Ο ζωγράφος Vincent Van Gogh (1853-1890)

Αυτοπροσωπογραφία με κομμένο αυτί, 1889

Του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

ζωγράφου

Η επιλογή μου να παρουσιάσω το συγκεκριμένο έργο του Van Gogh, μέσα από τα εκατοντάδες εξαιρετικά έργα, που έχει ζωγραφίσει στη δυσανάλογα μικρή, για τον όγκο και την ποιότητα της τέχνης του, καλλιτεχνική διαδρομή, δεν είναι τυχαία. Επέλεξα αυτό το έργο, για να καταστήσω περισσότερο φανερή την υπαρξιακή σχέση που είχε αναπτύξει ο τραγικός καλλιτέχνης με την τέχνη του.

Η φράση του, πως: «Ο έρωτας για την τέχνη, καταστρέφει κάθε άλλον έρωτα», που είναι γραμμένη σε ένα από τα 700 γράμματα που είχε στείλει προς τον αδελφό του Τέο, δείχνει αφενός τον ιεραποστολικό του ζήλο για την τέχνη, αλλά και την απόλυτη αφοσίωση στην ζωγραφική του, ως σε ένα σκοπό της ζωής, που δεν του άφηνε περιθώρια για άλλους έρωτες και αλλότρια ενδιαφέροντα.

Πρόκειται για μια σχέση απόλυτης ταύτισης, φαινόμενο σπάνιο στην ιστορία της τέχνης, καθώς η ζωή και το έργο συγχωνεύονται τόσο, που γίνονται αξεδιάλυτα το ένα από το άλλο. Δεν είναι, λοιπόν, η περίπτωση των συνηθισμένων καλλιτεχνών, όπου η προσωπική τους ζωή διακρίνεται με σαφήνεια από το καλλιτεχνικό τους έργο. Πολύ συχνά μάλιστα, η ζωή και το έργο τους δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Στον Βαν Γκόγκ δε συμβαίνει αυτό. Απλά, ζει για να ζωγραφίζει και ζωγραφίζει για να ζει. Είναι αυτός που δημιουργεί και ταυτόχρονα η δημιουργία του είναι ο ίδιος εκείνος, αφού το έργο ανοίγει σαν ένα παράθυρο προς την ψυχή του. Δεν γνωρίζει την προσποίηση, και η εμπορική ιδιοτέλεια του είναι άγνωστη, αφού είναι ένας ιδεαλιστής της τέχνης και κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με προδοσία. Είναι ακόμη ο ζωγράφος με τις περισσότερες ίσως αυτοπροσωπογραφίες και αυτό δείχνει πως η ζωγραφική του ήταν για τον ίδιο ένα μέσο ψυχικού χειρισμού και ανάλυσης.

Ίσως, όμως, αυτή η αδυναμία του, (ή δύναμη;) να μην ξεχωρίζει την ζωή από την Τέχνη, να ήταν αυτή, που σταδιακά τον οδήγησε στην ψυχική του ασθένεια, στον εγκλεισμό του σε ψυχιατρείο και στην απόπειρα αυτοκτονίας. Η φιλική του σχέση με τον Πωλ Γκωγκέν, έναν άλλο μποέμ ζωγράφο, επίσης μεγάλο καλλιτέχνη, οδηγήθηκε σύντομα σε ρήξη εξαιτίας των διαφορετικών τους χαρακτήρων και ήταν η αιτία που έκοψε το δεξιό του αυτί, όπως απεικονίζεται χαρακτηριστικά στο έργο που παρουσιάζω.

Η ενέργεια που χρειάστηκε για να κάνει μέσα σε μια δεκαετία όλο αυτό το έργο, με την φρενιτική ταχύτητα της εργασίας και με την χαρακτηριστική πυρετική πινελιά του, ήταν τόση, που στο τέλος τον έκαψε σα λαμπάδα. Δημιούργησε μέσα σε 10 χρόνια γύρω στα 800 έργα και περί τα 1000 σχέδια. Είναι, φυσικά, πολλά αυτά που μπορεί να γράψει κανείς για τα καθαρά καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά του έργου του, που οδήγησαν αργότερα στα κινήματα του εξπρεσιονισμού και του Φωβισμού, όμως θα περιοριστώ σε αυτά τα λίγα.

Οι πατατοφάγοι, 1885

Ο Van Gogh, πριν ακόμη γίνει ζωγράφος, υπήρξε σπουδαστής της θεολογίας και μάλιστα διετέλεσε εφημέριος για ένα μικρό χρονικό διάστημα σε κάποιο χωριό ανθρακωρύχων, πριν τον παύσουν εξαιτίας της αγνής του πρόθεσης να κάνει πράξη τα λόγια του Ευαγγελίου. Η περίοδος αυτή τον έφερε κοντά στους φτωχούς ανθρώπους του μόχθου, τους οποίους με μεγάλη συμπάθεια απεικόνισε στους πίνακες του, με μια διάθεση κοινωνικής διαμαρτυρίας.

Τραγικός και μοναχικός, μεγάλος, αλλά και περιφρονημένος, σχεδόν αυτοδίδακτος, χωρίς ποτέ να πωλήσει κάποιο έργο στη ζωή του, εκτός από ένα, που και αυτό το είχε αγοράσει κρυφά ο αδελφός του, για να του δώσει λίγη χαρά, ο Vincent Van Gogh, λίγο απέχει κατά τη γνώμη μου, από το να χαρακτηρισθεί ένας «μάρτυρας-άγιος» της Τέχνης. Όταν πέθανε ήταν 37 ετών και τον συνόδεψαν στην τελευταία του κατοικία μόνο 4-5 άνθρωποι. Η ειρωνεία είναι, πως αυτός που ενόσω ήταν στη ζωή δε γνώρισε καμία επιτυχία, αλλά έφυγε πάμπτωχος και πληγωμένος, μέσα σε λίγα μόνο χρόνια αναγνωρίστηκε το έργο του παγκοσμίως για τη δύναμη της αλήθειας του και την πρωτοπορία του, και ο ίδιος σαν ένας από τους πιο μεγάλους καλλιτέχνες όλων των εποχών.

Δεν επέλεξα, λοιπόν, να γράψω για αυτόν, μόνο επειδή θαυμάζω το ζωγραφικό έργο του, όπως θα κάνω για άλλους καλλιτέχνες, αλλά κυρίως επειδή τον συμπαθώ ως άνθρωπο και ως μια τραγική προσωπικότητα της τέχνης.