Η πολιορκία του Χάνδακα και το Εμιράτο της Κρήτης

Ο Σαρακηνός στόλος πλέει προς την Κρήτη.

Ο Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, το 961 καταλαμβάνει τον Χάνδακα, δίνοντας τέλος στο Εμιράτο της Κρήτης. Καταγόταν από τη μεγάλη στρατιωτική οικογένεια των Φωκάδων της Καππαδοκίας. Ακολούθησε στρατιωτική σταδιοδρομία και τιμήθηκε με τον τίτλο του μαγίστρου.

Εμιράτο της Κρήτης

Το Εμιράτο της Κρήτης ήταν μια μουσουλμανική πολιτεία στο Μεσογειακό νησί της Κρήτης από το 820 έως την επανακατάληψή του από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 961. Παρ'όλο που η πολιτεία αναγνώριζε τη φεουδαρχία του Χαλιφάτου των Αββασιδών και διατηρούσε στενούς δεσμούς με τους Τολουνίδες της Αιγύπτου, ήταν ντε φάκτο ανεξάρτητο.

Μια ομάδα Ανδαλούσιων εξόριστων κατέκτησαν την Κρήτη από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 824 και την καθιέρωσαν γρήγορα ως ανεξάρτητη πολιτεία. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία επιχείρησε αρκετές φορές να υποτάξει την περιοχή αλλά απέτυχε καταστροφικά. Το Εμιράτο και στα 135 χρόνια της ύπαρξης του αποτελούσε έναν από τους βασικότερους εχθρούς του Βυζαντίου. Η Κρήτη έλεγχε τις θάλασσες της Ανατολικής Μεσογείου και αποτελούσε βάση για τους μουσουλμάνους κουρσάρους από την Ανατολή, οι οποίοι λεηλατούσαν τις περιοχές της νότιας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το τέλος της ιστορίας του Εμιράτου δόθηκε με την κατάκτηση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Β´ Φωκά και την επανένταξη της περιοχής στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Ιστορία

Η Κρήτη αποτελούσε στόχο μουσουλμανικών επιθέσεων από το πρώτο κύμα της μουσουλμανικής επέκτασης στα μέσα του 7ου αιώνα. Υπέφερε από την πρώτη έφοδο το 654 και ξανά το 674/675, και τμήματα του νησιού ήταν προσωρινά κατεχόμενα κατά την διάρκεια της βασιλείας του Ουαλίντ Α΄ του Χαλιφάτου των Ομεϋαδών. Παρ' όλα αυτά το νησί ποτέ δεν κατακτήθηκε και παρά μερικές επιδρομές τον 8ο αιώνα παρέμεινε υπό βυζαντινό έλεγχο. Η Κρήτη ήταν πολύ μακρυά από τις αραβικές βάσεις στο Λεβάντε για να πληχθεί από τις στρατιωτικές δυνάμεις που βρίσκονταν εκεί.

Κατάκτηση της Κρήτης

Σε κάποια περίοδο του δεύτερου μισού της βασιλείας του Μιχαήλ Β΄ μια ομάδα Ανδαλούσιων εξόριστων από τη Μουσουλμανική Ισπανία έφθασαν στην Κρήτη και ξεκίνησαν την κατάκτησή της. Η ομάδα αυτή είχε ταλαιπωρηθεί στη θάλασσα και ήταν επιζώντες μιας αποτυχημένης εξέγερσης έναντι του Αλ-Χακάμ Α΄ του Χαλιφάτου της Κόρδοβας το 818. Η ακριβής χρονολογία της άφιξης των εξόριστων στην Κρήτη είναι ανακριβής. Σύμφωνα με μουσουλμανικές πηγές έγινε πιθανότατα το 827/828. Οι βυζαντινές πηγές ωστόσο τοποθετούν την άφιξη τους μετά την κατάπνιξη της μεγάλης επανάστασης του Θωμά του Σλάβου (821-823).

Τα καράβια των Ανδαλούσιων είχαν μέσα 12.000 άτομα, από τα οποία οι 3.000 ήταν οπλισμένοι στρατιώτες. Σύμφωνα με Βυζαντινούς ιστορικούς οι Ανδαλούσιοι γνώριζαν ήδη την κρητική γη από τις επιδρομές στο παρελθόν. Επίσης ισχυρίζονται ότι η αραβική επίθεση προορίζονταν ως λεηλασία. Η τοποθεσία απόβασης των Ανδαλούσιων είναι αβέβαιη. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ήταν ο Κόλπος Σούδας, άλλοι ο Χάνδακας (σημερινό Ηράκλειο) και άλλοι το νότιο τμήμα της χώρας από το οποίο εξαπλώθηκαν στο πυκνοκατοικημένο βόρειο τμήμα.

Όταν ο αυτοκράτορας ενημερώθηκε για την αραβική απόβαση στο νησί και πριν οι Ανδαλούσιοι εξασφαλίσουν τον πλήρη έλεγχο του έστειλε στρατεύματα για να ανακαταλάβουν την νήσο. Ζημιές κατά την διάρκεια της εξέγερσης του Θωμά του Σλάβου επιβάρυναν ακόμα περισσότερο την θέση της αυτοκρατορίας και αν η απόβαση έγινε χρονικά το 827/28 τα πράγματα θα ήταν ακόμα δυσκολότερα λόγω της εκστρατεία της Σικελίας από τους Αγλαβίδες της Τυνισίας. Έτσι οι προσπάθειες διάσωσης της Κρήτης από τον Αραβικό ζυγό απέτυχαν και οδήγησαν στην πτώση της Κρήτης σε ξένα χέρια.

Οι Σαρακινοί Κρητικοί σφαγιάζουν τους κοιμισμένους Βυζαντινούς

Το «πειρατικό» εμιράτο

Ο Αμπού Χαφέζ απέκρουσε τις πρώτες βυζαντινές επιθέσεις και τελικά εδραίωσε την κυριαρχία του στο νησί. Αναγνώριζε ωστόσο την κυριαρχία του Χαλιφάτου των Αββασιδών και έτσι δρούσε ως ντε φάκτο πρίγκηπας της Κρήτης. Η κυριαρχία του νησιού ήταν επιχείρηση μεγάλης σημασίας καθώς καθόριζε την ναυτική ισορροπία δύναμης στην Ανατολική Μεσόγειο και άνοιγε τον δρόμο των μουσουλμάνων πειρατών για λεηλασίες στα παράλια του Αιγαίου.Οι Ανδαλούσιοι κατέλαβαν επίσης και ένα μέρος των Κυκλάδων αλλά ο Μιχαήλ ο Β' οργάνωσε μια στρατιωτική επιχείρηση η οποία στέφθηκε με επιτυχία συνεπώς οι περιοχές των Κυκλάδων επέστρεψαν στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο διάδοχος του Μιχαήλ,Θεόφιλος έστειλε διπλωματική αντιπροσωπία στον εμίρη Αμπντ-Αρ-Ραχμάν Β' της Κόρδοβας για να κερδίσει την στρατιωτική υποστήριξη της περιοχής έναντι της Κρήτης. Ωστόσο πέτυχε να κερδίσει μόνο την συναίνεση του εμίρη σε κάθε πράξη κατά της Κρήτης.Τον Οκτώβριο του 829 το εμιράτο της Κρήτης διέλυσε τον αυτοκρατορικό στόλο στην μάχη της Θάσου ανοίγοντας ακόμα περισσότερο τον δρόμο των πειρατών προς το Αιγαίο. Έτσι οι κρητικοί επιτέθηκαν στην Εύβοια, την Λέσβος και τα παράλια του Θέματος Θρακησίων όπου κατέστρεψαν το μοναστηριακό κέντρο του Λάτμου. Ωστόσο ηττήθηκαν από τον Βυζαντινό στρατηγό Κωνσταντίνο Κοντομύτη.

Μετά τον θάνατο του Θεόφιλου το 842,νέα μέτρα πάρθηκαν για να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος από το νέο καθεστώς. Έτσι το 843 ιδρύθηκε ένα νέο ναυτικό θέμα εκείνο του Αιγαίου Πελάγους για να αντιμετωπιστούν οι σαρακινές επιδρομές. Επίσης οργανώθηκαν νέα στρατιωτική επιχείρηση υπό την ηγεσία του λογοθέτη Θεόκτιστου. Αν και το στράτευμα κατάφερε να καταλάβει ένα μεγάλο τμήμα του νησιού ο Θεόκτιστος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την επιχείρηση λόγω πολιτικών ερίδων στην Κωνσταντινούπολη οδηγώντας έτσι τους στρατιώτες του σε σφαγή από τους Άραβες. Σε μια προσπάθεια να εξασθενίσουν τους Σαρακινούς το 853, συγκροτήθηκε ένας μεγάλος βυζαντινός στόλος που επιτέθηκε στην αιγυπτιακή ναυτική βάση Νταμιέτα απ'όπου εξοπλίζονταν με όπλα το εμιράτο. Παρά κάποιες βυζαντινές επιτυχίες κατά των Αράβων τα επόμενα χρόνια,οι Κρητικοί συνέχισαν τις λεηλασίες με επιθέσεις στην Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες και το Άθως.Το 866 ο βυζαντινός αξιωματούχος Βάρδας συγκρότησε μια μεγάλη ναυτική δύναμη για να κυριεύσει το νησί αλλά η δολοφονία του από τον Βασίλειο Α΄ δύο εβδομάδες μετά την αναχώρηση του από την πρωτεύουσα οδήγησε στην ακύρωση της αποστολής.

Ο Ωορύφας βασανίζει τους αιχμάλωτους Σαρακινούς

Στις αρχές του 870 οι κρητικές λεηλασίες έλαβαν μεγαλύτερες διαστάσεις.Παρατηρήθηκαν επιθέσεις μέχρι και στης ακτές της Δαλματίας. Κρητικές δυνάμεις έφτασαν και μέχρι την Θάλασσα του Μαρμαρά συγκεκριμένα στο νησί Προκόννησος, η πρώτη φορά μετά την δεύτερη αραβική Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης που ένας μουσουλμανικός στόλος έφτασε τόσο κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Το 873 και 874 ωστόσο υπέστησαν και δύο σημαντικές ήττες από τις βυζαντινές δυνάμεις υπό τον Νικήτα Ωορύφα Β΄. Μετά την μάχη ο Ωορύφας φυλάκισε μεγάλο αριθμό μουσουλμάνων του οποίους βασάνισε σε εκδίκηση για τις λεηλασίες έναντι της αυτοκρατορίας. Την ίδια περίοδο ο μουσουλμανικός στόλος της Τάρσου καταστράφηκε στην Χαλκίδα. Οι βυζαντινές αυτές νίκες οδήγησαν σε σύναψη προσωρινής συνθήκης μεταξύ του εμιράτου και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έτσι για την περίοδο μιας δεκαετίας ο κρητικός εμίρης πλήρωνε φόρο τιμής στο Βυζάντιο.

Ωστόσο οι λεηλασίες συνεχίστηκαν και τους κρητικούς βοήθησαν βορειοαφρικανικές και συριακές δυνάμεις.Η Πελοπόννησος,η Εύβοια και οι Κυκλάδες πλήχθηκαν περισσότερο από τις λεηλασίες αυτές, το νησί της Πάτμου ήρθε υπό κρητικό έλεγχο, η Νάξος και τα γειτονικά νησιά Ίος και Πάρος αναγκάστηκαν να πληρώνουν φόρο τιμής και η Ελαφόνησος και τα Κύθηρα στο νότιο άκρο της Πελοποννήσου επίσης έπεσαν υπό κρητικό έλεγχο. Οι επιθέσεις αυτές προκάλεσαν αίσθημα στην περιοχή του Αιγαίου όπου κάτοικοι ερήμωναν πόλεις και χωρία σε αναζήτηση ασφαλέστερης περιοχής. Η Αθήνα πιθανότατα να καταλήφθηκε την περίοδο 896-902 και το 904, ένας μεγάλος συριακός στόλος λεηλάτησε τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αυτοκρατορίας την Θεσσαλονίκη Οι Σαρακινοί της Κρήτης συνεργάστηκαν στενά με τους Σύριους που συχνά χρησιμοποιούσαν την Κρήτη ως βάση για τις επιχειρήσεις τους. Κατά τη διάρκεια επιστροφής του στόλου από την λεηλατημένη πλέον Θεσσαλονίκη 20.000 Θεσσαλονικοί πωλήθηκαν ή δωρήθηκαν ως σκλάβοι στους Κρητικούς. Το εμιράτο δέχτηκε υποστήριξη και από τους Τολουνίδες της Αιγύπτου, ωστόσο οι Ιχσιδίδες δεν υποστήριξαν την Κρήτη. Το 911 μια ακόμα μεγάλη επιχείρηση ξεκίνησε από το Βυζάντιο εναντίον της Κρήτης υπό τον Ιμέριο ωστόσο οι δυνάμεις του αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από το νησί μετά από ένα μήνα. Στην διάρκεια επιστροφής ο στόλος του διαλύθηκε σε ναυμαχία στη Χίο από τους Σύριους.

Η πολιορκία του Χάνδακα

Βυζαντινή ανακατάληψη

Η πειρατεία αυξήθηκε σημαντικά στην Κρήτη το 930-940 εξαθλιώνοντας τις συνθήκες ζωής στο Αιγαίο και τα παράλια της Μικράς Ασίας.Έτσι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ ξεκίνησε μια στρατιωτική επιχείρηση για να καταλάβει το νησί το 949. Ωστόσο η απρόσμενη επίθεση των Βυζαντινών τους οδήγησε σε ήττα,πιθανότατα λόγω της ανικανότητας του ευνούχου στρατηγού Κωνσταντίνου Γογγύλη. Ο αυτοκράτορας όμως δεν τα παράτησε και προς τα τέλη της εξουσίας του άρχισε να οργανώνει άλλη μια επίθεση η οποία θα διεξαγόταν από τον διάδοχο του Ρωμανό Β´. Ο Ρωμανός όρισε τον Νικηφόρο Β´ Φωκά ως αρχηγό της επιχείρησης. Αυτός αναχώρησε ως επικεφαλής μίας τεράστιας στρατιωτικής δύναμης από την Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο ή Ιούλιο του 961 και νίκησε την αρχική μουσουλμανική αντεπίθεση ξεκινώντας έτσι την πολιορκία του Χάνδακα η οποία έληξε τον χειμώνα του 961 με νίκη των Βυζαντινών και κατάληψη της πόλης στις 6 Μαρτίου.

Η πόλη πολιορκήθηκε, τα τζαμί καταστράφηκαν και τα τείχη ρίχτηκαν. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός σφαγιάστηκε ή πωλήθηκε σε σκλαβοπάζαρα. Ο τελευταίος εμίρης του νησιού και ο γιος του στάλθηκαν ως αιχμάλωτοι στην Κωνσταντινούπολη όπου ο Φωκάς επέστρεψε με επευφημίες από τους κατοίκους της πόλης. Το νησί μετατράπηκε σε βυζαντινό θέμα και ο μουσουλμανικός πληθυσμός στράφηκε στον χριστιανισμό.

http://avagnon.blogspot.gr/