Ο ζωγράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός, (1530 ή 1540-1592)

Μ. Δαμασκηνός: «Η Προσκύνησις των Μάγων»

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Έπειτα από τους Πανσέληνο και Θεοτοκόπουλο, συμπληρώνω την πρώτη τριάδα των μεγάλων Ελλήνων καλλιτεχνών, με τον μαϊστορα της Κρητικής ζωγραφικής του 16^ου αιώνα, Μιχαήλ Δαμασκηνό, που διδάχτηκε την τέχνη της ζωγραφικής στην Σχολή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναΐτων.

Σύγχρονος του Θεοτοκόπουλου, ο Μιχαήλ, και μάλιστα συμπατριώτης του από τον Χάνδακα (Ηράκλειο) της Βενετοκρατούμενης Κρήτης, είχε δεχτεί, όπως και εκείνος, τις επιδράσεις της ιταλικής αναγέννησης, που ήταν η σύγχρονη τέχνη της εποχής εκείνης. Ωστόσο, ο Δαμασκηνός παρέμεινε στην Κρήτη, αν και ταξίδεψε και έμεινε στην Ιταλία για καιρό. Από το 1577-1582 εργάστηκε στη Βενετία, όπου και ήρθε σε επαφή με τα σύγχρονα ρεύματα της τέχνης. Εκεί διετέλεσε μέλος της Ελληνικής αδελφότητος από το 1577 ως το 1582.

Έτσι, η πορεία των δύο Κρητικών ζωγράφων, είναι μάλλον αντίστροφη, αφού ο Θεοτοκόπουλος με τη μόνιμη αναχώρηση του στην Ισπανία, πέρασε τις βυζαντινές του μνήμες στη δυτική τέχνη, ενώ ο Δαμασκηνός μετέφερε τις ευρωπαϊκές επηρροές στην Κρήτη και τις ενσωμάτωσε με έναν εξαίσιο προσωπικό τρόπο, στην κατά βάση και μαθητεία βυζαντινή ζωγραφική του, χωρίς να διασπάται η ενότητα του ύφους. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν, οι εικόνες του να μεταφέρουν τη βυζαντινή βαρύτητα στον αναγεννησιακό ρεαλισμό. Σύμφωνα με τη γνώμη του καθηγητή Κ.Δ. Καλοκύρη: «....δέν άvτιγράφει τήν σύγχρονον τέχνην άλλά έγγράφει τό σύγχρονον δεδομένον είς τήν μακράν έθνικήν παράδοσιν...»

"Η Αποτομή της κεφαλής του Ιωάννου
του Προδρόμου

Το έργο που παρουσιάζω σήμερα, λόγω και της επικαιρότητας των ημερών, είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα αυτής της σύζευξης των δύο κόσμων και των δύο καλλιτεχνικών αντιλήψεων. Ο πλούτος της σύνθεσης, η ποικιλία, η προοπτική, το πλάσιμο των μορφών και η ελευθερία των κινήσεων, θυμίζουν κάτι από το γοτθικό Διεθνές Στυλ, και την αναγέννηση. Παρόλα αυτά, το λαμπρό χρυσό φως, που διαχέεται σε όλο το έργο, η δομή των βουνών, οι άγγελοι και οι χιτώνες, καθορίζουν την βυζαντινοπρέπεια του έργου. Χαρακτηριστικό των έργων του Μιχαήλ, είναι το τριανταφυλλί σάρκωμα που απλώνεται σε κάθε προπλασμό, ενώ οι όγκοι πλάθονται με λίγες πινελιές.

Έχει φιλοτεχνήσει πολλά έργα τα οποία βρίσκονται σκόρπια σε συλλογές από τον Άγιο Γεώργιο της Βενετίας και το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, έως και την Βυζαντινή Συλλογή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναΐτων, όπου εκτίθενται έξι από τις σημαντικότερες εικόνες του. Αυτές ανήκαν στην Μονή Βροντησίου, όπου φαίνεται να εργάστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο εκεί εργαστήριο της Μονής, με την οποία είχε μια ιδιαίτερη σχέση. Χάρη στη Μονή Βροντησίου διασώθηκαν μερικές αντιπροσωπευτικές εικόνες του μεγάλου Κρητικού ζωγράφου. Πρόκειται για τις εικόνες:

«Η προσκύνησις των Μάγων»,

«Μη μου άπτου»,

«Η Α' Οικουμενική Σύνοδος»,

«Ο Μυστικός Δείπνος»,

«Η καιόμενη βάτος»,

«Η Θεία Λειτουργία»

Ο Δαμασκηνός υπήρξε, λοιπόν, μια γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στην τέχνη της Καθολικής Δύσης και της Ορθόδοξης Ανατολής, που επέδρασε σημαντικά στην εξέλιξη της ελληνικής τέχνης κατά τους επόμενους αιώνες.