Ο ζωγράφος-Λιθογράφος Honore Daumier, (1808-1879)

και το έργο του «Βαγόνι Τρίτης θέσεως»

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Αν καποιος ήθελε να μελετήσει τον Ο. Ντωμιέ και να αναζητήσει την επιτομή του καλλιτεχνικού του έργου, θα έπρεπε αναμφίβολα να σταθεί στο έργο του «Βαγόνι Τρίτης θέσεως» του 1862. Και αυτό, επειδή σε αυτό το έργο βρίσκονται συμπυκνωμένες, τόσο σε επίπεδο πολιτικό, όσο και σε επίπεδο αισθητικών καινοτομιών, αλλά και τεχνοτροπικής κατεύθυνσης, όλες οι σκέψεις και οι επιδιώξεις του καλλιτέχνη.

Και πρώτα στο πολιτικό, αφού ο Ντωμιέ, κυρίως ως λιθογράφος, κατέστησε την τέχνη πρωταγωνίστρια στην πολιτική σάτυρα της εποχής του. Από το 1830 ήδη, στη μεγάλη τέχνη του Ονορέ Ντωμιέ, με τις πολιτικού περιεχομένου λιθογραφίες του, μπήκε η σάτιρα των ηθών. Οι πρώτες γελοιογραφικές επιθέσεις τού Ντωμιέ είχαν στόχο τον μονάρχη και τους υπουργούς του, γεγονός που του κόστισε το 1832, μια εξάμηνη φυλάκιση

Από το 1848, με τη ζωγραφική του, εμπνευσμένη από τη ζωή του λαού, έδωσε μερικές από τις πιο σημαντικές και υψηλές εκφράσεις του ρεαλισμού. Μια από αυτές, είναι και το «Βαγόνι Τρίτης θέσεως». Όλα αυτά, δείχνουν την ξεκάθαρη κοινωνική και πολιτική θέση που παίρνει ο καλλιτέχνης μέσα από τα έργα του υπέρ του λαού. Αυτό είναι και το γενικό χαρακτηριστικό του ρεαλισμού, που αναζητεί το αληθινό, πέρα από το όμορφο ή το άσχημο. Και αυτό το βρίσκει στα πρόσωπα του βαγονιού, όπου αποτυπώνεται φευγαλέα μια εικόνα της καθημερινότητας των απλών ανθρώπων.

Ακόμη και τα πρόσωπα, όπως είναι τοποθετημένα στη σύνθεση, εκφράζουν το δυνατό συμβολισμό που θέλει να τους δώσει ο καλλιτέχνης. Ανάμεσα στο ονειροπόλο βλέμμα της νεαρής μητέρας προς το παιδί της και το γεμάτο συλλογισμό και εγκαρτέρηση βλέμμα της γριάς μητέρας της, μέχρι το αγόρι που έχει γείρει και μισοκοιμάται, έχοντας δίπλα του ίσως τις σχολικές του κασετίνες, ο Ντωμιέ επιχειρεί μια ταυτόχρονη υπέρβαση της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από όλες τις χρονικές και συνειδησιακές της φάσεις. Όλα αυτά, πάνω στον καμβά που δημιουργεί η ατμόσφαιρα του βαγονιού, που ισοδυναμεί με τον κόσμο της ίδιας της λαϊκής κοινωνίας, μέσα στο οποίο ταξιδεύουν όλοι μαζί στην ίδια θέση. Την τρίτη.

Οι φιγούρες στο δεύτερο και στο τρίτο επίπεδο, δένονται και αυτές στην ίδια μοίρα και στον ίδιο κοινωνικό προορισμό, που προκαθορίζει το βαγόνι της τρίτης θέσης για όλους τους επιβάτες του. Οι μορφές είναι χαρακτηριστικές της εποχής και από άποψη ενδυματολογική. Οι κύριοι με τα ημίψηλα καπέλα, οι χωριάτες με τα σκουφιά και οι γυναίκες του λαού με τα μαντήλια, συζητούν μεταξύ τους και ταξιδεύουν ως αυτόνομες υπάρξεις που κάποια συγκυρία τις έφερε μαζί στο ίδιο ταξίδι.

Σε ότι αφορά τις αισθητικές καινοτομίες, θα πρέπει να επισημανθούν τόσο η ισορροπημένη πυκνότητα της σύνθεσης των προσώπων σε ένα κλειστό χώρο, όσο και ο τρόπος φωτισμού που θυμίζει αρκετά από τον Ρέμπραντ. Μπορούν ακόμη να ανιχνευθούν επιδράσεις από τον Μπρέγκελ και από το ύφος της ζωγραφικής του 16^ου-17^ου αιώνα. Τεχνοτροπικά, ας μην ξεχνάμε πως ο Ντωμιέ, ζώντας μέσα στον 19^ο αιώνα, βρέθηκε σε μια μεταβατική φάση, στο πέρασμα από τον Ρομαντισμό προς τον Ρεαλισμό. Ο Ντωμιέ, παρά το ότι θα μπορούσε να τον διεκδικήσει ο Ρεαλισμός, σε αυτό το έργο του, βρίσκεται ακόμη κοντά στον Ρομαντισμό, παρά το γεγονός ότι φαίνονται πλέον καθαρά οι ρεαλιστικές του επιδιώξεις.