Η ομηρική
Ανάπλαση της μυκηναϊκής εποχής
Γράφει ο
καθ. Αδάμης Ευθύμιος
Οι
«πολύχρυσες» Μυκήνες, το σημαντικότερο διοικητικό κέντρο, παρότι μνημονεύεται
τόσο συχνά, δεν περιγράφεται με βάση τα γνωστά στους κατοπινούς συγγραφείς
«Κυκλώπεια Τείχη» που στην κεντρική πύλη (την «Πύλη των Λεόντων») έφεραν ως
έμβλημα τους όρθιους λέοντες, ένα ανάγλυφο που δεν μένει απαρατήρητο.
Ο Όμηρος
περιγράφει την εποχή του Χαλκού, πριν την γενικευμένη επικράτηση του Σιδήρου,
λίγο πριν την καταστροφή των παλατιών και των ακροπόλεων των Μυκηναίων, η οποία
συνέβη γύρω στο 1200 π.Χ. (καταστρέφονται όλα σχεδόν ταυτόχρονα, μαζί με τα
τείχη). Εκτός των Αθηνών.
Είναι
γεγονός ότι τις ένδοξες μυκηναϊκές ακροπόλεις, ο Όμηρος τις γνώρισε μόνο ως
ερείπια, εάν πράγματι έζησε τον 8ο αι π.Χ., και ότι είδε τότε (την εικόνα τους)
μπορεί σήμερα να την τεκμηριώσει και η αρχαιολογία με τα ευρήματα των
ανασκαφών(κτίρια, κατασκευή, διαστάσεις…).
Ο ποιητής
λοιπόν με την ανάπλασή του επιχείρησε να ξαναζωντανέψει στοιχεία (ήθη, έθιμα,
τρόπους ζωής, πολιτείες, πρόσωπα), τα οποία στην εποχή του άφησαν ελάχιστα
ίχνη, όμως σ’ αυτό το εγχείρημα (δηλαδή την διαδικασία της ανάπλασης), υπάρχουν
πολλά ενδεχόμενα:
Α) Να
στηρίχτηκε σε αυθεντικό υλικό, από την μυκηναϊκή περίοδο ( έπη, αφηγήσεις,
αρχεία, αναθήματα, στήλες…) και η ανάπλαση να έχει ιδιαίτερη βαρύτητα.
Β) Να
έγινε σε χρόνο κοντινό ως προς τα ίδια τα γεγονότα, κάτι που σημαίνει ότι ο
Όμηρος έζησε σ’ άλλη περίοδο (10ος ή 11ος αι π.Χ.) και γνωρίζει σημαντικές
πληροφορίες.
Γ) Ο
ποιητής μεταφέρει
αυτούσια
την εποχή του (8ος αι) στην μυκηναϊκή εποχή και η ανάπλασή του έχει πλέον
χαμηλή αξία.
Δ) Η
γνήσια ομηρική ανάπλαση να δέχτηκε μεταγενέστερες παρεμβάσεις από τους
«Ομηρίδες», τον Πεισίστρατο ή άλλους διασκευαστές, οι οποίοι εισήγαγαν στοιχεία
και αλλοίωσαν την εικόνα της…
Συνεπώς
εμείς θα σχολιάσουμε σύντομα την γνώση ή την άγνοια του Ομήρου προς την εποχή
που αναπλάθει στα κείμενα του, χωρίς να λάβουμε υπόψη όλα αυτά τα ενδεχόμενα,
και σε πρώτο επίπεδο θα διαπιστώσουμε την ύπαρξη ή όχι οποιασδήποτε σχέσης μαζί
της.
Η ομηρική
γνώση ή η άγνοια θα κριθεί σε σύγκριση με διαπιστωμένα ευρήματα των μυκηναίων,
των οποίων η ερμηνεία έδωσε γνωστά συμπεράσματα για την εικόνα του μυκηναϊκού
κόσμου(τα έχουμε παρουσιάσει πριν «μυκηναϊκός πολιτισμός»).
Ο Όμηρος και η Ανάπλαση της
μυκηναϊκής Εποχής
1. Το
πρόβλημα της ασυμφωνίας Ομήρου – Μυκηναϊκών Eυρημάτων .
(Η αμφισβήτηση)
Η ομηρική
«άγνοια» εμφανίζεται σε πολλά και χαρακτηριστικά στοιχεία της μυκηναϊκής
εποχής.
Είναι
λοιπόν ολοφάνερη η διαφωνία ανάμεσα στην ομηρική μαρτυρία και στις πληροφορίες των
πήλινων πινακίδων (σε Γραμμική Β΄), στο ζήτημα της δομής της μυκηναϊκής
εξουσίας.
Με βάση
τις πινακίδες η οργάνωση της εξουσίας στα μυκηναϊκά βασίλεια έχει αυστηρή
ιεράρχηση, με τον «Άνακτα» στην κορυφή, πλαισιωμένο από άλλους αξιωματούχους :
Λααγέτες –Επέτες – Χωρητές (korete) – Mόροπες – Tελεστές – Δαμοκόρους, ενώ οι
βασιλείς είναι κατώτεροι αξιωματούχοι, όμως στον Όμηρο, το ανώτατο αξίωμα
δηλώνεται με τον τίτλο του βασιλιά, αντίθετα ο μυκηναϊκός όρος «άναξ» των
πινακίδων χρησιμοποιείται ελάχιστες φορές για τους βασιλείς, αποδίδεται κυρίως
στους θεούς 42 και φαντάζει απαρχαιωμένος.
Απούσα στα
έπη είναι και η πιστοποιημένη από τις πινακίδες εξειδίκευση των τεχνιτών :
εριουργοί – βαφείς – χαλκείς – οπλουργοί …, αφού στον Όμηρο κυριαρχεί ο
ποιμενικός βίος, η αίγλη των ληστρικών επιδρομών 43 και των λαφύρων, ενώ ως
χρήσιμοι «επαγγελματίες» καταγράφονται μάντεις, αοιδοί και υφάντριες. Οι
εμπορικές δραστηριότητες και οι συναλλαγές των αγαθών με στόχο το κέρδος,
θεωρούνται υποτιμητικές, παρότι η αρχαιολογία αποκαλύπτει πως ανάλογες
εμπορικές συναλλαγές συντελούνταν από τους Μυκηναίους σε ευρεία κλίμακα σ’ όλη
την Μεσόγειο .
Το εμπόριο
κατά τον Όμηρο το διεξάγουν οι Φοίνικες, που κυριαρχούν στις θάλασσες, όμως
χαρακτηρίζονται «απατεώνες» και «πλάνοι» (όπως και όλοι οι έμποροι) δυστυχώς
όμως η παρουσία των Φοινίκων στον Όμηρο είναι εντελώς ασύμβατη με την εποχή των
τρωικών γεγονότων(12ος αι) με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα….
Η ζωή στα
ανάκτορα και στις βασιλικές οικογένειες στον Όμηρο έχει μια μορφή παραδοσιακή(τυπικές
ενασχολήσεις), αφού η Ελένη και η Πηνελόπη ασχολούνται οι ίδιες με τον
αργαλειό, το ίδιο συμβαίνει και με τους βασιλείς οι οποίοι διαθέτουν μεγάλο
ζωικό κεφάλαιο (βόδια, πρόβατα, χοίρους) ή γαιοκτησία (χωράφια) με την οποία
ασχολούνται άμεσα (π.χ. ο Λαέρτης εργάζεται, ο Οδυσσέας προκαλεί τον Αντίνοο να
διαγωνισθούν στο όργωμα), όμως από τις ανασκαφές αποδείχτηκε ότι τα βασιλικά
ανάκτορα ήταν «πολυκτήρια» με κυρίαρχες τις βιοτεχνικές και τις εμπορικές
δραστηριότητες και με εμπορική διαχείριση των γεωργικών αγαθών(λάδι, σιτάρι…).
Γενικά οι
μυκηναίοι βασιλείς παρουσιάζονται αντιφατικά ακόμη ως προς την άσκηση της
εξουσίας, αφού εμφανίζονται ισχυροί, πλούσιοι σε χρυσό – χαλκό, κτήνη, πολύτιμα
αντικείμενα, δούλους, έχουν συμβούλους (γερουσία) μια ομάδα από ευγενείς κοντά
τους (π.χ. ο Αλκίνοος), εντούτοις συγκαλούν λαϊκές συνελεύσεις σαν να πρόκειται
για πολιτικό όργανο, που τους δεσμεύει ( π.χ. γίνονται συνελεύσεις του στρατού
στην Τροία, του λαού στην Σχερία (Αλκίνοος, συμμετέχουν όλοι οι πολίτες), στην
Ιθάκη ( Τηλέμαχος), στις οποίες γίνεται διάλογος και κάποιοι σαν τον Θερσίτη
(Τροία) μπροστά σε όλους βρίζουν τους βασιλείς) !
Όμως η πιο
σημαντική παράλειψη από την αποτύπωση της καθημερινής ζωής των ανακτόρων αφορά
τη χρήση της γραφής και τη λεπτομερή απογραφή των αγαθών κατά την διαχείρισή
τους, που, κατά την εκτίμηση των μελετητών, ο ποιητής δεν δείχνει να γνωρίζει,
διότι δεν κάνει σαφές κατά πόσο οι βασιλείς χρησιμοποιούν την γραφή, ή αν
αλληλογραφούν με τα βασίλειά τους( ζουν δέκα χρόνια μακριά από αυτά), βέβαια
στο συγκεκριμένο ζήτημα υπάρχουν πολλές ενστάσεις, γιατί κάποιες ομηρικές
αναφορές χρειάζονται περισσότερη ανάλυση.
Ένα άλλο
ζήτημα είναι η ποιητική άγνοια για τις επιβλητικές οχυρώσεις των μυκηναίων, που
αποκαλύφτηκαν στις αρχαιολογικές ανασκαφές, αφού στην Ιλιάδα οι μυκηναίοι
χτίζουν τείχη(όπως π.χ. το τείχος των καραβιών), με ξυλοδεσιές και υλικά που
δεν αντέχουν στην πολιορκία μιας μέρας !
Οι
«πολύχρυσες» Μυκήνες, το σημαντικότερο διοικητικό κέντρο, παρότι μνημονεύεται
τόσο συχνά, δεν περιγράφεται με βάση τα γνωστά στους κατοπινούς συγγραφείς
«Κυκλώπεια Τείχη» που στην κεντρική πύλη (την «Πύλη των Λεόντων») έφεραν ως
έμβλημα τους όρθιους λέοντες, ένα ανάγλυφο που δεν μένει απαρατήρητο.
Αντίθετα
διαπιστώνουμε ότι ενώ όλοι οι μεταγενέστεροι συγγραφείς 44 γνωρίζουν τα
μεγαλοπρεπή ερείπια των Μυκηνών, τα αγνοεί ο Όμηρος που επιδιώκει ν’ αναπλάσει
αυτή την εποχή ….
Εντύπωση
επίσης προκαλεί και κάτι άλλο, ότι ενώ ο ποιητής έχει έφεση στις λεπτομερείς
περιγραφές (π.χ. περίτεχνων αντικειμένων ή όπλων) εντούτοις δεν μιλάει καθόλου
για τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες45 των ανακτόρων, που ανακαλύπτουν οι
αρχαιολόγοι, ή τα δάπεδα των ανακτόρων, που στην Οδύσσεια περιγράφονται να
έχουν πατημένο χώμα, ενώ στις ανασκαφές αποδείχτηκε ότι έφεραν διάκοσμο και
είχαν επίχρισμα γύψου.
Περίεργες
είναι και οι αναφορές για τις διατροφικές συνήθειες των μυκηναίων οι οποίοι ενώ
έχουν σταθερές εγκαταστάσεις με ανεπτυγμένο πολιτισμό, ζουν λιτά τρέφονται
κυρίως με ψητό κρέας (χοιρινά, πρόβατα) δεν σιτίζονται καθόλου με όσπρια, χόρτα
ή με ψαρικά, παρ' ότι γνωρίζουν το ψάρεμα !
Η ομηρική
αφήγηση αποσιωπά επίσης σημαντικές ελληνικές πόλεις που άκμασαν κατά την
μυκηναϊκή εποχή, όπως π.χ. τη Θήβα(κατάλογος νεών), ενώ μνημονεύονται οι Κάτω
Θήβες (ίσως λόγω της καταστροφής της Θήβας από τους Επιγόνους, την οποία ο
Όμηρος γνωρίζει) .
Επίσης
αναφέρονται λαοί, όπως οι Βοιωτοί, που έφτασαν στις περιοχές τους, κατά τον
Θουκυδίδη, 60 χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο,-46 ή οι Δωριείς που είναι
παρόντες, σ’ αυτή την εποχή (12ο αι), και η παρουσία τους θεωρείται απολύτως
«φυσιολογική» στην Κρήτη, η οποία (Κρήτη) περιγράφεται εναρμονισμένη πλήρως στα
μυκηναϊκά ήθη, κάτι που δεν επιβεβαιώνεται από τις ανασκαφές.
Ο οπλισμός
των πολεμιστών και ο τρόπος πολέμου, συνδυάζουν διαφορετικές εποχές και
τεχνικές: Οι παλιές ασπίδες (η οκτώσχημη αλλά και η πυργωτή), που είναι
ολόσωμες και παλιότερες του 13ου αι .
(αποτυπώνονται σε παραστάσεις ξιφών που βρέθηκαν στους μυκηναϊκούς τάφους),
χρησιμοποιούνται ακόμη μαζί με τις κυκλικές, που είναι μεταγενέστερες και
κρέμονται από τον ώμο με «τελαμώνα» διότι ο ποιητής (8ος αι) δεν γνωρίζει την
ασπίδα με εσωτερική λαβή 47.
ΣΗΜ. ΑΡΧ.-Ο
ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΚΡΑΤΑ ΕΝΑ ΔΌΡΥ [ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΝΑΚΤΟΡΟΥ ΤΗΣ ΠΥΛΟΥ ]
Το δόρυ,
χρησιμοποιείται από τους πολεμιστές κυρίως για ρίψεις προς τον εχθρό, ενώ κατά
την μυκηναϊκή εποχή ήταν για χτύπημα από κοντά, επίσης αναφέρεται η οπλιτική
φάλαγγα που ανήκει σε πολύ μεταγενέστερη εποχή (ανάπτυξη της πόλης – κράτους).
ΣΗΜ. ΑΡΧ.-ΕΔΩ ΟΜΩΣ Ο ΜΥΚΗΝΑΙΟΣ ΚΡΑΤΑ ΔΥΟ ,ΑΥΤΟ
ΠΙΘΑΝΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΡΙΨΗ ΑΡΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊΤΑΙ ΣΑΝ ΑΚΟΝΤΙΟ ΚΑΙ ΟΧΙ
ΜΟΝΟΝ ΣΑΝ ΔΟΡΥ [ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΝΑΚΤΟΡΟΥ ΤΗΣ ΠΥΛΟΥ ]
Όσον αφορά
τα ταφικά έθιμα που καταγράφει ο Όμηρος μνημονεύεται κυρίως η καύση των νεκρών
και ελάχιστα η ταφή(π.χ. οι νεκροί της πρώτης ημέρας, ο Πάτροκλος και Έκτορας
καίγονται στην πυρά), όμως στους λακοειδείς τάφους που ανασκάφτηκαν στις
Μυκήνες και σε άλλα πολλά μυκηναϊκά νεκροταφεία γίνεται σαφές ότι οι νεκροί
θάβονται με κτερίσματα .[ΣΗΜ. ΑΡΧ.-ΦΥΣΙΚΑ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΑΠΟΚΛΕΙΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ
ΚΤΕΡΙΣΜΑΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΣΤΑΧΤΗ ΟΜΩΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ]
Κάτι
ανάλογο συμβαίνει και με την λατρεία αφού στις πόλεις (π.χ. Τροία) αναφέρονται
ναοί, αγάλματα, ιερείς και ιέρειες και προηγμένη λατρεία, κάτι όμως που δεν
επιβεβαιώθηκε ακόμη από τις ανασκαφές.
Αυτή η
εικόνα για το επικό υλικό, ως αποτέλεσμα ανάμειξης στοιχείων από διαφορετικές
εποχές, τεκμηριώνεται ακόμη και από δευτερεύοντα στοιχεία του έπους, όπως είναι
οι παρομοιώσεις, οι αναφορές για την ιππευτική, ή το βράσιμο του κρέατος που
έγιναν ήδη αντικείμενο παρατήρησης από τους Αλεξανδρινούς αποκαλύπτοντας τα
πολιτιστικά στρώματα στο έπος …..
Ακόμη και
οι θέσεις γνωστών μυκηναϊκών κέντρων-48 δίνονται με αρκετή ασάφεια όπως π.χ. η
Ιθάκη ή οι Μυκήνες.
Εκείνο
όμως που στο έργο του Ομήρου προβληματίζει ιδιαίτερα είναι η καραυγαλέα απουσία
των Χετταίων και η παντελή άγνοιά τους, ως δύναμη στην Ασία, αφού στην
επικράτεια τους [ΑΝΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΒΕΒΑΙΑ]διενεργούνται οι
επιχειρήσεις των Αχαιών, μια δύναμη που για αιώνες κυριαρχούσε στην Ασία.
Οι Bury
& Meiggs -49 στην Ιστορία τους, η Romilly, η Vermeule -50 και πλήθος άλλοι
μελετητές ανάμεσά τους, πολλοί Έλληνες, καταθέτουν σοβαρές ενστάσεις για την
απεικόνιση του Ομήρου .
Η απλή
απαρίθμηση όλων αυτών των στοιχείων υποδεικνύει ότι ο ποιητής(ή κάποιοι άλλοι
διασκευαστές) εισήγαγαν στοιχεία από μια άλλη εποχή που εναρμονίζονται δύσκολα
με την μυκηναϊκή εποχή και πολλά δείχνουν ότι ανήκουν στον 8ο αι. π.Χ.
Πρέπει
όμως να πούμε ότι η ομηρική «άγνοια» εκτείνεται ακόμη και στον 8ο αι. την εποχή που θεωρητικά έζησε ο ίδιος ο
Όμηρος, σε χρόνους που δεν δικαιολογείται εύκολα.
Έτσι
διαπιστώνουμε την ολοφάνερη άγνοια της Σμύρνης, από ένα ποιητή που έζησε στην
Ιωνία (πιθανόν την Σμύρνη), παρότι αναφέρεται η θυσία στον Ελικώνιο Ποσειδώνα
(το Πανιώνιο ιερό), εξίσου εντυπωσιακή είναι η αναφορά στην Μίλητο, στην οποία
τοποθετεί ως κατοίκους τους Κάρες, που είναι «βαρβαρόφωνοι», δυο ενδείξεις που
αποκαλύπτουν ότι ο ποιητής αγνοεί τον αποικισμό ή την παρουσία των Ελλήνων στην
Μικρά Ασία (όταν μάλιστα έζησε τον 8ο ή 9ο αι !!! ), ενώ γνωρίζει των δωρικό
αποικισμό στο νότιο άκρο του Αιγαίου, τα Δωδεκάνησα, που έγινε κατά πολύ
αργότερα από την άφιξη των Ιώνων.
Το ίδιο
ανεξήγητη είναι η αναφορά στην προγαμιαία συμφωνία γαμπρού - πεθερού αφού σε
κάποιες περιπτώσεις ο γαμπρός αγοράζει την νύφη από τον πεθερό (παλαιά
συνήθεια) αλλού όμως παίρνει προίκα από εκείνον (νεότερη συνήθεια).
Μένει
λοιπόν να δούμε αν Όμηρος έχει κάποια σχέση με την μηκυναϊκή εποχή , δηλαδή ν’
αναφεθούμε στα πιστοποιημένα μυκηναϊκά στοιχεία που συναντάμε στον Όμηρο, τα
οποία με την παρουσία τους θα μπορούσαν να υποστηρίξουν αρχαιολογικά την
ομηρική ανάπλαση και κατ’ επέκταση την εγκυρότητα του αφηγητή.
2. Η «εγκυρότητα» του
ποιητή Ομήρου .
Η
«μυκηναϊκή» εκδοχή της ομηρικής ανάπλασης .
Είναι γεγονός
ότι εξειδικευμένοι μελετητές( όπως π.χ. o Kirk και άλλοι) που μελέτησαν την
ομηρική ανάπλαση, αναγνωρίζουν σ’ αυτή αρκετά αυθεντικά μυκηναϊκά στοιχεία, που
αναφέρονται είτε στον υλικό είτε στον πνευματικό πολιτισμό της μυκηναϊκής
περιόδου.
Μια σύντομη
αναφορά σ’ αυτά θα μας θυμίσει γνωστά δεδομένα :
Οι ήρωές
του Ομήρου χρησιμοποιούν στον πόλεμο μικρά άρματα-51 τα οποία έσυραν άλογα, που
πάνω επιβαίνουν δύο πρόσωπα, όπως ακριβώς απεικονίζονται και στα
ευρήματα(τοιχογραφίες, ταφικές στήλες…), μάλιστα οι πήλινες πινακίδες της
Κνωσού αναφέρουν ( για το ανάκτορο ) πως διέθετε 120 άρματα έτοιμα με τροχούς,
41 χωρίς τροχούς και 237 που δεν είχαν ακόμη συναρμολογηθεί.
Οι
ομηρικές αναφορές αποδεικνύονται άκρως κατατοπιστικές, ιδίως στις
κατασκευαστικές τους λεπτομέρειες, π.χ. στην ΡΥ Sa287 πινακίδα της Πύλου
«a-ku-ro- de-de-me-no Τροχός. ΖΕ 1» αναφέρεται ζεύγος τροχών «δεμένοι με
άργυρο», για ένα άρμα πολυτελούς κατασκευής, όμως η περιγραφή προκαλεί μεγάλη
εντύπωση κατά τον Προμπονά-52 διότι παραπέμπει με μεγάλη ακρίβεια σε ομηρική
περιγραφή, στην Ε-722 της Ιλιάδας, όπου περιγράφεται αναλυτικά ένα πολυτελές
(θεϊκό) άρμα :
«κι η Ήβη
τις ρόδες άρμοσε δεξιά ζερβά στ’ αμάξι,
τις
χάλκινες, τις οκτάκτινες, στο σιδερένιο αξόνι.
Μαλαματένιος,
ακατάλυτος ο γύρος τους, κι απάνω
στεφάνια
περασμένα χάλκινα, που να σαστίζει ο νους σου
κι από
καθάριο ασήμι ολόγυρα στις άκρες κεφαλάρια…»
Ε 722-726
Μεταφ. Καζαντζάκης - Κακριδής
Η
μνημονευόμενη πρακτική (Ιλιάδα) της αποσυναρμολόγησης των αρμάτων, μετά την
χρήση τους (τα άρματα δένονται και αποσυναρμολογούνται), βρίσκει εντυπωσιακή
αντακόκριση (με ακρίβεια) στις πινακίδες, που καταγράφουν πιστοποιημένες
συνήθειες της καθημερινότητας των μυκηναίων, ενώ πινακίδες σαν την προηγουμένη
(που σχολιάσαμε) αποκαλύπτουν μια ολοφάνερη αναλογία ακόμη και στους
κατασκευαστικούς τρόπους (τεχνολογία και μεταλλοτεχνία) του Ομήρου και της
μυκηναϊκής εποχής .
Οι
πολεμιστές στον Όμηρο φέρουν ως οπλισμό μόνο τα χάλκινα (ή ορειχάλκινα)
όπλα-53, τα οποία σύμφωνα με τις ανασκαφές και τα ευρήματα δεν είναι τελείως
άγνωστα (ως προς την μορφή τους) στον ποιητή, αλλά είναι σύμφωνα με τις
περιγραφές του και παρόμοια-54.
Η μεγάλη
ασπίδα (σάκος) που κρατά ο Τελαμώνειος Αίας, στην οποία καλύπτει τον Τεύκρο,
για να τοξεύει, αλλά και η ολόσωμη του Περιφήτη απεικονίζονται σε παραστάσεις
από ευρεθέντα ξίφη σε τάφους -55, εντύπωση όμως προκαλεί ότι οι ασπίδες, ακόμη
και οι μικρές κυκλικές, κρεμιούνται από τον ώμο με τελαμώνα και δεν φέρουν λαβή
όπως ακριβώς απεικονίζονται σε ευρεθείσες παραστάσεις .
Επίσης οι
χάλκινες περικνημίδες που πάντοτε φέρουν οι ομηρικοί πολεμιστές,
επιβεβαιώνονται από τις παραστάσεις των αγγείων 56, όπως και το κράνος από
δόντια αγριόχοιρου, που δίνει ο Μηριόνης στον Οδυσσέα(Κ-260), αφού βρέθηκε παρόμοιο
σε ανασκαφές 57, ενώ τα ξίφη που αναφέρονται με την ονομασία «φάσγανον»
αργυρόηλον συναντιούνται με την ίδια λέξη σε πινακίδες της Γραμμικής Β΄ και
βρέθηκαν (παρόμοιας κατασκευής) σε ανασκαφές 58. ΔΕΣ ΕΔΩ
Αλλά και η
τεχνική της επεξεργασίας του χρυσού (Σ 548,9) είναι μυκηναϊκή, η οποία
επιβιώνει μέχρι το τέλος των μυκηναϊκων χρόνων, μάλιστα η περιγραφή ενός χρυσού
κυπέλλου του Νέστορα «του όμορφου κυπέλλου που ο γέρος είχε φέρει από την Πύλο
κι είχε διπλό το πόδι, τέσσερα αυτιά, κι ολόχρυσες εις το καθένα δύο περιστερές
που εφαίνονταν ως να τσιμπολογούσαν»(Λ-632-5) αποδείχτηκε εξαιρετικά ακριβής
γιατί παρόμοιο βρέθηκε στις ανασκαφές 59 (Μυκήνες).
Όμως και ο
τρόπος που χρησιμοποιούνται τα χρυσά κύπελλα των αρχόντων π.χ. του Αχιλλέα, που
σπένδει ευχόμενος πριν την αναχώρηση του Πατρόκλου, το οποίο κατά τον Όμηρο
χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο από τον βασιλιά, αποδεικνύεται από τα
ευρήματα ότι απηχεί μέρος των συνηθειών εξουσίας και τελετουργίας, διότι το
συναντάμε στις μυκηναϊκές ταφές να συνοδεύει επιφανείς νεκρούς ως κτέρισμα
(τάφος των Φυτειών στην Αιτωλοακαρνανία…).
Ιδιαίτερο
ενδιαφέρον προκαλεί επίσης η περιγραφή των ανακτόρων-60, η οποία αποτυπώνει ένα
μεγαλοπρεπές οικοδόμημα, με αυλή, την αίθουσα των συμποσίων που έχει κολώνες
και την «εσχάρη»(εστία) στο κέντρο, διαθέτει λουτρά(Σπάρτη), δωμάτια για τις
δούλες( στο ισόγειο κοντά στην κουζίνα), έχει μεγάλες αποθήκες και σκάλες
εσωτερικές( από την αίθουσα που οδηγούν στον πρώτο όροφο, στα βασιλικά δωμάτια)
… Mάλιστα οι ομηρικές περιγραφές, σε Ιλιάδα και Οδύσσεια, αντιστοιχούν προς τα
ευρεθέντα κτίρια των ανασκαφών, δηλαδή στα τριμερή ορθογώνια οικοδομήματα της
Πύλου, της Τύρινθας, των Μυκηνών, που όντως αποδεικνύονται πολυσύνθετα και
«σκιόεντα»(σκιερά), ενώ ο μνημονευόμενος πλούτος τους αντιστοιχεί θαυμάσια με
τα πλούσια σκεύη που βρέθηκαν και τις μεγάλες αποθήκες τους, π.χ. στην Πύλο
βρέθηκαν 3000 κύπελλα (κύλικες) που δείχνουν πως υπήρχε τεράστια δυνατότητα
εξυπηρέτησης υψηλών προσώπων – δεξιώσεις, ενώ στις αποθήκες βρέθηκαν 33 μεγάλοι
πίθοι λαδιού και άλλοι 35 εξίσου μεγάλοι κρασιού 61.
Οι
ομηρικοί βασιλείς(-ευγενείς) παρουσιάζονται φιλοπόλεμοι, συμμετέχουν ενεργά
στον πόλεμο και τις μάχες (Αγαμέμνονας, Οδυσσέας, Αίας…) χρησιμοποιούν τα
άρματα που τα σέρνουν επίλεκτα άλογα 62, «προμαχούν» βγαίνοντας μπροστά από
τους υπολοίπους (π.χ. Αινείας….), ή μονομαχούν διεκδικώντας το αποτέλεσμα της
μάχης (Έκτορας – Αίαντας …), ενώ αγαπούν το κυνήγι, ιδίως του κάπρου (Ιλ. Ι
538-550, Μ 41 και Οδ. το κυνήγι στον Παρνασσό με τον Αυτόλυκο που τραυματίζεται
ο Οδυσσέας) και αυτό ακριβώς επιβεβαιώνεται από την τοιχογραφία της Τύρινθας
και τον σφραγιδόλιθο από το θολωτό τάφο του Βαφειού (προσφιλές μυκηναϊκό
θεματολόγιο).
Ας έρθουμε
όμως και σε κάποιες ειδικότερες πληροφορίες.
Αυθεντική
(«μυκηναϊκή»), θεωρείται η γεωγραφική κατανομή και τα δηλούμενα όρια των
ομηρικών βασιλείων, δηλαδή η πολιτική διαίρεση του μυκηναϊκού κόσμου, όπως και
πολλές από τις ονομασίες που χρησιμοποιούνται εκεί π.χ. τα τοπωνύμια.
Τα
στοιχεία της διοικητικής διαίρεσης του αχαϊκού κόσμου κατά τον Όμηρο
διαπιστώθηκε ότι απηχούν σε στοιχεία των πινακίδων, η πιο χαρακτηριστική
περίπτωση είναι η περίπτωση της Πύλου (όπως την περιγράφει ο Προμπονάς ) της
οποίας η διοικητική διαίρεση(σύμφωνα με τις πινακίδες) γίνεται σε δύο ζώνες, εκ
των οποίων η μία έχει εννέα(9) πόλεις και η άλλη επτά( 7 ), όμως αυτή η
διαίρεση, όπως αποδεικνύεται, είναι γνωστή στον Όμηρο ακριβώς έτσι, αφου το
κείμενο της Ιλιάδας αποδίδει στον Νέστορα 9 πόλεις(Β 591 ραψωδία), μάλιστα την
ίδια διαίρεση επιβεβαιώνει έμμεσα στην Οδύσσεια, όταν ο Τηλέμαχος φτάνει στην
Πύλο, εκεί γίνονται θυσίες στον Ποσειδώνα στο λιμάνι, σε εννέα θέσεις(«έδραι»)
και στην κάθε μία ήταν 500 κάτοικοι, αλλά και το δεύτερο διοικητικό κομμάτι δεν
είναι άγνωστο στον ποιητή, αφού όπως φαίνεται «ανήκει» στον Αγαμέμνονα, διότι
στην πρεσβεία προς τον Αχιλλέα (Ι 291-4) του υπόσχεται 7 πόλεις δώρο, τις
οποίες ονομάζει μία- μία συμπληρώνοντας «κι είναι όλες στο γιαλό, στο σύνορο
της αμμουδάτης Πύλου» (Ι 295), δηλαδή βρίσκονται κοντά στην περιοχή της Πύλου….
Κάτι
ανάλογο συμβαίνει και με τα τοπωνύμια :
-περιοχών
όπως Σάμη, Δουλίχι, Ιθάκη, Πύλος, Φθία, Ελλάς…
-πόλεων :
Άργος, Αγχίαλος, Άλος…
αλλά και
τα υδρωνύμια π.χ. Σπερχειός, Αχελώος, Υπέρεια…
Είναι
γεγονός ότι πολλά από αυτά έχουν μυκηναϊκή προέλευση και όπου μπορούν ν’
αξιοποιηθούν είναι χρήσιμα στην αρχαιολογία-63 υπάρχουν όμως κάποια, με
βεβαιωμένη παλαιότητα, που η αξιοποίησή τους από τον Όμηρο εγείρει πολλές
απορίες.
Η
ενσωμάτωση τοπωνυμίων και υδρωνυμίων με βεβαιωμένη παλαιότητα όπως π.χ. το
όνομα «Αίγυπτος» για το Νείλο, ή κάποιες ονομασίες πόλεων, δημιουργεί ζήτημα
για το πότε(την εποχή) ήταν σε χρήση, διότι στην υποτιθέμενη εποχή του
Ομήρου(8ος αι. π.Χ.) έχουν ήδη ξεχαστεί, ενώ είναι άγνωστα στους κατοπινούς
Έλληνες, οι οποίοι δεν μπορούν να προσδιορίσουν ούτε την θέση πολλών ομηρικών
πόλεων (π.χ. 3 Οιχαλίες του Ευρύτου).
Ενδιαφέρουσα
είναι όμως και η περίπτωση των ομηρικών γενεαλογιών, αφού οι περισσότερες,
ειδικά των βασιλικών γενών (Αγαμέμνων, Αχιλλέας, Διομήδης…) έχουν μικρό βάθος
χρόνου(έως τρεις γενιές) και προηγούνται των Τρωικών γεγονότων.
Υπάρχουν
όμως ενδείξεις ότι κάποιοι πρόγονοι ονομάζονταν έτσι, ή ότι ανάλογα τα ονόματα
χρησιμοποιούνταν κατά την μυκηναϊκή περίοδο;
Οι
ομηρικοί πρωταγωνιστές του μυκηναϊκού κόσμου έχουν ονόματα που τα συναντάμε
στις πήλινες πινακίδες (Αχιλλεύς, Έκτωρ…),μάλιστα τα ονόματα των προσώπων στις
πινακίδες αποκαλύπτουν μια βαθύτερη σχέση με την ομηρική ανάπλαση, αφού ο
e-u-me-ne= Ευμένης (ευ+μένος) απαντά στον Όμηρο με την ίδια σημασία (αυτός που
έχει δύναμη) και απηχεί στο ιδεώδες της γενναιότητας (ανδρείας), ο
na-u-si-ke-re-we = Ναυσικκέfης (ναυς + κλέος= ο ένδοξος των πλοίων) απηχεί στις
πινακίδες, όπως στον Όμηρο, δηλαδή το ιδεώδες της ναυτοσύνης, όπως δηλώνεται
και με το e-u-na-wo=Εύναfος= ομηρ. Εύνηος, ενώ ο e-u-me-ta = Ευμήτας (ευ+μήτις=
ο πολύ συνετός) απηχεί στο ομηρικό ιδεώδες της σοφίας, όπως και ο e-u-me-de
(Ευ+μήδος= ο επινοητικός) που απηχεί στην ομηρική επινοητικότητα(Οδυσσέας,
Δούρειος Ίππος), αντίθετα ο ra-wo-qo-ta= Λαfοφόντας= Λαοφόντης (αυτός που
φονεύει τους πολεμιστές) όπως και ο a-no-qo-ta = Ανορφόντας= ομηρ. ανδρεϊφόντης
απηχούν στο πολεμόχαρο ιδεώδες που όντως αποδίδεται από τον Όμηρο στους
Αχαιούς.
Η
πολιτιστική εικόνα των μυκηναίων στον Όμηρο, δεν είναι άσχετη με την
πραγματικότητα, αφού οι αξίες τους (τιμή, ηρωισμός), οι σχέσεις τους, η εθνική
και κοινωνική τους εικόνα, η φιλοπόλεμη νοοτροπία τους, η ψυχολογία τους, οι
δοξασίες, οι θεότητες-64, τα ήθη (φιλοξενία), οι συνήθειες της ανταλλαγής
πολύτιμων αναμνηστικών δώρων (κειμήλια), επιβεβαιώνονται από τις ανασκαφές,
στις οποίες διαπιστώθηκαν κοινά ήθη, κοινή γραφή, τεχνοτροπίες, παρόμοια
κτερίσματα όπως π.χ. άφθονα όπλα, πολύτιμα υλικά, κοσμήματα και αντικείμενα από
πολύ μακρινούς τόπους …
Σύμφωνα με
τον Όμηρο κεντρική διοίκηση (ενιαίο κράτος) όλων των μυκηναίων δεν υπήρχε, αλλά
ίσως να υπήρξε μια χαλαρή ομοσπονδία κρατών .
Χρυσό
σκήπτρο, Κούριο (Κύπρος) 11ος αι. π.Χ
Οι
βασιλείς της «πολύχρυσης» πόλης των Μυκηνών είναι οι πιο σημαντικοί,
«σκηπτούχοι» 65 βασιλείς, που το σκήπτρο τους το παραχώρησε ο Δίας και το
μεταβιβάζουν κληρονομικά με την διαδοχή στον θρόνο(κληρονομική μοναρχία),
παρουσιάζονται ανώτεροι σε πλούτο και δύναμη, συμμετέχουν στον τρωικό πόλεμο με
τους περισσότερους πολεμιστές και τα περισσότερα καράβια(100), παρέχουν πλοία
ακόμη και σ’ άλλους, διοικούν τις περισσότερες πόλεις, έχουν δικαιοδοσία σε
πολλά εδάφη(Πύλος), και αυτούς τους ομηρικούς ισχυρισμούς απέδειξαν οι
ανασκαφές (εκεί) όταν έφεραν στο φως άφθονα ευρήματα σε χρυσό και πολύτιμα
μέταλλα…
Ο
Αγαμέμνων με σκήπτρο. 410 400 πχ Αρχ. μουσείο Τάραντα -Ζωγράφος του Μειδία.
Ο Όμηρος
αν και γνωρίζει τους Δωριείς -66 και τους Ίωνες -67 όμως επιμένει ότι μόνο οι
Αχαιοί είναι οι πρωταγωνιστές του μυκηναϊκού κόσμου, οι οποίοι παρουσιάζονται
ως πολυάριθμη και συμπαγής ελληνόφωνη ομάδα κάτι που αποδείχτηκε από την
ανάγνωση των πήλινων πινακίδων (Γραμμική Β΄).
Ονομάζονται
επίσης «Δαναοί» και «Αργείοι» ενώ η προσφώνηση «Παναχαιοί» δείχνει την
κυριαρχία του Αχαϊκού φύλου και την φυλετική ενότητα (ενώ οι αντίπαλοι
διακρίνονται σε Τρώες – Δαρδανούς - Συμμάχους) κάτι που πλέον μαρτυρεί την
οργάνωση ενός ανταχαϊκού μετώπου .
Στα
κείμενά του Ομήρου οι Αχαιοί (Έλληνες) αντιμετωπίζονται ως ενιαίος λαός που
έχει επίγνωση του παρελθόντος, ιστορία(εθνική συνέχεια) και πολιτιστική ενότητα
( Κρήτη, Πελοπόνησος, Φθία, Βοιωτία, Αττική, Ιόνιο, Αιγαίο, αποτελούν ένα
ενιαίο περιβάλλον) και αυτός ο πολιτισμός που έχει χρώμα ελληνικό (παράδοση)
έχει συνέχεια, γι’ αυτό και ο ποιητής σ’ όλο το έργο του οργανώνει ένα
χρονολογικό ιστό παρελθόντων «γεγονότων» που όμως τον γνωρίζει και ο ακροατής .
Τέλος
σημαντικό τεκμήριο της αξιοπιστίας του αφηγητή –ποιητή είναι τα μυκηναϊκά
στοιχεία στη γλώσσα των επών που έχουν συγγένεια προς την γλώσσα των πινακίδων
(Γραμμική Β΄), ενώ εντύπωση προκαλεί ο όγκος των μυθικών αναφορών και η πληθώρα
των μύθων και των παραδόσεων που ενσωματώνει το έπος.
Ο Όμηρος
συντηρεί και «καταγράφει» τους παλαιούς μυκηναϊκούς μύθους που αποτελούν την
πνευματική εικόνα του μυκηναϊκού πολιτισμού (είτε αφορούν τους θεούς(Ήφαιστος -
Σίντιες) είτε τους παλαιούς ήρωες, είτε κάποια μυθικά πρόσωπα (Νιόβη)), μάλιστα
η αξιοποίησή τους υπηρετεί την απόπειρα του ποιητή για τη «χρονολόγηση» των
αφηγούμενων γεγονότων.
Συνεπώς
ένα μέρος του υλικού της ομηρικής ανάπλασης (των επών) είναι μυκηναϊκής
προέλευσης, ίσως αποτελεί το πνευματικό υλικό της, δηλαδή μύθοι – πληροφορίες
που ενσωματώθηκαν στο έπος της Ιλιάδας .
Ο
εντοπισμός τέτοιου είδους υλικού στα ομηρικά έπη γεννά την απορία της
προέλευσης, της διατήρησης αυτού του υλικού( των πληροφοριών) για μεγάλο
διάστημα, ενώ θέτει επίσης το ζήτημα της αξιοποίησής τους(μεθοδολογικά) από
τους πνευματικούς δημιουργούς(ποιητές).
Αυθεντικό
και αξιόπιστο υλικό στα έπη σημαίνει λοιπόν « πηγές» ή παλαιότερα πρότυπα…
Όμως το
ζήτημα των πηγών είναι στενά συνυφασμένο με το ζήτημα του εγγράμματου ποιητή
και θα πρέπει σύντομα να το συζητήσουμε κι αυτό.
Τι
συμβαίνει στην περίπτωση του Ομήρου ;
_ΑΝΑΦΟΡΕΣ
_______________________________________
42 Bury
& Meiggs Ιστορία της Αρχαίας
Ελλάδας 74-79 σελ και πολλοί άλλοι
μελετητές .
43 Finley
«Ο κόσμος του Οδυσσέα»
44 π.χ ο
Παυσανίας αιώνες μετά τον Όμηρο.Ο Ευρυπίδης αναφέρει
τα «τείχη του
κύκλωπα» αναφορές που διατυπώνονται
και από άλλους συγγραφείς ή
περιηγητές που επισκέφτηκαν τους χώρους(Παυσανίας).
45 Vermeule
αναφέρεται ειδικότερα στο βιβλίο
της « Η Ελλάς
την Εποχή του Χαλκού»
είναι πράγματι εντυπωσιακή αμέλεια
όταν στην Σ ραψωδία
μνημονεύει το χοροστάσι
του Δαίδαλου στην
Κνωσό.
46
Θουκυδίδης Α΄12.3
47 Ο Ηρόδοτος
δέχεται ότι είναι
καρική καινοτομία που
τηην δίδαξαν στους
Έλληνες .
48
Επιφυλάξεις όμως υπάρχουν
σχετικά με την
ακριβή θέση των Μυκηνών
όπως την εννοούσε ο
ίδιος ο Όμηρος, διότι
ο Σλήμαν στις
ανασκαφές στηρίχτηκε κυρίως σε
τοπογραφικά δεδομένα του
Παυσανία, ενώ ο ποιητής
εννοεί ότι η
πόλη βρίσκονταν χαμηλά
προς τον Ταϋγετο (νότια Πελοπόνησο, μετά τον Κάβο
Μαλέα) και όχι
εκεί που βρέθηκαν
τα τείχη και
και οι πλούσιοι τάφοι, μάλιστα υπαινίσσεται
ότι ήταν παραλιακή,
αφού τα πλοία
του Αγαμέμνονα φεύγουν «Μυκήνηθεν», παράδοξο όμως
αποτελεί η μειωμένη
σημασία του Άργους και της δύναμής
του, που ως πόλη παίζει
σημαντικό ρόλο στην μυθολογία, η
οποία όμως συνδέεται
και με ένα άλλο
γεγονός, ότι αν αποδεχθούμε την
σημερινή θέση των
Μυκηνών ως σωστή (κάτι
που συμφωνεί με
τις πόλεις που
ελέγχονται στην Β. Πελοπόνησο) πως γίνεται
ο Αγαμέμνων που ήταν ο
Αρχιστράτηγος των Ελλήνων
να μην ελέγχει
την κοντινή πεδιάδα
του Άργους και
το λιμάνι του, που
όμως τα ελέγχει
ο Διομήδης, ενώ κατά παράδοξο
τρόπο η δική
του γεωγραφική δύναμη
είναι σταμμένη, σύμφωνα με
τον κατάλογο των
πλοίων, στην βόρεια
Πελοπόνησο (και σε πόλεις
της Δυτικής Πελοπονήσου).
49 Bury
& Meiggs: «Ιστορία της
Αρχαίας Ελλάδας» 74-79 σελ
50
Vermeule: « Η Ελλάς την
Εποχή του Χαλκού»
51 Ventris
–Chadwick : «Documents in Mycenaean Greek»
52
Προμπονάς : «Σύντομος Εισαγωγή εις
την Μυκηναϊκή Φιλολογία» σελ.
82-83 Αθήνα 1977
53 Οι αναφορές
στον χάλκινο οπλισμό
με αναλυτική περιγραφή (πανοπλίες) γίνεται συχνά για
να είναι συμπτωματκή :Πάρης Γ΄3280-338,Αγαμέμνονας Λ
15-46,Πατροκλος Π 130-144, Αχιλλέα Τ 369-391 .
54
Χάλκινη πανοπλία, μυκηναϊκή βρέθηκε
σε τάφο στα
Δενδρά.
55
Απεικονίζονται στο ελεφάντινο πλακίδιο από
τη Δήλο.
56
Χάλκινες περικνημίδες επίσης
βρέθηκαν στα Δενδρά.
57
παρόμοιο κράνος απεικονίζεται σε
παραστάσεις αγγείων, ενώ βρέθηκαν
πολλά σε μυκηναίκούς
τάφους
58
Ταφικοί κύκλοι των Μυκηνών(πρώιμη περίοδος), παρόμοια όμως
βρέθηκαν και στην
Κύπρο .
59 Μυλωνάς
«Πολύχρυσοι Μυκήνες» 1983, αλλά και
Lorimer «Homer and the
Monuments» 1950
60
Αναφέρονται είτε με
την λέξη «δόμος» Α 126, 255, Σ
238, Φ 190, είτε με την
λέξη «μέγαρον» Π413, Φ58, Ψ20.
61 Ο
Όμηρος αναφέρει ειδικότερα
στοιχεία των μεγάρων όπως
π.χ την αίθουσα, τον
πρόδομο, τους θαλάμους, τις
κλίμακες, την αυλή, τους βωμούς,
την εστία, τα καθίσματα,
τους σταθμούς, τους κίονες, τις
πόρτες, τον θόλο, τους
τοίχους, τα κατώφλια, το δάπεδο,
την στέγη.
62 Ενώ στις
μάχες χρησιμοποιούν τα
άλογα δεν γνωρίζουν
ακόμη το ιππικό ως
στρατιωτικό σώμα(τέτοιες περιγραφές
απηχούν και στα
χεττιτικά κείμενα που αναφέρονται
στα γεγονότα με την
Μιλάβντα).
63 Οι αναφορές
του Ομήρου είναι
πολυσυζητημένες διότι αποδεικνύεται
πως είτε εξετάσουμε
τον κατάλογο των
πλοίων στην Β ραψωδία, είτε
άλλες αναφορές του
κειμένου, οδηγούμαστε στο
συμπέρασμα πως οι
αναφερόμενες πόλεις με
τα ειδικότερα χαρακτηριστικά τους
όπως τις αποτυπώνει
το έπος αποτυπώνουν την γεωγραφική γνώση των
μυκηναϊκών χρόνων και
την προ-δωρική εικόνα της
Ελλάδας. Την άποψη αυτή καταθέτουν
πολλοί μελετητές όπως
π.χ. οι Page, Burr,Huxley……
64
Επίσης και οι
Ησιόδειες αναφορές στο
«Έργα και Ημέραι» για το
γένος των Ηρώων που
χάθηκε στους πολέμους
στην Θήβα και
στην Τροία, επιβεβαιώνουν την
ομηρική εικόνα όπως
και τα ευρήματα
των ανασκαφών, ανάλογη
επιβεβαίωση για τις θεότητες
προσφέρει και η «Θεογονία»
του Ησιόδου και οι πήλινες πινακίδες .
65 Το
σκήπτρο που βρέθηκε
στην Κύπρο , στο Κούριο επιβεβαιώνει την
στενή σχέση με την βασιλική
εξουσία και την ομηρική μαρτυρία .
66
Οδύσσεια Τ-177
67 Ιλιάδα Ν
685 «Ελκεχίτωνες Ιάονες»
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Ερευνητές του 21ου αιώνα δεν είναι βέβαιοι
ότι ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών
ταυτίζεται με το μυκηναϊκό κέντρο εξουσίας που περιγράφει ο Όμηρος. Ήδη
κατά την κλασική ελληνική και κατά την ελληνιστική εποχή, μια χιλιετία και
περισσότερο από την παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού, οι τότε ερευνητές και
περιηγητές δεν ήταν σε θέση να εντοπίσουν πόλεις και επαρχίες που ανέφερε ο
Όμηρος και οι οποίες θεωρούνταν ήδη τότε «αρχαίες». Σε διάφορες περιοχές και σε
ερειπωμένες πόλεις δίνονταν λοιπόν ομηρικές ονομασίες, με εικασίες που δεν φαίνεται
να επιβεβαιώνονται πάντα από τα ευρήματα και από τις εκτιμήσεις των σημερινών
αρχαιολόγων.
ΤΕΛΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου