Ο Φιλελληνισμός και οι αιτίες του

ο Λόρδος Μπάιρον με ελληνική φορεσιά

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Ήρθε όμως η στιγμή να εξετάσουμε το ρόλο των καλλιτεχνών και των διανοουμένων της Ευρώπης στη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού κλίματος στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη σχετικά με την εθνική ανεξαρτησία. Τις αιτίες εκείνες, που δημιούργησαν το κίνημα του Φιλελληνισμού με την πολύ σημαντική συμβολή για την προετοιμασία, αλλά και την έκβαση του απελευθερωτικού  μας αγώνα. Και η συμβολή αυτή γίνεται ακόμα σπουδαιότερη, όταν αντιληφθεί κανείς, ότι η προσφορά των καλλιτεχνών και των διανοουμένων υπήρξε τις περισσότερες φορές υπόθεση προσωπικής στάσης που μάλιστα συχνά ήταν σε αντίθεση με την επίσημα εκφρασμένη πολιτική της χώρας τους απέναντι στο ελληνικό ζήτημα.

Σαν βασικές αιτίες του Φιλελληνισμού θα πρέπει να αναφερθούν οι εξής:

1. Η λαμπρή πολιτιστική κληρονομιά της Αρχαίας Ελλάδας προς την Ευρώπη, η οποία μεταφέρθηκε μέσω των Ελληνικών Αποικιών της Μεγάλης Ελλάδας και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

2.      Η κοινή Θρησκεία των λαών της Ευρώπης ως Χριστιανών ανεξάρτητα δόγματος.

3.  Οι Ευρωπαίοι περιηγητές του 16ου-17ου και 18ου αιώνα στον τουρκοκρατούμενο Ελλαδικό χώρο, με τις πληροφορίες που παρείχαν στα ταξιδιωτικά τους βιβλία για τα μαρτύρια που υφίσταντο οι υπόδουλοι Έλληνες από τους Οθωμανούς.

4. Η έντονη πνευματική  και πατριωτική δράση των Ελλήνων λογίων και των διανοουμένων της διασποράς.

5.    Η εμφάνιση του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού με τις φιλελεύθερες ιδέες και τις αλλαγές που επέφεραν στο ευρωπαϊκό σκηνικό, τόσο η Γαλλική όσο και η Αμερικανική Επανάσταση, όπως επίσης και η εμφάνιση κινημάτων όπως ο Λιμπεραλισμός και ο Ρομαντισμός.

6.  Η επιρροή του έργου διάσημων καλλιτεχνών και διανοουμένων στη διαμόρφωση φιλελληνικού κλίματος στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, αλλά και καλλιτεχνικά κινήματα όπως ο Κλασικισμός- Νεο-Κλασικισμός, Αρκαδισμός κ.α

7.      Τέλος, η ίδια η αυτοθυσία και η φιλοπατρία των υποδούλων Ελλήνων που δεν άφησαν ασυγκίνητα τα ελεύθερα πνεύματα της Ευρώπης.

Η  συμβολή του Φιλελληνισμού στην Ανεξαρτησία

ο φιλόσοφος Βολταίρος

Η Ευρώπη παρακολουθούσε με ενδιαφέρον δια του τύπου της εποχής την επανάσταση του 1770. Ο μεγάλος ηγέτης του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού Βολταίρος συγκινείται εκ των γεγονότων. Όταν έμαθε ότι η Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Μεγάλη Αικατερίνη με την οποία διατηρούσε αλληλογραφία, ίσως συνάψει ειρήνη με την Τουρκία της γράφει: «Υπάρχουν μυστικά, εις τα οποία δεν μου επιτρέπεται να εισδύσω. Εάν κάνετε ειρήνην, πιστεύω ότι θα είναι ενδοξοτάτη, αλλά  τι θα γίνουν οι πτωχοί μου Έλληνες;»

Της συνιστά σύμπραξη του βασιλιά της Πρωσίας, της Αυτοκράτειρας της Αυστρίας και της Αυτοκράτειρας της Ρωσίας εναντίον της τουρκικής βαρβαρότητας. Αργότερα γράφει πάλι προς την Αικατερίνη: «Υπάρχουν άνθρωποι, που δεν θέλουν να ομιλεί κανείς ελληνιστί. Αλλά αν η Υμετέρα Μεγαλειότης ήτο Αυτοκράτειρα της Κωνσταντινουπόλεως, γρήγορα θα ανίδρυε ωραίαν ελληνικήν Ακαδημίαν. Θα συνετάσσετο μια Αικατερινιάς. Άλλοι καλλιτέχνες, όπως ο Ζεύξις και ο Απελλής, θα εγέμιζαν την γη με εικόνας σας. Η πτώση του οθωμανικού κράτους θα εξυμνείτο με στίχους ελληνικούς. Αι Αθήναι θα ήσαν μία από τας πρωτευούσας σας. Πάντοτε οι έμποροι του Αιγαίου θα εζητούσαν ελληνικά διαβατήρια. Η Ελληνική γλώσσα θα απέβαινε γλώσσα καθολική».

Το όραμα αυτό του Βολταίρου, είναι βέβαιο ότι θα έκανε σήμερα να κοκκινίσουν από ντροπή ορισμένοι από τους σύγχρονους νεοέλληνες. Το μεγάλο πνεύμα του Διαφωτισμού, είναι σίγουρο ότι δεν βάσισε αποκλειστικά  την γνώμη του στο μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας, αλλά  εμπνεύστηκε και από την επαφή και τη γνωριμία του με σύγχρονους του Έλληνες λόγιους του εξωτερικού, για τους οποίους έτρεφε μεγάλη εκτίμηση.

Η άφιξη του λόρδου Μπάιρον στο Μεσολόγγι

Ο θάνατος του Μπάιρον στο Μεσολόγγι από ασθένεια, παρόλο που δεν ήταν ένας ηρωικός θάνατος συνέβαλλε τα μέγιστα στην τροπή των εξελίξεων υπέρ της Ανεξαρτησίας. Ο θάνατος του πιο διάσημου άνδρα της εποχής στο Μεσολόγγι, συγκίνησε όλη την Ευρώπη. Ενσαρκώνοντας το πρότυπο του υπέρμαχου της ελευθερίας και των αξιών, του υποστηρικτή των αδυνάτων και του δικαίου, του πραγματικού Ιππότη, εν τέλει, της δυτικής παράδοσης, σε αντιδιαστολή με το πρόσωπο του βολεμένου και αδιάφορου αριστοκράτη, πέρασε στο Πάνθεον της ιστορίας ως πρώτος στην τάξη των Φιλελλήνων.

Ο θάνατος του και η ανιδιοτελής σπατάλη της περιουσίας του υπέρ του ελληνικού αγώνα, όπως επίσης και η μεγάλη συγκίνηση της Αγγλικής κοινής γνώμης για το γεγονός αυτό, ανάγκασε την σχεδόν φιλότουρκη εξωτερική αγγλική πολιτική να στραφεί πλέον ανοικτά υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Το παράδειγμά του, όπως και πολλών άλλων, ξεσήκωσε τα ανήσυχα πνεύματα πολλών νέων της Ευρώπης που έτρεξαν να θέσουν εαυτούς στην υπηρεσία  της επαναστατημένης Ελλάδας και των υψηλότερων ιδανικών. Σε όλη την Ευρώπη, αλλά και στην νεοσυσταθείσα φιλελεύθερη Αμερική, δημιουργήθηκαν επιτροπές ενίσχυσης του αγώνα και φιλελληνικές ομάδες που με την σειρά τους παρέσυραν τις κυβερνήσεις τους σε πολιτική ανοικτής υποστήριξης πια του ελληνικού ζητήματος.

Βιβλιογραφία

Ø       ''Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ''  Διον. Κόκκινου. Εκδ. Οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ. 1956. Τμ.1ος, σελ 112-130

Ø       '' Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ  ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ'' Χρυσ. Χρήστου. Εκδ. ΒΑΝΙΑΣ 1990

Ø       '' ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ '' Εκδ. Ελευθερουδάκη. Τόμοι 10ος-11ος

Ø       '' ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ  ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ '' Κ. Δημαρά