Η κοινωνική λειτουργία της τέχνης

Rafaelo Santi: Η Σχολή των Αθηνών

Του Σπύρου Τσοτάκου*

«Η Τέχνη  θα εξαφανίζεται καθώς η ζωή θ' αποκτά περισσότερη ισορροπία». Με αυτό το φαινομενικά αντιφατικό επίγραμμα, ο ζωγράφος Μοντριάν, τοποθετείται και ταυτόχρονα επιχειρεί μια διείσδυση, απέναντι στην σχέση αλληλενέργειας, μεταξύ τέχνης και πραγματικότητας. Ένα έργο τέχνης, σε όλες τις πολυμορφικές του εκφράσεις, λειτουργεί ως «υποκατάστατο της ζωής». Ως φορέας που εξωτερικεύει ένα ποσό ενέργειας συντελεί στην εποικοδόμηση της ζωής, στην αποκατάσταση δηλαδή της ισορροπίας μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος κόσμου.

Αυτή η ρυθμιστική λειτουργία της Τέχνης, ξεκινάει αφετηριακά από τις αδυναμίες και ατέλειες που χαρακτηρίζουν και διέπουν την εξωτερική μας πραγματικότητα. Η εξωτερική πραγματικότητα και ότι αυτή περιέχει ονοματίζεται καθώς γίνεται αντιληπτή, με όρους της εσωτερικής μας υπόστασης. Το πως κατανοούμε τον κόσμο, το πως απαντούμε την ταυτότητα του «ΕΓΩ» μας, ως μέρη των διαπροσωπικών σχέσεων, το πως απηχούν εντός μας τα «κοινά» φαινόμενα της συλλογικής μας ζωής και ακόμα πιο ευρυγώνια, το τι νιώθουμε απέναντι σ' ένα αινιγματικό σύμπαν, μέσα στα σπλάχνα του οποίου πλέουμε ακυβέρνητοι, εξαρτώνται αποκλειστικά από την δυναμική των ενορμήσεων, επιθυμιών, αναγνώσεων και ενοράσεων, που κουβαλάμε εντός μας. Μέσα από αυτή την αμφίδρομη διαδικασία, όπου το κάθε  τι, που προσλαμβάνεται, μετουσιώνεται  ως επικοινωνιακό μήνυμα και  δράση, τα έσχατα υπερκόσμια προβλήματα: (το μεταφυσικό, το οντολογικό, το ζήτημα του χρόνου), απαιτούν ένα πλαίσιο επαρκώς οριοθετημένο, όπου η ερμηνεία και η συνολική απόκτηση γνώσης, μετατρέπονται σε περισσότερες προσεγγίσιμες έννοιες αλήθειας.

Είναι πρόδηλο, ότι η ανθρώπινη ύπαρξη, εγκλωβίζεται μέσα στα στενά όρια της εφήμερης και τυχαίας ζωής της. Ο άνθρωπος και πιο ειδικά ο σύγχρονος άνθρωπος - που παρά την ραγδαία αναπτυσσόμενη τεχνογνωσία εξακολουθεί να βυθομετρεί το μέγεθος της άγνοιάς του ως ΕΑΥΤΟΣ- θέλει να είναι ΟΛΟΚΛΗΡΟΣ  άνθρωπος. Ως ανεπανάληπτη ιστορική μονάδα, πασχίζει να βγει από την μερικότητα της ατομικής του ζωής και τείνει προς μια πληρότητα, που την αποζητά έξω από τους περιορισμούς της δικής του ειμαρμένης, ερωτοτροπώντας με το αιώνιο,  το άφθαρτο και το απόλυτο, που σταδιακά του αποκαλύπτεται, αλλά με φυσικό τρόπο.

Η τέχνη, σαν μια δοκιμαστική εμπειρία εξωτερίκευσης της ψυχικής ενέργειας, συνεπικουρεί σ' αυτόν τον αγώνα για την ενατένιση του ΕΙΝΑΙ. Μέσω της τέχνης, ο άνθρωπος επιδιώκει ν' αναχθεί σε μια «κοινοτική ύπαρξη», να κάνει κοινωνική την ατομικότητά του. Θέλει να δημοσιοποιήσει τ' ατομικά του μυστικά και αλήθειες, εμπλουτίζοντας την αστείρευτη και αέναη παρακαταθήκη της Ανθρωπογνωσίας. Αυτή η μορφή γνώσης, που εκφράζεται μέσα από την πολιτιστική κληρονομιά κάθε λαού, αποτελεί τον θεματοφύλακα του μέλλοντος και κληροδοτεί στο παρόν, ένα νόημα και μια αξία, που η αγωνιούσα ύπαρξη την μετουσιώνει  μέσα από το εσπερινό της βίωμα.

Το πνεύμα και η τέχνη, μορφοποιείται ως Λόγος, Χρώμα, Μουσική Κίνηση, Αναπαράσταση, υποβάλλεται σε μια τελετουργική ενδοσκόπηση, που παράγει ένα έργο τέχνης. Αυτό το προϊόν αποτελεί πλέον μια δαμασμένη πραγματικότητα, ακέραιη και ολάκερη, που δρα εξισορροπητικά στην ενάντια      εντροπία  των ζωτικών δυνάμεων. Κάθε μορφή της τέχνης, παρέχει στον δημιουργό την ευκαιρία να κοινοποιήσει το προσωπικό του όραμα, ν' αποκτήσει μια καθολικότητα μοιράζοντας συγκινήσεις, προβληματισμούς, εμπνεύσεις και υποβάλλοντας το δέκτη που επιθυμεί να συνδιαλλαγεί μαζί του, μέσω των ταυτίσεων με το προϊόν που τους ενώνει, σε μια προσπάθεια αυτεπίγνωσης και προσωπικής αυτοδιαχείρισής του.

Το σύστημα αξιών που ενδοβάλλεται μέσω της τέχνης, ξεκινά έναν διάλογο με άλλα συστήματα (ανθρώπινα, φυσικά, μεταφυσικά) που πορεύονται σε μια γόνιμη και συνάμα ερωτική αντιπαράθεση. Το ατομικό διευρύνεται και το δημόσιο εξατομικεύεται. Μέσω της τέχνης επαναδιαπραγματεύονται οι άκαμπτες  θεωρήσεις, επαναπροσδιορίζονται τα καθιερωμένα και πλαταίνει ο ορίζοντας που στοργικά αναδιανέμει  την απόλαυση της κοινής κληρονομιάς όλων των ανθρώπων. Ο Τ. S Elliot, τόνισε ότι: «η ποίηση είναι ν' απολαμβάνεις την προέκταση της δικής σου σκέψης».                              

*Ο Σπύρος Τσοτάκος είναι κλινικός κοινωνικός λειτουργός.

 

Βιβλιογραφία

KARL  JASPERS  «Εισαγωγή στη φιλοσοφία»,  εκδ. ΔΩΔΩΝΗ , ΑΘΗΝΑ  1983

SOEREN  KIERKEGAARD «Η έννοια της αγωνίας»,  εκδ. ΔΩΔΩΝΗ,197