Οι τεχνικές στην προϊστορική τέχνη

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Οι τεχνικές που ακολούθησαν οι προϊστορικοί καλλιτέχνες, είναι ενδεικτικές των εξελικτικών φάσεων της τέχνης. Οι Κρο-Μανιόν, ήταν οι πρώτοι μεγάλοι καλλιτέχνες. Οι αρχαιότερες και πιο στοιχειώδεις εικόνες ήταν με ζωγραφική δακτύλων σε μαλακό πηλό πάνω στην επιφάνεια του βράχου. Προφανώς ο καλλιτέχνης ακολούθησε ως παράδειγμα το αποτύπωμα των ιχνών που έκαναν στον πηλό τα ζώα. Μετά ήρθε η εγχάραξη, που ήταν η πιο κοινή μέθοδος, με τη χρήση λεπίδων από αιχμηρό πυριτόλιθο και σε κάποιες περιπτώσεις με κοφτερά πέτρινα εργαλεία ή κόκαλο. Με αυτά έκοπταν και χάρασσαν πολύπλοκες εικόνες σε ελεφαντόδοντο, βράχο και κόκαλο. Οι διαφορετικοί τύποι βράχων, και σχηματισμών, χρησιμοποιούταν για να δώσουν ποικιλία, να προσθέσουν χρώμα, και να δώσουν βάθος, έτσι που ορισμένες από αυτές τις εγχαράξεις είναι συγγενείς με το γλυπτικό χαμηλό ανάγλυφο.

Φαίνεται πως οι προϊστορικοί ζωγράφοι άρχισαν να σχεδιάζουν χαράζοντας το περίγραμμα. Πιστεύεται πως η χαρακτική εμφανίστηκε πρώτη, για ευνόητους λόγους τεχνικών μέσων, έπειτα το ανάγλυφο, σε συνέχεια τα σχέδια με περίγραμμα (εγχάραξη), ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία πως όλες αυτές οι τεχνοτροπίες συνυπήρξαν για κάμποσο καιρό. Χάραξαν εικόνες και αφηρημένα σημάδια και σύμβολα στους τοίχους, τις οροφές και στα δάπεδα των πέτρινων προεξοχών και των σπηλαίων. Οι καλές εγχαράξεις είναι σπάνιες και μεταγενέστερες. Οι εγχαράξεις σε πηλό στα δάπεδα των σπηλαίων, έχουν συνήθως εξαλειφθεί από τα πόδια των επισκεπτών, αλλά έχουν διασωθεί μερικά καλά παραδείγματα. Παρόλο που μερικές εικόνες είναι προφανώς σκληρές και πρωτόγονες, άλλες όμως είναι αξιοσημείωτα επιτηδευμένες και εκφραστικές. Αυτή η γκάμα δείχνει πως τα έργα που υπάρχουν στα σπήλαια προέρχονται από διαφορετικούς καλλιτέχνες και ίσως από διαφορετικές εποχές, γεγονός που υπογραμμίζει τη διαρκή σημαντικότητα αυτών των χώρων.

Όλα τα είδη των τεχνασμάτων και των εργαλείων χρησιμοποιούνταν για να υπηρετήσουν την τέχνη. Η ευφυΐα που είχαν να επιδείξουν οι καλλιτέχνες ήταν μεγάλη και φαίνεται από τις  μεθόδους και τα υλικά που χρησιμοποιούσαν και προέρχονταν αυτούσια από τη φύση. Στο Lascaux, βρέθηκαν γουδοχέρια και γουδιά μέσα στα οποία αναμειγνύονταν τα χρώματα, μαζί με όχι λιγότερα από 158 διαφορετικά μεταλλικά συστατικά, από τα οποία φτιάχνονταν οι βάσεις των αναμείξεων. Φαίνεται ότι υπήρχε περιορισμός διάρκειας των χρωμάτων, καθώς μεγάλοι βώλοι βρέθηκαν σε μερικά σημεία. Κελύφη ενός είδους οστράκου χρησίμευαν για δοχεία. Ένας καλλιτέχνης μεταχειρίστηκε ακόμη και ένα ανθρώπινο κρανίο. Χρησιμοποίησαν ζωγραφική με τα δάκτυλα, μεταλλικά μολύβια, πινέλα φτιαγμένα από νήματα νεύρων ή τρίχες, και φυσούσαν με κούφιους σωλήνες από κόκαλο για να ψεκάζουν το χρώμα πάνω στην επιφάνεια. Φυσερά φτιαγμένα από κόκαλα πουλιών χρησίμευαν ως σωληνάρια για την απόθεση του χρώματος. Χρησιμοποιούσαν επίσης διάτρητα φύλλα με σχέδια για εκτύπωση. Χρησιμοποιούσαν ακόμη βούρτσες και η βαφή ήταν τοποθετημένη σε μικρούς κυλίνδρους φτιαγμένους από κέρατο ταράνδου, ενώ οι ωμοπλάτες ζώων χρησίμευαν για παλέτες. Αυτά σημαίνουν, ότι οι πιο έμπειροι Μαγδαλήνιοι ζωγράφοι ήταν ικανοί να δημιουργήσουν πολύχρωμη τέχνη.

Τελικά, η πιο εντυπωσιακή είναι η ζωγραφική. Οι Μαγδαλήνιοι καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν κόκκινα- στη Γαλλία βρέθηκαν οξείδιο του σιδήρου (αιματίτης, ένα είδος κόκκινης ώχρας), κίτρινα, φαιά, και μαύρα χρώματα από οξείδιο του μαγγανίου και από ένα είδος πεύκου, ή από κάρβουνο πεύκου. Λευκό από καολίνη ή λεπιδόλιθο, χρησιμοποιούταν περιστασιακά. Το νερό των σπηλαίων και το ασβέστιο που περιείχε, χρησίμευαν για την ανάμειξη των υλών, και φυτά και ζωικά λίπη για το δέσιμό τους. Οι καλλιτέχνες είχαν πρωτόγονα μολύβια και έβαζαν τα χρώματα με πινέλα, αν και κανένα δεν έχει διασωθεί. Ήταν ικανοί να φτιάχνουν φωτισμένα μέρη, μισοφωτισμένα και σκιές. Φαίνεται πως οι σημαντικές γραμμές είχαν πρώτα γίνει από στιγμές, οι οποίες μετά ενώνονταν μέσω ενός μαύρου περιγράμματος. Αργότερα γέμισαν το σχεδιασμένο σώμα, προσθέτοντας χροιά ή σκουπίζοντας το χρώμα για ν΄αναδείξουν τα φωτεινά μέρη. Τα σχέδια είναι συχνά σε φυσικό μέγεθος και ρωμαλέα.

Το κείμενο αποτελεί μέρος της μελέτης μου: «ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΘΡΗΣΚΕΙΑ-Μια επισκόπηση της ανάπτυξης του πολιτισμού», Α΄ Μέρος: ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ,  Κεφ. 5. Η Προϊστορικά Τέχνη, παρ. 5.4. Τεχνικές