφορική διήγηση και μαγνητοφώνηση διαφορετικών ιστοριών. Η τάση και η ευχαρίστηση των παιδιών να δείχνουν, να αναγνωρίζουν και να ονομάζουν αντικείμενα, δημιούργησε τα πρώτα βιβλία με εικόνες, χωρίς κείμενο ή με κείμενο, αλλά χωρίς πλοκή και συνέχεια (6).

Ανάγνωση σύγχρονων κειμένων: Είναι ιδιαίτερα ευχάριστο να διαβάζουν οι μαθητές το γλωσσικό ιδίωμα που ανταποκρίνεται στη γλώσσα τους.

Δραματοποίηση: Η δραματοποίηση θα δώσει τη ευκαιρία να δραπετεύσουν τα παιδιά από την τυπωμένη σελίδα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταλάβουν όλα τα παιδιά αφενός τη σοβαρότητα της περίστασης και αφετέρου το γεγονός ότι υποδύονται θεατρικούς ρόλους (7). Διαβάζοντας οι μαθητές λογοτεχνικά κείμενα θα αποκτήσουν την ευχάριστη εμπειρία που τους δίνει η ανάγνωση ενός οικείου κειμένου, βοηθώντας τους να λύσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα και να περιπλανηθούν μέσω της λογοτεχνίας διευρύνοντας την ανθρώπινη εμπειρία.

Μερικές φορές όμως η λογοτεχνία προσπαθώντας να ακολουθήσει την παραδοσιακή γραφή επιμένει σε ένα στείρο διδακτισμό. Έτσι προσπαθεί να δημιουργήσει ένα στυλ, υιοθετώντας παλιές μεθόδους, επιμένοντας σε κείμενα που δεν έχουν σημαντική αξία. Για να ξεπεράσουμε αυτά τα προβλήματα πρέπει να ξέρουμε ότι:

• Πολλά βιβλία έχουν δύσκολα νοήματα.

• Η γραπτή γλώσσα έχει υψηλότερο επίπεδο από την προφορική.
• Πολλοί άνθρωποι προτιμούν να λαμβάνουν τις ιδέες τους από άλλες πηγές (ομιλίες ΤV).
• Υπάρχουν βιβλία που έχουν γραφτεί ή  μεταφραστεί πριν πολλά χρόνια. 

Σίγουρα όμως «μεγάλη επιρροή έχει η επίδραση του δάσκαλου και η σωστή επιλογή του βιβλίου» (8). Στις παραπάνω απόψεις θα ήθελα να προσθέσω ότι οι τεχνικές και οι ερμηνείες είναι το αντικλείδι που έχει ο δάσκαλος εάν θέλει να πετύχει. Για να πετύχει όμως το στόχο του πρέπει να:

• Διαβάζει δυνατά. Η καθαρή και με χρώμα ανάγνωση θα συνεπάρει το παιδί στην ιστορία που διαβάζουμε.
• Προτρέπει τα παιδιά να διαβάζουν δυνατά. Δεν πρέπει να γίνει παρεξήγηση της λέξης δυνατά και να γίνεται το διάβασμα σαν ξύλινη απαγγελία.
• Χρησιμοποιεί τη σιωπηρή ανάγνωση. Βοηθάει στην αυτοσυγκέντρωση του μαθητή στο κείμενο.
• Δουλεύει με διαγράμματα. Να υπάρχει κάποιο σχέδιο ή σχεδιασμός στο τι θα διδάξει ο δάσκαλος κατά τη διδασκαλία του.
• Προετοιμάζεται για τη δραματοποίηση του κειμένου. Η ανάγνωση μπροστά σε έναν καθρέπτη θα μπορούσε να βελτιώσει τις αδυναμίες του.
• Προτρέπει τους μαθητές να συμμετέχουν στη δραματοποίηση. Η σοβαρότητα του δάσκαλου και η συμμετοχή καμιά φορά στη δραματοποίηση προκαλεί πάντοτε ενθουσιασμό.
• Ζητάει να γράψουν οι μαθητές τις σκέψεις τους και τις εντυπώσεις τους για το κείμενο που διάβασαν.

Με τον ενθουσιασμό του δάσκαλου, τη σωστή ενημέρωση και τη φιλική στάση του στο βιβλίο η λευκή κόλα αποκτάει ουσία. Το παιδί εκφράζει τον εσωτερικό του κόσμο. Και σε μια τάξη που η Λογοτεχνία βασιλεύει θα βρεις ποικιλία από βιβλία, συχνή ευκαιρία ανάγνωσης και το βασικότερο ένα εκπαιδευτικό που να μεταφέρει τον ενθουσιασμό του στους μαθητές του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Bullock, A. (1948) A Language for life. Ch 9, HMSO.

2. Protherough, R. (1983) Developing Response to Fiction –OUP.

3. Bullock, A, ό.π. σ. 125.

4. Ψαρρά, Γ. Δημιουργικότητα και Παιδική Λογοτεχνία, «Σύγχρονο Σχολείο», τεύχος ΙΙ, Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 1992, σ. 171.

5.Corcorans, B. και Evans, M. (1987), Readers, Texts, Teachers Bounton/cook.

6. Μαντούβαλου, Σ. Η αχαλίνωτη φαντασία της πραγματικότητας μέσα σε ένα βιβλίο για παιδιά. Η εικόνα του λόγου-ο λόγος της εικόνας, «Γράμματα», τεύχος 77, Απρ-Ιούνιος 1996, σ. 27.

7. Σέξτου, Π. Αισώπειος μύθος στη θεατρική δράση, «Διαδρομές», τεύχος 20, Καλοκαίρι 1996.

8. Bullock, A, ό.π. σ. 126.