O αρχαίος Αθηναίος γλύπτης Κηφισόδοτος ο πρεσβύτερος, (β’ μισό 5ου – α’ μισό 4ου αι. π.Χ.)

Κεφάλι της Ειρήνης (λεπτομ.)

Όνομα δύο Αθηναίων γλυπτών της κλασικής αρχαιότητας

O Κηφισόδοτος o πρεσβύτερος (β’ μισό 5ου – α’ μισό 4ου αι. π.Χ.). Πιθανότατα ήταν πατέρας του Πραξιτέλη. Κανένα γνήσιο έργο του δεν έχει σωθεί. Από τα πολυάριθμα μαρμάρινα αντίγραφα του κυριότερου γλυπτού του (το χάλκινο σύμπλεγμα της Ειρήνης με τον Πλούτο) έχει σωθεί ένα μαρμάρινο αντίγραφο στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου και ένα αντίγραφο του Πλούτου, που βρέθηκε στον Πειραιά και φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Η Ειρήνη απεικονιζόταν ως μια μεγάλη γυναικεία μορφή, που κρατούσε στο αριστερό χέρι της τον μικρό Πλούτο. Το σύμπλεγμα ήταν τοποθετημένο στην Αγορά των Αθηνών και ήταν αφιέρωμα των Αθηναίων μετά τη λήξη κάποιου πολέμου (ίσως μετά τη ναυμαχία της Λευκάδας το 374 π.Χ.) και την ειρήνη Αθηναίων και Σπαρτιατών.

Άλλα έργα του, γνωστά από ιστορικές πηγές, ήταν τα μαρμάρινα αγάλματα της Σωτείρας (Άρτεμη) και της προσωποποίησης της πόλης στη Μεγαλόπολη, κατασκευασμένα σε συνεργασία με τον Αθηναίο γλύπτη Ξενοφώντα, με τον οποίο δημιούργησε επίσης ένα σύμπλεγμα της Τύχης με τον Πλούτο. Φημισμένο άγαλμά του ήταν το σύμπλεγμα του Ερμή με τον μικρό Διόνυσο, θέμα που επανέλαβε αργότερα ο Πραξιτέλης. Ο Κηφισόδοτος. θεωρήθηκε ένας μεταβατικός γλύπτης· ενώ διατήρησε ορισμένα χαρακτηριστικά του 5ου αι., όπως την αυστηρή στάση και πτυχολογία, εισήγαγε τις απαλότερες γραμμές και τις τρυφερότερες εκφράσεις του επόμενου αιώνα.

Ρωμαϊκό αντίγραφο της Ειρήνης με τον Πλούτο.

 Γλυπτικό σύμπλεγμα του 370 .π.Χ  (λεπτομ).

Ο Κηφισόδοτος (που ήκμασε στα χρόνια 400 π.Χ. - 360 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας γλύπτης, πατέρας του Πραξιτέλη και παππούς του Κηφισόδοτου του Νεότερου. Για τον Κηφισόδοτο, πολύτιμες μαρτυρίες μας παρέχει η αρχαία ελληνική γραμματεία, συμπληρώνοντας την αρχαιολογική μαρτυρία. Ο Παυσανίας και ο Πλίνιος περιγράφουν τα έργα του:

Παυσ., 8, 30, 10: ταυτης της στοας (:Αριστανδρείου εν Μεγαλοπόλει) εστιν εγγυτάτω ως προς ήλιον ανίσχοντα ιερόν Σωτηρος επίκλησιν Διός. κεκόσμηται δε πέριξ κίοσι.... καθεζομένω δε τω Διί εν θρόνω παρεστήκασι τη μεν η Μεγάλη πΟλις, εν αριστερά δε Αρτέμιδος Σωτείρας αγαλμα. ταυτα με λίθου του Πεντελησίου Αθηναιοι Κηφισόδοτος και Ξενοφών ειργάσαντο[1].

Plin., NH 34,74,2: Cephisodotus (fecit) Minervam mirabilem in portu Atheniensium et aram ad templum Iovis Servatoris in eodem portu, cui pauca conparantur...[2]

Ρωμαϊκό αντίγραφο της Ειρήνης με τον Πλούτο.

 Γλυπτικό σύμπλεγμα του 370 .π.Χ  περίπου, που βρισκόταν στην Αγορά των Αθηνών. 

Σήμερα στην Γλυπτοθήκη του Μονάχου.

 Άγαλμα της Ειρήνης (προσωποποίηση της ειρήνης), ca. -14 έως 68 Julio-Κλαυδίων

ρωμαϊκό αντίγραφο από ένα ελληνικό χάλκινο άγαλμα του Κηφισόδοτου, ca.375/374-360/359 Π.Χ.

Μαρμάρινο

Παυσ., 9, 16, 1: ...Θηβαίοις δε μετά του Άμμωνος το ιερόν οιωνοσκοπείον τε Τειρεσίου καλούμενον, καί πλησίον Τύχης εστίν ιερόν... φέρει μεν δη Πλουτον παιδα. ως δε Θηβαιοι λέγουσι, χειρας μεν του αγάλματος και πρόσωπον Ξενοφών ειργάσατο Αθηναιος, Καλλιστόνικος δε τα λοιπά επιχώριος. σοφόν μεν δη και τουτοις το βούλευμα, εσθειναι Πλουτον ες τας χειρας άτε μητρί ή τροφω τη Τύχη. σοφόν δε ουχ ήσσον Κηφισοδότου. και γαρ ουτος της Ειρήνης το άγαλμα Αθηναίοις Πλουτον έχουσαν πεποίηκεν[3].

Παυσ., 1, 8, 2: μετα δε τας εικόνας των επωνύμων εστιν αγάλματα θεων, Αμφιάραος και Ειρήνη φέρουσα Πλουτον παιδα[4]

Πλούτος, αντίγραφο έργου του Κηφισοδότου

Ρωμαϊκό αντίγραφο του αγάλματος της Αρτέμιδος του Κηφισοδότου, 4^ος π.Χ αι.

Ερμής. Γλυπτικό σύμπλεγμα του Κηφισοδότου στην Στοά του Αττάλου,

όπου ο Ερμής μεταφέρει το βρέφος Διόνυσο.

Ο εικονογραφικός τύπος της Ειρήνης με την παιδική μορφή του Πλούτου στην αγκαλιά αναγνωρίστηκε το 1859 σε ένα ρωμαϊκό αντίγραφο, που βρέθηκε στην Villa Albani της Ρώμης και απόκειται στην Εθνική Γλυπτοθήκη του Μονάχου (αρ. κατ. 219). Η Ειρήνη ως κουροτρόφος θεότητα είναι γνωστή από την τραγωδία "Βάκχαι" του Ευριπίδη. Ο προσωποποιημένος Πλούτος εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ομώνυμη κωμωδία του Αριστοφάνη, το έτος 388 π.Χ. Η χρονολογία αυτού του δράματος μας παρέχει το terminus post quem για την χρονολόγηση του αγάλματος.

Μαρμάρινη βάση αγάλματος με το όνομα του Κηφισοδότου

Βιβλιογραφία

Cl. Rolley, La Sculpture grecque II (Paris 1999) 212-214.

J. Overbeck, Dia antiken Schriftquellen (Leipzig 1868) 219-220.

Παραπομπές

Παυσ., 8, 30, 10.

Plin., NH, 34, 74, 2.

Παυσ., 9, 16, 1.

Παυσ., 1, 8, 2.

http://www.ygeiaonline.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=28440:khfisodotos

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B7%CF%86%CE%B9%CF%83%CF%8C%CE%B4%CE%BF%CF%84%CE%BF%CF%82